Morele ontkoppeling - gebrek aan berouw

Morele ontkoppeling is de moeilijkheid om verantwoordelijkheid op te nemen voor iemands daden wanneer die in strijd zijn met een waarde of een norm. Velen zoeken naar middelen om een ethische overtreding te minimaliseren of te verbergen wanneer zij er een begaan.

Morele ontkoppeling is een interessant concept dat verwijst naar een theorie van Albert Bandura. Het houdt verband met de redenen waarom veel mensen zich uiteindelijk bezighouden met gedrag dat in strijd is met hun waarden. Zij die bijvoorbeeld spreken over respect en belediging of over vrede en agressie.

Deze morele dissociatie was duidelijk in vele historische fenomenen. De Holocaust is het meest bekend. Het doet je afvragen hoe het hele land medeplichtig instemde met een massamoord. Hoe kon het dat mannen en vrouwen, waarvan sommigen zeer fatsoenlijk en verlicht waren, zich leenden om de wereld in een extreme en verwoestende situatie te brengen?

Maar morele onthechting is niet alleen een macro-fenomeen. Je kunt het dagelijks zien. Bijvoorbeeld, mensen die zogenaamd tegen corruptie zijn, maar meesters zijn in het omkopen met geld. Ook zijn er mensen die opkomen voor de rechten van de meest kwetsbaren maar hun werknemers uitbuiten.

Wat opvalt bij dit alles is niet het gedrag zelf, maar het feit dat het geen enkele vorm van onbehagen opwekt bij degenen die zich aan dergelijke tegenstrijdigheden schuldig maken. Dat is precies waar deze theorie over gaat.

Morele ontkoppeling

Verschillende theorieën proberen te beschrijven hoe de mens de principes en ethische waarden verwerft die hem beheersen. Voor Albert Bandura is het een proces waarbij deze waarden worden bijgebracht. Met andere woorden, door prikkels zoals beloningen en straffen. Mensen internaliseren hierdoor regels.

Volgens zijn theorie leiden sommige omstandigheden tot flexibiliteit in het naleven van genoemde regels. Dit kan onder andere het gevolg zijn van sociale druk, omdat het op bepaalde momenten ongemakkelijk is, of misschien omdat er sprake is van urgentie. De waarheid is dat de mens in staat is te handelen tegen de normen die hem van kindsbeen af zijn ingeprent.

Wanneer iemand zijn morele overtuigingen verloochent, ontstaat er in hem een groot onbehagen. Het is een mengeling van wroeging, schuldgevoel en ontzetting. In deze toestand moet de betrokken persoon zijn ongemak oplossen.

Zij kunnen dit doen door te rectificeren of door mechanismen te gebruiken om te rechtvaardigen wat zij hebben gedaan. Morele ontkoppeling is er daar één van. Het stelt je in staat je gedrag te herinterpreteren zodat je je er niet slecht over voelt.

De mechanismen van morele ontkoppeling

Volgens de theorie van Albert Bandura zijn er zeven mechanismen of manieren om te rechtvaardigen of een overtuigende verklaring te geven over de redenen waarom iemand de waarden waarin hij beweert te geloven, verraadt:

Morele rechtvaardiging

Dit gebeurt wanneer iemand zich achter bepaalde waarden verschuilt om de schending van andere waarden of bepaalde normen te verontschuldigen. Zoals wanneer een ouder zijn kind fysiek straft en zegt: “Het is voor je eigen bestwil.”

Eufemismen

Dit gebeurt wanneer je de impact van gedrag minimaliseert en verzacht door taalgebruik. Bijvoorbeeld, wanneer je het gedrag afwijst of in de steek laat en er naar verwijst als “loslaten.”

Verdringing

Een externe agent verantwoordelijk maken voor wat je doet. Bijvoorbeeld, wanneer je een oneerlijke zaak moet volgen omdat “het de wet is.” De wetten die leidden tot de mishandeling van Joden in Nazi Duitsland is een voorbeeld.

Verspreiding

Dit komt overeen met de gevallen waarin individuele verantwoordelijkheid verwatert binnen collectieve schuld. In feite is het een typisch mechanisme van corruptie. “Als anderen het doen, waarom zou ik het dan niet doen?”

Arbitraire vergelijking

In dit mechanisme is er een parallel tussen de ergst mogelijke daden en het gedrag dat een persoon aannam. Als ze geld stelen, zeggen ze dat anderen 100 keer meer stelen dan zij. Of als ze iemand slaan, zeggen ze dat anderen doden.

Objectivering

Het bestaat uit het symbolisch wegnemen van de waardigheid van het slachtoffer van iemands gedrag. Eeuwenlang zei men bijvoorbeeld dat zwarten geen ziel hadden. Maar tegenwoordig verdedigen velen de praktijk van het levend koken van kreeften door te zeggen dat ze geen pijn voelen.

Het toeschrijven van verantwoordelijkheid aan het slachtoffer

Dit gebeurt wanneer het slachtoffer de schuld krijgt van de schade die hem is aangedaan. Als ze niet geklaagd hadden, zouden ze nog leven. Als ze zich niet zo sexy had gekleed, zou niemand haar verkracht hebben, enz.

Ten slotte maken al deze mechanismen van morele ontkoppeling deel uit van de wereld van vandaag. Dit is een tijdperk van buitensporig moreel relativisme. Het is niet goed om starre principes aan te hangen, maar het is ook niet gezond voor een samenleving om grenzen te hebben die zo onzeker zijn.