Hyperosmie: definitie en oorzaken

Ons reukvermogen is een essentieel zintuig waarmee we toegang hebben tot een groot aantal geuren, zowel aangename als onaangename. Ook zijn er verschillende omstandigheden die dit kunnen verstoren. Lees verder om erachter te komen wat hyperosmie is en wat de verschillende oorzaken ervan zijn!

Geschreven en geverifieerd door Psycholoog en journalist Sara Clemente.

Laatste update: 21 augustus, 2023

Kun je je voorstellen hoe het zou zijn als zweet en mest nog sterker zouden ruiken dan normaal? Dat zou toch een nachtmerrie zijn? Toch is het wel de realiteit voor mensen met hyperosmie. Dit is namelijk een stoornis waarbij het reukvermogen van personen verhoogd is. Zij kunnen hierdoor geuren oppikken die andere mensen niet eens opmerken.

Mensen met hyperosmie kunnen bijvoorbeeld de geur van een bloem uit een hoop afval pikken. Ook kunnen ze de geur van een persoon van verder weg herkennen. Dat betekent natuurlijk niet dat het net speurhonden zijn of bovenmenselijke krachten hebben. Ze hebben simpelweg een overgevoeligheid ontwikkeld voor geuren.

Hyperosmie: kwaliteit of stoornis?

Deze scherpe reukzin kent net zoveel voordelen als nadelen voor de mensen die dit hebben. Sommige mensen zien het als een zekere zegen in hun leven. Anderen zien het als een eindeloze bron van leed. Laten we eens wat dieper in gaan op hoe mensen hier tegenaan kijken.

Als je onderaan de trap van je appartementengebouw staat en je de geur van een heerlijke stoofpot of cake van je beuren opvangt, wakkert dat waarschijnlijk je eetlust aan. Je krijgt er zo’n  honger van! Kon je maar meteen aan tafel aanschuiven. Als je je buren goed kent of zelf iets te eten bij je hebt, is dat natuurlijk wel handig. Wat als datgene dat je zo goed kunt ruiken helemaal niet lekker ruikt? Wat als je niks aan het hongergevoel kunt doen? Dat is natuurlijk een ander verhaal.

Beeld je nu eens in dat je rustig in je woonkamer zit na een lange werkdag. Op een gegeven moment begin je allerlei dingen te ruiken waar je niet vanaf komt. De schoensmeer van de buurman op de verdieping boven de jouwe, een luchtverfrisser voor in de badkamer, houtlak van een mevrouw op de vijfde verdieping, de olie uit een verbrande pot. Zo gaat het elke dag, de hele dag. Uiteindelijk zou je je dagen willen doorbrengen met een wasknijper op je neus.

Wat veroorzaakt hyperosmie?

Deze aandoening wordt gegroepeerd met twee andere soorten zintuigstoornissen gerelateerd aan de reukzin. De eerder is hyposmie, wat juist een verminderd reukvermogen is. De tweede is anosmie, wat een complete afwezigheid van een reukvermogen.

Hyperosmie komt het minst vaak voor van alle drie. Daardoor is er relatief weinig onderzoek naar uitgevoerd. We weten niet goed wat het veroorzaakt omdat het maar zelden wordt vastgesteld bij mensen. We weten wel veel oorzaken of uitlokkende factoren van dingen zoals de overgang, de ziekte van Addison, hyperthyreoïdie, of zenuwschade veroorzaakt door amfetaminen of ontwenningsverschijnselen.

In sommige gevallen verdwijnt hyperosmie vanzelf. Dan uit het zichzelf slechts voor een zekere tijdsperiode. Alleen in extreme gevallen houdt het levenslang aan.

Is het behulpzaam of schadelijk?

Voor iemand die parfum maakt of een sommelier zou hyperosmie een enorm voordeel zijn. Dit kun je zien in het boek en de verfilming van Perfume, The Story of a Murderer. Hierin heeft het hoofdpersonage hyperosmie. Zijn supergevoelige reukzin helpt hem één van de besten in zijn werkveld te worden. Het feit blijft echter dat hyperosmie voor vele anderen een regelrechte kwelling kan zijn.

De aandoening kan voor velen serieuze problemen in sociale situaties veroorzaken. Dat komt met name door de walging richting onaangename geuren die ze tijdens deze situaties opmerken. Hun favoriete eten of parfum wordt misschien wel verpest door hun scherpe reukzin. Ze kunnen zelfs flauwvallen als ze vast komen te zitten in drukke plaatsen of in grote groepen, zoals in een metro of een bus.

Waardoor verdwijnt hyperosmie?

Omdat we niet zeker zijn van de oorzaken van hyperosmie, leveren de mogelijke behandelvormen twijfelachtige resultaten op. Doktoren hebben zo geprobeerd om antipsychotica in te zetten. Hierbij ging het specifiek om dopamine-antagonisten (welke de prikkelende effecten van dopamine tegenwerken). Door de werking van deze neurotransmitters te verminderen, zou men in staat moeten zijn het aantal geuren dat het tot de reukkolf (hersengebied dat toegewijd is aan het verwerken van geuren) redt te verminderen.

Dankzij veel verklaringen van mensen met deze aandoening, zijn we er ook achter gekomen dat roken ook een goed tegenmiddel is. Het vervlakt namelijk je reukzin. Natuurlijk is het wel de bedoeling dat je deze kennis met een korreltje zout neemt. Als er één ding vaststaat, is het namelijk wel dat roken bewezen slecht is voor je gezondheid.

Mensen met hyperosmie en naasten hiervan kunnen veel beter simpelweg sterke geuren vermijden of verwijderen. Denk hierbij met name aan geuren die de patiënt absoluut niet kan verdragen. Dit zijn vaak dingen zoals bepaald eten, parfums of sigarettenrook. Aangezien er (vooralsnog) geen medische behandeling beschikbaar is, kun je op het moment alleen de blootstelling aan sterke geuren verminderen.

Zwangerschap en hyperosmie

Zwangere vrouwen lijken een tijdelijke vorm van hyperosmie te ontwikkelen. Tijdens het begin en het einde van hun zwangerschap hebben ze een extreem gevoelige reukzin. Men denkt dat dat komt door een hogere concentratie van oestrogenen en progesteron in hun bloed.

Deze vrouwen hebben dus een verscherpte reukzin. Het is daardoor heel goed mogelijk dat ze een afkeer tegen geuren ontwikkelen waar ze vroeger van genoten — of juist andersom. Misschien ervaren ze zelfs een versterkte kokhals reflex in reactie op bepaalde geuren. Voor sommige zwangere vrouwen verdwijnt deze verandering van de reukzin na het eerste kwartaal. Voor andere vrouwen houdt het de hele zwangerschap aan en zakt het pas na de bevalling weg.

Deze fysiologische verandering kan een overblijfsel van onze voorouders zijn. Zo zou het een overdreven uiting zijn van het vermogen om de geur van je eigen kind te kunnen herkennen.

Andere rare stoornissen van de reukzin

Dysosmie is een neurologische stoornis die een verandering in de reukzin in gang zet. Deze kan zich uiten als de bovengenoemde anosmie, parosmie of phantosmie.

• Parosmie is een achteruitgang van je reukzin. Je brein kan daardoor niet op correcte wijze een natuurlijke of anderszins passende geur herkennen. Zo kan de geur van een roos bijvoorbeeld als onaangenaam worden ervaren, terwijl deze eigenlijk heel fijn is. Natuurlijk bestaan er gradaties in wat als aangenaam en onaangenaam wordt ervaren. Het is namelijk een persoonlijke interpretatie, maar over het algemeen vindt men dat een roos goed ruikt, of niet?
• Phantosmie is een soort hallucinatie. Iemand ruikt dan dingen die er eigenlijk niet zijn. Deze voorgestelde geur kan op van alles lijken, van een gaslek tot de geur van een versgebakken taart. Deze hallucinatie voelt zo ontzettend echt, dat men vaak niet doorheeft dat de geur eigenlijk niet bestaat.

De geur van gefrituurd eten, hoe vettig ook, zal je eetlust niet verminderen. We moeten dus echt meer onderzoek doen naar dit soort stoornissen, en dan met name naar hyperosmie. We moeten weten waarom en hoe het veroorzaakt wordt. Alleen zo kunnen we manieren vinden om de effecten hiervan op de levens van de patiënten te verminderen.