Het verband tussen eenzaamheid en het psychotisch spectrum

Eenzaamheid kan een verwoestend effect hebben op de gemiddelde mens. Hoe beïnvloedt het dan mensen met een psychose? Ontdek het hier.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Gorka Jiménez Pajares.

Laatste update: 13 mei, 2023

Ongewenste eenzaamheid kan ons zonder hoop achterlaten. Mensen met een psychotisch spectrum zijn er nog vatbaarder voor. Voor deze mensen kunnen de gevolgen zelfs hartverscheurend zijn.

Eenzaamheid betekent meestal isolement. Het is als een wrede schaar die de draden doorknipt die ons met andere mensen verbinden, en ons alles ontneemt wat een solide kring van steun om ons heen kan bieden.

Ongewenste eenzaamheid

Gabriel García Márquez zei dat “eenzaamheid, wanneer ze ongewenst is, het hart vergiftigt.” Dit zou wel eens waar kunnen zijn. Eenzaamheid is inderdaad een volksgezondheidsprobleem in een groot deel van de wereld, vooral in de meer ontwikkelde landen. Bovendien wordt het, ondanks de ernst ervan, vaak genegeerd.

De effecten van eenzaamheid op lichaam en geest (Engelse link) zijn inderdaad desastreus (Luo e.a., 2012). Patiënten hebben bijvoorbeeld meer kans op depressies, overlijden vroegtijdig, of ontwikkelen symptomen in het psychotische spectrum.

Zoals we al eerder opmerkten, ervaren personen met psychotische stoornissen eenzaamheid ernstiger. Dat komt omdat ze vaak verarmde sociale structuren vertonen, omdat hun sociale netwerken vluchtig en schaars of zelfs onbestaand zijn.

In feite is dit het sombere landschap waar mensen met een psychotisch spectrum (minstens één procent van de wereldbevolking) dagelijks mee te maken hebben. Er zijn aanwijzingen dat acht van de tien patiënten (Engelse link) deze emotie rapporteren (Lim et al., 2017). Het is een verstikkende en troosteloze ervaring.

Sociale nederlaag

De sociale nederlaaghypothese stelt dat sociale moeilijkheden een risicofactor zijn voor psychotische spectrumstoornissen (Hawkley et al., 2010). Deskundigen hebben ook associaties gevonden tussen deze emotie en de volgende elementen (Lim et al., 2018):

• Paranoia.
• Negatieve symptomen.
• Negatieve overtuigingen over de wereld.

In deze specifieke context is eenzaam voelen vaak gerelateerd aan positieve symptomen. Dit zijn hallucinaties en wanen. Daarnaast zijn de sociale media contacten (voornamelijk familie en vrienden) van deze mensen bestudeerd. De resultaten zijn nogal triest.

Het lijkt erop dat personen met een psychose die gewoonlijk en woest eenzaamheid ervaren, waarschijnlijk vrienden hebben die ook eenzaam zijn. Dit suggereert dat eenzaamheid een ‘kleverige’ emotie is die als een magneet andere mensen aantrekt die er de gevangenen van zijn.

Volgens de inductietheorie werkt eenzaamheid als een ‘zwart gat’ dat het niveau van eenzaamheid beïnvloedt van de individuen met wie de patiënt omgaat, waardoor deze emotie wordt teruggekoppeld en vergroot (Cacciopo et al., 2009).

De invloed van eenzaamheid op het psychotisch spectrum

In de psychotische context worden de gevolgen van deze verwoestende emotie exponentieel gereproduceerd. In feite zijn er veel studies die dit verband onderzoeken. Vandaag gaan we ons richten op een studie van Dr. Michelle H. Lim (2018). Zij stelt dat:

• Eenzaamheid hangt nauw samen met auditieve hallucinaties.
• Het produceert stigma. Patiënten melden dat ze zich minder sociaal gesteund voelen. Ze worden dus vaak gezien als onbekwaam.
• Ze voelen zich uiterst ontevreden met het leven. Dit komt doordat ze zowel aan psychotische symptomen lijden als aan de uitzichtloosheid van de eenzaamheid.
• Ze gaan vaak naar het ziekenhuis. Inderdaad, als ze weinig of geen sociaal netwerk hebben, kunnen ze denken dat er voor hen niets anders opzit dan verzorgd te worden door gezondheidswerkers.
• Eenzaamheid vermenigvuldigt het risico om te lijden aan een cocktail van klinische entiteiten. Bijvoorbeeld depressie en suïcidaal gedrag.
• Als ze waarnemen en weten dat ze steun en uitgebreide netwerken van vrienden hebben, neemt hun welzijnsniveau toe. Daarom zou het interessant zijn als interventies zich richten op het bevorderen van hun sociale universum.
• Zolang patiënten hoge niveaus van eenzaamheid blijven ervaren, is het onwaarschijnlijk dat ze beter worden. Herstel hangt samen met grote ondersteunende netwerken. Die hebben het potentieel om de perceptie van eenzaamheid te verminderen.

Eenzaamheid, angst en het psychotisch spectrum

Naast de eerder genoemde depressieve symptomen zijn er meer verbanden. In feite zou eenzaamheid het voertuig kunnen zijn dat de patiënt met een psychose hoge angstniveaus laat ervaren. Dit houdt op zijn beurt weer verband met paranoïde wanen.

Zoals we al eerder opmerkten, kunnen de gevolgen van eenzaamheid hartverscheurend zijn. Ze kunnen zelfs zo zijn bij personen die niet in het spectrum zitten. Het verderfelijke effect ervan vermenigvuldigt zich echter snel bij hen die dat wel zijn.

Vanuit het perspectief van de samenleving moeten we het stigma dat aan patiënten wordt gegeven herzien. Professionals in de geestelijke gezondheidszorg kunnen hen helpen via interventies die de vorming van brede, rijke en functionele sociale netwerken bevorderen. Deze kunnen de eenzaamheid van de patiënt afremmen en verhinderen dat ze intenser wordt en hen kwelt.