Grenzen stellen: de kunst van authentieke assertiviteit

Assertiviteit is een essentiële sociale vaardigheid, bijvoorbeeld in situaties waarin mensen meer vrijheid nemen, of claimen, dan hen eigenlijk betaamt. We worden allemaal – van tijd tot tijd – geconfronteerd met een dergelijk gebrek aan respect voor onze eigen integriteit, rechten en belangen. Kalm, helder en standvastig grenzen kúnnen en dúrven aangeven, is derhalve noodzakelijk om – spreekwoordelijk – niet over je heen te laten lopen. En tevens de sleutel om dat respect af te dwingen, terwijl je het tegelijk toch ook toont voor de ander.

Eén van de bijkomende voordelen van het leren stellen van grenzen is dat we aldus – direct of indirect – andermans rechten (expliciet) erkennen. We bepalen niet alleen de fatsoenslimiet voor anderen richting óns, maar – ín, en dóór die daad – ook vice versa. Door deze morele basisregel consistent toe te passen maken we onze assertiviteit zogezegd zelfbewust, en geven we wat dat betreft gelijk het goede voorbeeld.

Bepaal waar je grenzen liggen

Wat gaat voor jou te ver? Wat ben je bereid te tolereren van andere mensen, afhankelijk van jullie specifieke relatie? Reflecteer op wat – zowel gevoelsmatig als uit principe – de grenzen van jouw grenzen zijn; en ook op wannéér, of waaróm, anderen – op hun beurt – ‘op hun strepen gaan staan’. Want de precieze psychologische locatie van deze acute innerlijke impressie – tot híer en geen millimeter verder – hangt van verschillende factoren af. Zoals: je persoonlijkheid, je normen en waarden, je (geloofs)overtuigingen, en je verwachtingen ván en ín het leven.

Het is zeer waarschijnlijk dat de (existentiële) keuzes die jij maakt sommige mensen zullen ontstellen, maar dat is – al met al – niet primair jouw probleem, noch jouw eerste verantwoordelijkheid. Wellicht wordt het wel iets lastiger om er, sociaal of maatschappelijk, ‘bij te horen’. Maar als je daarvoor jezelf vergt te verraden, dan dien je je terdege af te vragen of de beloofde baat van zulke geforceerde aanpassing uiteindelijk die prijs – van verloochening – waard is.

Het goede nieuws luidt gelukkig: áls je in staat blijkt om je grenzen op een rustige, redelijke manier te communiceren, en te handhaven, dan zullen mensen daar aan gewend raken, en zullen zij zowel jou, als de dóór jouw gemarkeerde omgangsvorm-gerelateerde kaders, beter gaan begrijpen, en daarom eerder accepteren, of anders op zijn minst respecteren.

Bied een marge, wees flexibel

Hoewel het buitengewoon belangrijk is om duidelijk je grenzen aan te geven, moet je daarin ook weer niet té rigide, té star zijn. Laat een beetje ruimte open, toon je consideratie. Want het feit blijft dat nooit iedereen jouw particuliere opvattingen en voorkeuren zal delen, en onschuldige misverstanden liggen altijd op de loer. Niet iedere ‘overtreder’ van jouw rode lijn (of lap) zal slechte bedoelingen hebben (gehad), of dat express, met voorbedachte rade, doen, om jou te tarten, en uit te dagen. Sterker nog: misschien waren hun intenties wel bijzonder lovenswaardig.

Mocht dat het geval zijn, of mocht je – intuïtief – dat vermoeden krijgen, neem die inwendige indicatie dan serieus, en geef de ander, te goeder trouw, het voordeel van de twijfel. Gedraag je alsof er geen kwade opzet in het spel was, tot het tegendeel echt bewezen is. Dat is namelijk de meest eervolle houding.

Te vergevingsgezind, of te toegeeflijk zijn, werkt averechts

Ondanks de nobele inschikkelijkheid die je aan de dag kunt leggen, blijven grenzen natuurlijk bestaan óm en dóór daadwerkelijk gerespecteerd te worden. Des te vaker, of langer, je het negeert wanneer iemand jouw zelfverklaarde limiet aan zijn ongelakte laars lapt, hoe moeilijker, en pijnlijker, het wordt om die disbalans voortvarend te herstellen. Wacht daar daarom niet mee, maar zeg er gelijk wat van.

En door zoiets met de juiste intonatie, gezichtsuitdrukking en lichaamshouding te verkondigen, hoef je het vaak maar één keer zo te zeggen. Hoe verder je dit spannende moment voor je uitschuift – van het resoluut en legitiem laten gelden van je individuele autoriteit – hoe ingewikkelder het wordt. Het risico om de ander te beledigen, of aangenaam te verrassen, zelfs als je hem ergens hartelijk op aanspreekt, wordt immers alleen maar groter.

Vergeet daarom niet dat het verleggen van je grenzen, het schipperen ván en mét je rode demarcatie-tape, het louter gecompliceerder maakt om je verloren terrein later weer terug te winnen. En je bovendien vat- en kwetsbaarder maakt voor territoriumconflicten. Wie respect wil, of wenst, dient daarom te beginnen met het tonen van zélfrespect. Vergeven mag, maar laat je niet in de maling nemen, misbruiken of manipuleren, Het kan een keer gebeuren, misschien zelfs tot tweemaal toe – maar dat is meer dan genoeg.

Adviezen om assertief te leren spreken

Verbaal assertief zijn, is niet simpelweg het oplezen of opdreunen van een lijstje voorwaarden en vereisten. Het is evenmin afdoende om anderen met vage algemeenheden om de oren te slaan, zoals: ‘Hé, jij daar, je gaat over mijn grens heen – respecteer alsjeblieft mijn persoonlijke ruimte‘. Behalve het vermogen om dingen recht te zetten, en jezelf vreedzaam te verwoorden, moet je ook weten wát te zeggen.

Dit zijn de vier voornaamste tips voor pro-actieve assertieve communicatie:

• Laat de ander weten dat je hem graag iets wilt vertellen, zonder een emotionele reactie te etaleren, of hem op enigerlei wijze iets te verwijten. Als je al in een verhitte discussie verzeild bent geraakt, gewoon midden in een gesprek zit, of hij je zojuist (onterecht) terecht heeft gewezen, vraag dan om een korte adempauze, of time-out.
• Vertel de ander, vanuit je eigen ervaring en gevoelsleven, wat het probleem is en waarom. Vertel wat je precies dwarszit, en verklaar je nader: leg uit hoe dat komt.
• Licht toe hoe je graag, door hem, behandeld wilt worden, en welke voordelen dat voor jullie allebei oplevert.
• Streeft naar overeenstemming, en wederzijds begrip, en waardering. Als de ander je vertelt dat hij het, of joú, nog steeds niet snapt, je toon of houding niet op prijs stelt, dan dien je opnieuw je beweegredenen uit de doeken te doen, en je genomen beslissingen wederom retrospectief te bevestigen.

Dit type geweldloze, grenzen-expliciterende communicatie kan een krachtige remedie zijn voor kwalijk gedrag. Heropvoeding geschiedt op basis van de reeds bestaande relatie, in een atmosfeer van eerlijkheid, openheid, en oprechtheid – ván en náár en vóór beide kanten. Natuurlijk blijft het altijd denkbaar dat de ander diens houding (voorlopig) weigert te veranderen, maar op zijn minst heb jij de ruggensteunende randvoorwaarden gecreërd om tot een vredig onderling vergelijk te komen.

Verbaal of fysiek heftige confrontaties vermijden is zonder meer de slimste strategie. Als de ander in een furieus humeur is, wil (bek)vechten of bakkeleien, trap dan niet in zijn provocaties. Want zulke scheldpartijen en handgemenen leiden nergens toe, zijn verspilde moeite, en maken de situatie alleen nog maar schrijnender. Vertel de ander zo bedaard en beheerst mogelijk dat het beter is deze dingen op een ander, kalmer moment te bespreken, wanneer jullie emoties jullie gemeenschappelijke grond niet aan het oog onttrekken.