De reis van de held en de archetypen van migratie

De oprichter van de analytische psychologie, de Zwitserse psychiater Carl Jung, stelde voor dat we mythische vertellingen van reizen over een nieuwe start, zoals die van Marco Polo, Ulysses of Hercules kunnen zien als een symbolische uitdrukking van een mentale transformatie die alle mensen moeten doormaken tijdens hun leven. Jung noemde dit proces de reis van de held, of het proces van individualisatie.

De reis van de held of heldin begint vaak met de lokroep of noodzaak de bekende wereld te verlaten. Het is een lokroep die het ware leven en de mogelijkheden van de held zal onthullen.

In de mythologie staan helden op tijdens instabiele tijden, zoals als sociale normen in elkaar storten of tijdens politieke of religieuze crises. Op diezelfde manier kunnen we het gevoel hebben dat we vastzitten in ons persoonlijke leven, waardoor we ons angstig voelen. Op dat moment kan het leven ons dwingen om een veranderingsproces te ondergaan.

De reis van de held is een symbolische reis, je kunt het doen zonder je lichamelijk te verplaatsen. Het leven kan je op reis sturen door het vinden van een nieuwe baan of een studiebeurs. Het leven kan je de kans geven om op financieel, sociaal of educatief gebied vooruit te gaan.

Schatzoeken

De reis van de held wordt mythologisch uitgebeeld als een zoektocht naar een schat, het beloofde land, de steen der wijzen, de heilige graal, of het huwelijk tussen een prins en een prinses. Ieder persoon heeft een ideaal of voorwerp waar hij naar op zoek is. Maar vaker wel dan niet vindt de reiziger schatten waar hij nooit van heeft kunnen dromen.

Soms komt de held voor het begin van de reis in een bepaalde situatie terecht (misschien door mensen, boeken, films). Een situatie die hem beetje bij beetje helpt bij het kiezen van zijn eindbestemming. Voor Jung waren deze toevalligheden synchroniciteiten.

Hij beschouwde ze als een uitdrukking van de bestaande relatie tussen de fysieke wereld en de mentale wereld.

Deze reis resulteert meestal in een figuratieve wedergeboorte. We hebben nu nieuwe moed en nederigheid ontwikkeld door onderweg obstakels te overwinnen. De reis van de held is een proces dat bestaat uit het achterlaten van bepaalde levensfasen om herboren te worden in andere.

We kunnen het bewegen van de ene fase naar de andere begrijpen als het bewegen van het ene archetype naar het andere.

Archetypen of de fases in de reis van de held

Archetypen zijn personages in mythen die typische menselijke situaties doormaken. De ervaringen zijn nodig om de held hun reis naar het einddoel door te laten maken.

Een persoon op een migrerende reis kan deze vier archetypes of stadia doormaken:

Het onschuldige archetype

Deze fase verwijst naar de veiligheid en vertrouwdheid van waaruit we beginnen. Het is een omgeving die op een gegeven moment te klein en verstikkend wordt en ons dwingt om onze transformatieve reis te beginnen.

Hier vinden we ook geïdealiseerde verwachtingen van onszelf of het doel van onze reis. Misschien gaan we er vanuit dat onze taalvaardigheid beter is dan wat we later ontdekken. Misschien geloven we in de fantasie die iets of iemand ons zal gaan verzorgen. Of misschien geloven we dat de baan die we nodig hebben uit de lucht zal komen vallen.

Dit is een periode van illusies. Het zijn verhalen die we onszelf vertellen over hoe de dingen zouden zijn als we onze dromen nastreven. Als we wisten hoe het tijdens de reis echt zou zijn, zou het veel moeilijker zijn om onszelf te motiveren om de eerste stap te zetten.

Dit stadium is ook vergelijkbaar met een huwelijksreis. We worden verliefd op de plaats waar we naartoe reizen.

Wanneer we eindelijk de confrontatie aangaan met de concrete realiteit van wat er nodig is om het einde van onze reis te bereiken, valt het doek dat ons ervan weerhield om negativiteit te zien naar beneden.

Van hieruit gaan we verder naar het volgende archetype, de wees, waarin veel van wat we ons tijdens de onschuldige fase hadden voorgesteld verdwijnt.

Het archetype van de wees

Op een gegeven moment tijdens de reis komt het voor dat we gedwongen worden om dingen te doen die we ons nooit hadden voorgesteld. We moeten omgaan met mensen en gewoonten die ons verrassen. Hier ontstaat een soort val, een afdaling die de Grieken katabasis noemden.

Voor een buitenlander kan een nieuwe cultuur als een desoriënterend doolhof zijn. Onze vaste overtuigingen kunnen gaan wankelen. We kunnen beginnen te twijfelen aan veel dingen die we ooit als normaal beschouwden.

Het is een stadium van verlangen. Een gevoel dat wat we doen er misschien niet toe doet. In dit stadium idealiseren we meestal onze herinneringen aan waar we vandaan kwamen. Het is op dit punt erg verleidelijk om onze reis op te geven.

Ook is er nog een ander belangrijk onderdeel: als we ons in een vreemd land bevinden (fysiek of symbolisch), hebben de mensen daar ons nog nooit eerder gezien. Dit geeft ons flexibiliteit in onze identiteit. Het geeft ons de kans om nieuwe facetten van onszelf te verkennen en ons te voeden met de verandering.

We kunnen ons tijdens deze fase erg onzeker voelen, bijna alsof we in een bodemloze put zouden moeten springen. Soms hebben we momenten waarop we ons volledig verloren voelen. Maar dit is precies het soort oerchaos dat nieuwe houdingen en principes stimuleert.

Het archetype van de krijger

Na een reis door gevoelens van hulpeloosheid komt het archetype van de krijger uit de donkere nacht van de ziel tevoorschijn. Hierdoor krijgen we de energie om op te staan na de val. Het moedigt ons aan om de kracht te vinden die onze nieuwe context vereist en geeft ons onze hoop terug.

Beetje bij beetje, met doorzettingsvermogen, geduld en hulp, verlaten we het doolhof. Onze nieuwe omgeving wordt een thuis waar we onze nieuw verworven vaardigheden zullen inzetten.

Het archetype van de magiër

Als laatste hebben we het archetype van de magiër. Dit is het stadium waarin we de reis die we hebben gemaakt gaan begrijpen. Het geeft ons de wijsheid om dankbaar te zijn voor zowel de goede als de slechte tijden die we doormaakten, omdat ze ons hielpen de schat te vinden.

De schat vertaalt zich in een beter begrip van onszelf en de mensheid, een betere kennis van onze eigen complexiteit, zwakheden en mogelijkheden. De weg die we zijn ingeslagen gaf ons ook de kans om te zien hoe flexibel onze identiteit is en leerde ons om samen te leven met de onzekerheid en beproevingen van het leven.

Het symbolische thuisland: het einde van de reis van de held

Na dit transformatieproces voelen we ons soms vreemd als we terugkomen op onze beginplaats. Het is alsof alles ‘bevroren in de tijd’ is, terwijl wij veranderd zijn.

Dit gevoel van vervreemding is ook een reden en een stimulans voor ons om op zoek te blijven naar ons geestelijke thuisland. Een symbolisch thuisland dat bestaat uit een nooit eindigende realisatie van onszelf en onze mogelijkheden.

We kunnen dan zien dat migrant zijn, een buitenlander zijn, slechts een intense versie is van een typisch menselijk gevoel: onvervuld verlangen. Dit zijn gevoelens die ons motiveren om naar binnen te kijken en onszelf opnieuw te ontdekken.

Grote kunstenaars en filosofen gaven ons meesterwerken die ze uit dit gevoel van vreemdheid creëerden. Voor ons is de reis van de held een kans om ons meer bewust te worden van de noodzaak om het doel van ons eigen leven na te jagen, namelijk het hebben van een waardig, diep en verrijkend leven.

Deze zoektocht is, zowel gelukkig als helaas, eindeloos. Er is geen plek op aarde die dit volledig kan bevredigen.