Chronisch slachtofferschap: waarom sommige mensen in de slachtofferrol leven

Mensen die zinnen als "alles gaat mis voor mij", "niemand begrijpt me" of "het leven is oneerlijk voor mij" herhalen, denken vaak dat de hele wereld tegen hen is. We leggen uit waarom deze houding ontstaat.

Klaag je regelmatig over hoe oneerlijk het leven is? Of heb je een vriend(in) die de slachtofferrol zo diep internaliseert dat elk gesprek zich op zijn of haar persoonlijke zorgen richt? Chronisch slachtofferschap beïnvloedt het leven van veel mensen, en ermee leven kan erg vermoeiend zijn.

Vanuit psychosociaal perspectief, en niet zozeer vanuit een bewuste manipulatie, kan dit patroon een emotionele reactie zijn op een gebrek aan genegenheid. Iemand met deze mindset gelooft dat hij of zij geen controle heeft over moeilijkheden, waardoor hij of zij niet in staat is fouten te erkennen of actie te ondernemen om de problemen op te lossen.

Er zijn veel redenen waarom iemand zich slachtoffer voelt van het onrecht in het leven: psychisch misbruik, pesten, of een gezinssituatie waarin hem is geleerd dat lijden de nabijheid van anderen garandeert. Laten we de oorzaken onderzoeken.

1. Ervaringen uit de kindertijd

Volgens een onderzoek gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Personality and Individual Differences kan de neiging tot interpersoonlijk slachtofferschap voortkomen uit ervaringen met ouders of hechtingsfiguren in de kindertijd, vooral als deze ervaringen inconsistent waren of gekenmerkt werden door verlating en emotionele pijn.

Als een kind opgroeit met het gevoel dat hij of zij niet wordt gewaardeerd door degenen die hem of haar juist hadden moeten beschermen en liefhebben, kan het een slachtofferrol gaan spelen. Daarbij wordt de wereld als een voortdurende bedreiging gezien. Dit leidt vaak tot een gebrek aan empathie en een behoefte aan erkenning.

2. Gezinsmishandeling of pesten op school

Sommige mensen ontwikkelen een slachtoffermentaliteit als gevolg van mishandeling of intimidatie in hun jeugd. Verbaal of fysiek geweld binnen het gezin of pesten op school kan een diep gevoel van hulpeloosheid veroorzaken dat slachtoffers tot in hun volwassenheid kan blijven ervaren.

Onderzoek gepubliceerd in het tijdschrift Development and Psychopathol ogy (Engelse link) suggereerde dat kinderen die regelmatig gepest of mishandeld worden door hun leeftijdsgenoten, vaak sociale angst en reactief gedrag ontwikkelen. Ze kunnen ook de rol van slachtoffer aannemen om zichzelf emotioneel te beschermen.

3. Een laag zelfbeeld

Gebrek aan vertrouwen in onze eigen waarde en capaciteiten maakt dat we niet in staat zijn om verantwoordelijkheden te nemen en de uitdagingen van het leven het hoofd te bieden. Een laag zelfbeeld kan ons het gevoel geven dat we minderwaardig of ontoereikend zijn om te slagen, waardoor we constant op zoek zijn naar externe sympathie en bevestiging.

Het loslaten van de slachtoffermentaliteit en het nemen van de regie over ons leven is een van de eerste stappen om overmatig zelfmedelijden te overwinnen en ons te richten op het bereiken van onze doelen.

4. Noodzaak tot validatie

Mensen met chronisch slachtofferschap voelen een sterke behoefte om gehoord te worden en hun ongemak te uiten. Daarom zoeken ze vaak aandacht, zodat anderen hun lijden erkennen en het met hen eens zijn.

Deze behoefte aan externe bevestiging geeft hen een beetje aandacht, en hoewel het hen een tijdje beter doet voelen, blijven ze standvastig in hun rol, zodat anderen met hen meeleven en zeggen: “Je hebt volkomen gelijk, arme jij.”

5. Voordelen van het slachtoffer spelen

Wie het slachtoffer speelt, weet heel goed dat hij sympathie en emotionele verbondenheid kan vinden door anderen te manipuleren met zijn verhalen. In hun wereld brengt de slachtofferrol verschillende voordelen met zich mee: hij vindt troost, kan in het middelpunt van de belangstelling staan en vermijdt verantwoordelijkheid.

Kenmerken van mensen met chronisch slachtofferschap

In tegenstelling tot het incidentele slachtofferschap dat we ervaren in specifieke onrechtvaardige situaties, is chronisch slachtofferschap een manier waarop we de wereld interpreteren en met anderen omgaan.

Het is alsof we een negatief filter op ons leven leggen, waardoor niets ooit goed lijkt en er altijd wel een reden is om te klagen. Hieronder volgen enkele kenmerkende houdingen van dit patroon.

Constante klachten

Voor mensen met een chronische ziekte zijn geluk en gemoedsrust geen onderdeel van hun leven, en ze richten zich vaak op de negatieve aspecten om hun ongemak te uiten of hulp te zoeken. Maar afgezien van de veelvoorkomende klachten richten ze zich niet op het vinden van oplossingen, maar op het benadrukken van hun slechte eigenschappen:

• “Er overkomen mij altijd slechte dingen.”
• “Niemand kan het schelen wat er met mij gebeurt.”
• “Ik verdien al het slechte dat mij overkomt.”
• “Ik moet accepteren dat mijn leven vol tegenslagen zit.”
• “Ik ben niet geboren om lief te hebben, succesvol te zijn of gelukkig te zijn.”
• “Ik kan niets doen om te veranderen wat er gebeurt.”

Overmatig zelfmedelijden

Door hun ervaringen uit het verleden zien mensen met chronisch slachtofferschap zichzelf vaak als hulpeloos tegenover de wreedheid van het leven. Bovendien verlangen ze alleen maar naar medeleven en hulp van anderen bij het aanpakken van hun verantwoordelijkheden.

Dit leidt ertoe dat ze in een valkuil van pessimisme terechtkomen, waarin ze zich vastgelopen en machteloos voelen om actie te ondernemen.

Gebrek aan persoonlijke verantwoordelijkheid

Wanneer er een conflict of een ongemakkelijke situatie ontstaat, geven slachtoffers snel anderen de schuld of geven ze de schuld aan pech. Ze kijken niet naar zichzelf en nemen geen verantwoordelijkheid voor hun daden.

Het is voor hen makkelijker om te zeggen: “Het is niet mijn schuld” of “Als hij dat had gedaan, zou ik niet zo zijn”, dan om hun aandeel in de problemen te erkennen. Deze houding is op de lange termijn schadelijk, omdat het kan worden geïnterpreteerd als een rechtvaardiging voor het niet nakomen van hun verantwoordelijkheden.

Moeilijkheden met het accepteren van kritiek

Wanneer ze een van hun vele tegenslagen vertellen, interpreteren slachtoffers elke kritische opmerking als een persoonlijke aanval. Ze beschouwen de mening van anderen niet als constructieve kritiek; in plaats daarvan voelen ze zich gekwetst.

Als een vriend bijvoorbeeld tegen je zegt: “Misschien had je anders moeten handelen”, kan je reactie zijn: “Natuurlijk, nu is het allemaal mijn schuld”, of “Je kunt je nooit in mijn schoenen verplaatsen.” Deze houding staat je in de weg om te leren en leidt tot onnodige discussies.

Conflictueuze relaties

Iemand die door trauma of emotionele deprivatie constant in de slachtofferrol leeft, is moeilijk te hanteren. Leven met iemand die alleen maar klaagt om “de een of andere reden” en die geen verantwoordelijkheid neemt, is uitputtend, vooral wanneer pogingen tot hulp worden beantwoord met klachten of verwijten.

Tips voor het omgaan met een chronisch slachtoffer

Als je eenmaal die vriend of dat familielid hebt geïdentificeerd die altijd het slachtoffer speelt, kan het vermoeiend zijn om ze weer te horen klagen. Maar in plaats van te reageren met sarcasme of impulsiviteit, zijn er meer meelevende en empathische manieren om met de situatie om te gaan en drama te vermijden:

• Raak er niet te veel bij betrokken: in plaats van te vragen naar details en je te verdiepen in zaken die je niet aangaan, kun je beter empathisch zijn en je standpunt verdedigen.
• Herinner haar eraan dat ze sterk is: versterk haar rol als slachtoffer niet, maar vertel haar dat ze alles heeft wat ze nodig heeft om haar tegenslagen te overwinnen.
• Verander subtiel van onderwerp: als het gesprek over een van de problemen van je vriend gaat, verander het gesprek dan van onderwerp zonder onbeleefd te klinken.
• Wees niet hun redder: een vriend steunen als hij of zij dat nodig heeft, is een daad van oprechte liefde. Maar als het steeds maar hetzelfde is en maar één kant opgaat, is het vermoeiend.
• Stel professionele hulp voor: als de slachtofferscènes vaak voorkomen en overweldigend zijn, moedig de persoon dan liefdevol aan om psychologische hulp te zoeken.
• Neem verantwoordelijkheid: als je een slachtoffer bent en dat niet meer wilt zijn, onderneem dan actie om je heden te veranderen en je zelfvertrouwen te verbeteren.

Het is mogelijk om de slachtofferrol achter je te laten

Leven door een filter van pessimisme en negativiteit verhindert dat het licht erdoorheen schijnt en verhindert dat we onze eigen capaciteiten herkennen. Het kan moeilijk zijn om je te bevrijden van chronisch slachtofferschap.

Toch zijn het veranderen van je mindset en het aanwakkeren van zelfvertrouwen en vastberadenheid kleine stapjes naar een bevredigender leven. Laat slachtofferschap je er niet van weerhouden je waarde te zien.