12 Monkeys: een dystopie voor de moderne tijd
De waarheid kan vreemder zijn dan fictie. In feite is deze uitdrukking nog nooit zo logisch geweest als nu. Per slot van rekening, slechts een paar jaar geleden, zouden de meesten van ons de situatie die we de afgelopen twee jaar hebben meegemaakt nooit hebben geloofd. De film 12 Monkeys voorspelde echter een deel van onze huidige realiteit.
De waarheid is zo veel vreemder geworden dan fictie dat dystopische verhalen niet eens meer verrassend zijn. Charlie Brooker, de maker van Black Mirror, heeft trouwens besloten zijn serie niet voort te zetten. Desalniettemin is het, ongeacht de omstandigheden, interessant om terug te kijken naar enkele films die leken te voorspellen wat er op ons af zou komen.
12 Monkeys uit de jaren ’90 is een film die waarschuwde voor een vijandige toekomst als gevolg van een virus (Gillian, 1995).
12 Monkeys: dystopische Sci-Fi
Dystopie is een tak van sciencefiction. Het waarschuwt ons voor een sombere, vijandige toekomst. Een fictieve toekomst die zal ontstaan door de gevolgen van het heden als we niet de nodige acties ondernemen om ze te vermijden.
Dystopie werd een prominent genre in de late 20e en 21e eeuw. Sommige van deze werken lijken de negatieve gevolgen van ongekende technologische vooruitgang te voorspellen.
12 Monkeys en het heden
Vandaag de dag lijkt 12 Monkeys veel echter dan ooit had kunnen worden verwacht. In feite beeldt het een toekomst uit waarin de mensheid ondergronds moet leven als gevolg van een virus, waardoor het griezelig toepasbaar is op de wereld van vandaag.
Filmmaker Terry Gilliam, de maker van de succesvolle Monty Python-serie, liet zich bij het maken van 12 Monkeys inspireren door de Franse film La Jetée (Marker, 1962).
Bruce Willis schittert in de titelrol. Hij portretteert een man geboren in de late jaren ’80 die de wereld die hij kende ziet verdwijnen door een virus.
Gedwongen om met alle anderen ondergronds te leven, wordt hij op een reeks missies gestuurd om te proberen fouten uit het verleden te herstellen. Zijn doel is om de oorsprong van het virus te achterhalen en monsters te krijgen zodat wetenschappers een vaccin kunnen ontwikkelen.
De antagonist is een jonge Brad Pitt, die zich destijds wilde distantiëren van de rol van de ‘pretty boy’. In deze film geeft hij een geweldige interpretatie van waanzin.
De onderwereld die James Coles (Bruce Willis) bewoont, is groezelig, donker, onherbergzaam en somber. In feite is de enscenering net zo onderscheidend als de filmmaker zelf.
Sciencefiction is meer dan alleen machines en ruimtevaart. Het bevat ook reizen naar het verleden (of heden) vanuit een pijnlijk, duister perspectief. De boodschap is echter duidelijk. De toekomst kan angstaanjagend zijn als er geen actie wordt ondernomen.
In plaats van zich te concentreren op speciale effecten, kiest Gilliam voor een thrillerachtig gevoel in deze film. De hoofdpersoon moet alles ontrafelen wat tot het heden heeft geleid om genezing te krijgen of de voortgang van het virus te stoppen.
Typisch voor het genre van dystopie, laat deze film ons achter met een dubbelzinnig einde. Tegelijkertijd brengt het het idee over dat het onvermijdelijke sterker is dan welke wetenschappelijke of technologische vooruitgang dan ook.
Waanzin uitbeelden
Deze film kijkt naar de mens door de lens van een gekkenhuis. Brad Pitt (Jeffrey Goines) neemt de leiding in deze scènes. Bovendien biedt het onderwerpen van de held, James Cole, die uit de toekomst is teruggestuurd, aan waanzin, een interessante kijk op de mens als soort.
Ook wordt het asiel afgeschilderd als volledig chaotisch. Een plek die iedereen buiten de norm houdt en volledig afgescheiden van de samenleving.
Als kijkers weten we dat James Cole gezond is, maar de wereld ziet hem niet op die manier. Als gevolg daarvan wordt hij in een omgeving geworpen die bijna onherbergzamer en chaotischer is dan de apocalyps zelf.
Het idee van de uitsluiting van de ‘gek’ doet denken aan Michel Foucault en zijn boek The History of Madness. In dit werk zag hij hoe de definitie van de ‘gek’ in de loop van de tijd is veranderd, maar toch tot uitsluiting gedoemd lijkt te zijn.
Geen oplossing
Eindelijk, ondanks Cole’s tijdreizen en meerdere pogingen om het verleden te veranderen, is de boodschap van 12 Monkeys duidelijk. Er is geen oplossing. Zelfs proberen het verleden te veranderen werkt niet, omdat de geschiedenis zich eenvoudig cyclisch herhaalt.
Om de een of andere reden is de mensheid veroordeeld om de gevolgen van het virus te ondergaan. Daarom is de enige oplossing het vinden van een vaccin of een medicijn dat de ziekte kan genezen.
Het is interessant om de rol van de vrouw in de film te beschouwen vanuit een actueel perspectief. Dystopie is een genre dat vaak de neiging heeft om vrouwen enorm te straffen. Bijvoorbeeld in The Handmaid’s Tale of V for Vendetta. De vrouw, vaak uitgesloten, lijkt zich in de dystopische samenleving in een grotere kwetsbaarheid te bevinden.
In 12 Monkeys is het enige relevante vrouwelijke personage dat van Dr. Railly, een psychiater die Cole helpt. Opvallend is echter dat haar karakter is opgebouwd rond een man. Een man die haar ontvoert en op wie ze uiteindelijk verliefd wordt. Toch is deze film gemaakt in de jaren ’90 toen dit soort verhalen aan de orde van de dag waren. Daarom is het niet de moeite waard om ze aan de kaak te stellen.
Dit is een film die een verhaal van wanhoop vertelt en ons een bitterzoete smaak achterlaat. In feite vertelt het ons dat er geen oplossing is. De mensheid lijkt dus gedoemd tot een ramp. Ze zijn allemaal ondergronds opgesloten vanwege een onzichtbare vijand. Dezelfde soort vijand die ons de afgelopen jaren opgesloten heeft gehouden.