Vaginisme: definitie, symptomen en behandeling

Een van de meest voorkomende moeilijkheden die mensen in seksuele relaties ervaren, is vaginisme. In tegenstelling tot hoe het misschien lijkt, is het eigenlijk iets dat redelijk vaak optreedt. Maar vaak herkent men het niet. Vaginisme is een gewone seksuele stoornis die in een relatie voor problemen kan zorgen. Het leidt namelijk tot een verlies van eigenwaarde, angst, communicatieproblemen en frustraties bij beide partners.

Bij ongeveer één op de drie koppels is er sprake van een probleem dat te maken heeft met een seksuele stoornis. Veel vrouwen voelen zich ongemakkelijk of beschaamd om over onderwerpen te praten die te maken hebben met seks, pijn en een onvermogen om van seks met penetratie te genieten. Maar we mogen deze situaties niet minimaliseren. Want voor dit probleem bestaan oplossingen. Als we het niet aanpakken, kan het een lichamelijke en psychologische nachtmerrie worden.

Wat is vaginisme?

Vaginisme is een willekeurige samentrekking van de bekkenbodemspieren die de vagina omringen. Dit veroorzaakt een gedeeltelijke of volledige sluiting. Die kan pijnlijk zijn en penetratie onmogelijk maken. De samentrekking van deze spieren kan mild of intens zijn. Het gevolg is ongemak en niet in staat zijn om seksuele betrekkingen te hebben die penetratie inhouden.

De DSM-V klasseert dit probleem in de zogenaamde groep van ‘pijngerelateerde stoornissen’ (dyspareunie en vaginisme). Men groepeert die onder de naam ‘genitopelviene pijn/penetratiestoornis’ (Moyano en Sierra, 2015, p.277-286).

Ondanks deze nieuwe categorie noemen we het gewoonlijk vaginisme. Het is moeilijk om de diagnose te stellen. Want de diagnose gebeurt bijna altijd op basis van wat de vrouw vertelt over wat ze voelt. Een medische controle is eigenlijk noodzakelijk. Maar meestal is een onderzoek van het bekken niet mogelijk omdat de spieren zich samentrekken.

Soorten vaginisme en pijn

De meest recente studies spreken van twee soorten vaginisme. Volgens Engman (2007) zijn het de volgende:

• Totaal vaginisme: in dit geval is er sprake van een intense angst voor penetratie. Als gevolg vermijdt de vrouw elke poging. Er is een volledige samentrekking in de zone van de bekkenbodem. Bovendien heeft de vrouw hier totaal geen controle over.
• Gedeeltelijk vaginisme: in tegenstelling tot de vorige vorm is er bij dit type slechts een gedeeltelijke spiersamentrekking. De vagina is tijdens de penetratie gesloten (of bij elke poging tot penetratie). Dit creëert een aanzienlijk ongemak.

Anderzijds moeten we ook een onderscheid maken tussen primair of secundair vaginisme. De primaire vorm heeft te maken met psychologische factoren of met een combinatie van factoren. Secundair vaginisme treedt op na een blessure, een chirurgische ingreep, een val of als gevolg van candidiasis of een steeds terugkerende blaasontsteking.

Waarom overkomt mij dit?

Negentig procent van de problemen van een seksuele stoornis hebben een psychologische oorsprong. De voornaamste oorzaken zijn een vroeger trauma of seksueel misbruik, en geestelijke gezondheidsfactoren. Het kan ook een reactie zijn op aanhoudende lichamelijke pijn.

Ondanks de angst voor penetratie is vaginisme niet verbonden aan een verlies van libido. Want een vrouw kan op een geheel normale manier verlangen en opwinding voelen. Zij kan bovendien door middel van stimulatie van de clitoris een orgasme bereiken.

Volgens het model van Barlow (1986) treden seksuele stoornissen op als gevolg van een veelzijdig proces waarbij er sprake is van een cognitieve verstoring en angst. Het proces verloopt ongeveer als volgt:

• Een vrouw reageert op een negatieve manier op duidelijk seksuele situaties.
• Op zijn beurt zorgt deze reactie ervoor dat zij zich focust op onbelangrijke prikkels of omstandigheden, of op negatieve verwachtingen.
• De negatieve emoties zullen dus stijgen.
• Bijgevolg blijft het negatieve proces duren en kan het de seksuele reactie verstoren (Carrasco, 2001).

Volgens de DSM-V kan het een levenslang probleem zijn of een verworven stoornis. Een vrouw kan deze stoornis oplopen wegens een voortdurend ongemak dat veroorzaakt wordt door penetratie of omdat ze seksueel misbruikt is. Maar in beide gevallen kan dit een trauma op zich worden. Dit zal dan ook de stoornis versterken.

Het is dus altijd een goed idee om een arts te raadplegen zodat je biologische factoren kan uitsluiten. Want atrofische vaginitis, infecties of endometriose zijn voorbeelden van factoren die een rol kunnen spelen. Zelfs diabetes kan een invloed hebben (aangezien het droogheid en irritatie veroorzaakt).

Persoonlijke en onpersoonlijke factoren

Volgens Master en Johnson (1970, 1987) zijn er persoonlijke en onpersoonlijke factoren. Persoonlijke aspecten hebben te maken met problemen van informatie, culturele mythen, angsten, afwijzing, pijn, enzovoort.

Hun studies zijn bijna veertig jaar oud. Maar de waarheid is dat er nog steeds problemen bestaan met betrekking tot mythen en slechte informatie. Dit is een andere generatie. Maar de desinformatie van jaren geleden is nu zelfs nog meer vervormd. We kunnen de schuld leggen bij films, pornografie, ‘trends’, sociale media enzovoort.

Onpersoonlijke problemen hebben te maken met de communicatie in de relatie. Wat zijn de machtsverhoudingen tussen de partners? Misschien is er agressiviteit of is er niet langer een lichamelijke aantrekking. Ook wantrouwen speelt een rol. Soms hebben de partners een verschillende houding tegenover seks. Al deze dingen kunnen leiden tot problemen van dyspareunie (lichamelijke pijn tijdens de seks).

Hoe los ik het op?

We raden een multidisciplinaire aanpak aan. Maar wat betekent dat? Het wil zeggen dat we het probleem benaderen vanuit het perspectief van meerdere medische disciplines. De ideale manier is om te werken met een gynaecoloog, een fysiotherapeut en een psycholoog.

Door het probleem vanuit deze drie disciplines aan te pakken kan je tegelijkertijd aan je spieren, gedachten, houdingen en seksuele vaardigheden werken. Dit zal je als individu helpen, maar het zal jullie ook als koppel helpen om beter te worden.

Op vlak van de spieren werken fysiotherapeuten aan dingen als hormonale veranderingen, spiervezels, het vrijmaken van calcium en ontstekingen. Meestal gebruiken ze de volgende technieken: zintuiglijk onderscheidingsvermogen, manuele druk,  vaginale dilatators, bekkenbodemstrategieën, houdingsheropvoeding en training van de buikstreek in functie van het herstel en van lange termijnpreventie.

Het psychologische deel is essentieel om goed te herstellen. Onthoud dat in negentig procent van deze gevallen de oorsprong mentaal is. Bovendien stijgt dit percentage nog wanneer we het hebben over de condities en de omstandigheden die ervoor zorgen dat het probleem blijft duren of die het erger maken. De behandeling zal op drie dimensies werken: gedachten, emoties en gedrag.

De doelstellingen van psychologische therapie

Op het niveau van de gedachten moet men de mythen, overtuigingen en angsten in verband met seks aanpakken. Bovendien zal men aan obsessies en negatief denken werken. Want dat is ook noodzakelijk om vooruitgang te boeken. Seks en problemen met seks spelen een grote rol bij psychologische problemen.

Relationele problemen en wantrouwen zijn nog twee aandachtspunten van de therapie. Therapie zal een koppel helpen deze dingen door te werken. Tenslotte worden ook de verwachtingen met betrekking tot de pijn herbekeken. Wat betreft de emotionele kwesties zal een vrouw samen met de therapeut ook werken aan haar angstgevoelens, schrik en eigenwaarde.

Beide individuen afzonderlijk en het koppel zullen met technieken werken waarbij gebruik wordt gemaakt van real-time blootstelling en psycho-educatie. Want soms zijn vrouwen het minst vertrouwd met de anatomie van de vagina.

Therapeuten kunnen ook training in zelfonderzoek en zelfstimulatie aanraden. Het doel hier is de zelfkennis over de reacties en de antwoorden van het lichaam op stimulatie te verbeteren. Het idee is ook om de angst die seks omringt, te verminderen, om te leren seksueel genot te geven en te ontvangen en om beter te communiceren (Olivares Crespo en Fernandez-Velasco, 2003, p.67-99). Dit wordt allemaal gecombineerd met spierontspanning.

Onze relatie, onze houvast

De waarheid is dat de relatie van een koppel geweldig verbetert wanneer de seksuele problemen opgelost worden. Maar wees voorzichtig – want dit betekent niet dat seks alle problemen in een relatie kan oplossen. Behandeling van vaginisme heeft een hoge graad van succes. Het is meer de schaamte en de angst die vele vrouwen tegenhoudt om hulp te krijgen.