Opkomende psychosociale risico's op de werkplek

Tegenwoordig houden nieuwe ideeën over werk rekening met productie-efficiëntie. Er beginnen echter ook nieuwe sociale risico's te ontstaan.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Gorka Jiménez Pajares.

Laatste update: 25 mei, 2023

Nieuwe manieren van werken leiden tot nieuwe psychosociale risico’s. De arbeidswereld neigt ertoe werkwijzen aan te nemen die de vooruitgang van de maatschappij weerspiegelen. Dergelijke veranderingen hebben gevolgen voor de organisatie van elk bedrijf, maar kunnen ook schadelijke gevolgen hebben voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid van de werknemers.

Ook het soort ziekten en ongevallen op de werkplek verandert. In de meest geavanceerde landen zijn de ongevallencijfers in de loop der jaren gedaald voor wat betreft de traditionele fysieke risico’s (vallen, aardverschuivingen, vergiftiging, enz.). Andere van psychologische en sociale aard nemen echter toe.

Psychosociale risico’s

Psychosociale risico’s op de werkplek houden rechtstreeks verband met de arbeidsomstandigheden. Het zijn die welke voortkomen uit hoge eisen, tijdelijkheid of inflexibele uren. Ze kunnen de ontwikkeling van het individu bevorderen of beperken. Als ze negatieve effecten hebben worden ze risico’s. Deze moeten in aanmerking worden genomen en geïdentificeerd om ze te kunnen voorkomen.

Werkomstandigheden worden risico’s wanneer ze het vermogen verwerven om zowel fysieke als psychische schade aan de werknemer te veroorzaken. Moriano-León (2019) beweert dat psychosociale risico’s:

• Van invloed zijn op de grondrechten van werknemers.
• Veranderingen teweegbrengen in de geestelijke gezondheid van werknemers.
• Wettelijke dekking hebben.

Bepaalde factoren zijn cruciaal als het gaat om het voorkomen van risico’s van psychologische en sociale aard. Bijvoorbeeld de manier waarop de werkplek en de organisatie ervan zijn ingericht, zoals roosters, en starre of flexibele werkdiensten. Ook de inhoud van de uit te voeren taken of de hoeveelheid werk. En de manier waarop ze worden geleid, zoals de stijl van leidinggeven of de besluitvormingsprocessen.

Opkomende psychosociale risico’s zijn nauw verbonden met technologische, wetenschappelijke en politieke vooruitgang. Ze zijn opkomend omdat ze ontstaan als reactie op veranderingen in de processen of de gebruikte technologie.

Het kan ook gebeuren dat, ondanks het feit dat de psychosociale factor is geïdentificeerd en bestudeerd, er nieuw onderzoek komt dat de manier waarop hij wordt waargenomen verandert. Bijvoorbeeld een verslechtering van de geestelijke gezondheid als gevolg van bepaalde werkomstandigheden.

Verder kunnen werknemers in toenemende mate worden blootgesteld aan bepaalde risico’s waar voorheen slechts een klein percentage van de bevolking last van had. Bijvoorbeeld werknemers die werken aan schermen waarvan langdurig licht het gezichtsvermogen kan aantasten. Moriano-León (2019) groepeert ze in de volgende blokken:

Veranderingen in de manieren om mensen aan te nemen

“Ik heb een tijdelijk contract gekregen.” “Deze maand heb ik zeven verschillende contracten gehad.” Laten deze uitspraken een belletje rinkelen? De realiteit van vandaag is vol van mensen die, ondanks hun goede kwalificaties, van het ene onzekere contract naar het andere gaan.

De onzekerheid die deze onzekere manier van aanstellen met zich meebrengt is een nieuw psychosociaal risico. Een van de gevolgen is dat werknemers geneigd zijn risicovollere taken uit te voeren.

Bovendien wordt het gebrek aan stabiliteit op de werkplek, en in het bijzonder in de contractuele sfeer, een bron van ongemak en stress.
Veroudering
Tegenwoordig neemt de pensioengerechtigde leeftijd toe. Op oudere leeftijd (Spaanse link) zijn de cognitieve vermogens echter lang niet meer dezelfde als toen we jong waren. Er treden tekorten op in het geheugen, de verwerkingssnelheid, het aandachtsvermogen en zelfs in de meest elementaire functies van de waarneming.

Als gevolg daarvan is dit segment van de bevolking kwetsbaarder dan ooit tevoren voor stress en de mentale en emotionele belasting door het werk. Ook dit is een voorbeeld van een opkomend psychosociaal risico. En hoewel het al enige tijd bekend is (Spaanse link), wordt het nu intensief onderzocht, niet alleen vanuit de gezondheidszorg maar ook vanuit de politiek.

Toename van de werkintensiteit

Vroeger waren banen voornamelijk handmatig. In plaats daarvan verwerken werknemers tegenwoordig gegevens, vaak in werkelijk overweldigende hoeveelheden. Als gevolg daarvan kan de werkdruk niveaus bereiken die de vaardigheden van de werknemer overweldigen en hun gevoelens van hulpeloosheid aanwakkeren.

Er zijn twee factoren die de stress als gevolg van een te hoge werkdruk kunnen verminderen. Ten eerste de sociale steun van collega’s en leidinggevenden. En, ten tweede, beloning in de vorm van meer flexibiliteit qua werktijden.

Emotionele vraag

Dit is een van de opkomende psychosociale risico’s dat vooral in de gezondheidszorg speelt. In feite is het werk in de gezondheidszorg vaak zo veeleisend, dat het het compassiemoeheidssyndroom veroorzaakt . Dit syndroom wordt gekenmerkt door een emotionele overbelasting als gevolg van een teveel aan empathie.

Hoe veeleisender het werk vanuit emotioneel oogpunt is, hoe groter de werkbelasting van de medewerker in de gezondheidszorg. Ze kunnen bijvoorbeeld gedwongen worden meer patiënten in minder tijd te verzorgen. En hoe minder tijd voor rust ze hebben, hoe groter de negatieve invloed van deze factoren.

Tegenwoordig worden programma’s ontwikkeld om de geestelijke gezondheid op het werk te bevorderen. Hun doel is de verslechtering ervan te voorkomen, zoals in het Great Place to Work-programma in het VK. De missie van deze interventie is het verhogen van de kwaliteit van leven in de organisatorische context van de 21e eeuw.