Onechte vrijgevigheid: de valstrik van een narcist

Onechte vrijgevigheid is één van de meest voorkomende en schadelijke soorten hypocrisie. Mensen doen anderen hierbij geen gunst uit daadwerkelijke vriendelijkheid; ze doen het voor zichzelf. Het is zodoende een klassieke, narcistische val: iemand een gunst doen om hem hiermee te manipuleren.

Er zijn psychologen die denken dat pure, onzelfzuchtige vrijgevigheid niet echt mogelijk is voor ons. We zijn volgens hun niet onderling met elkaar verbonden door echte empathie. Zo zullen de meesten van ons ook weten dat meewerken simpelweg onze overleving als diersoort mogelijk heeft gemaakt.

Onechte vrijgevigheid bestaat gewoon in het openbaar. Sommige mensen zijn zo vriendelijk en attent omdat ze hier iets voor terug willen. Politici doen het, sommige familieleden doen het en bazen doen het richting hun werknemers omdat het hun werkprestaties verbetert. Deze zogeheten vriendelijkheid duurt vaak tot de werknemer ziek wordt of met spoed weg moet van het werk vanwege een noodgeval. Vervolgens verdwijnt de empathie de bovengenoemde baas als sneeuw voor de zon.

Zoals je kunt zien bestaan er meerdere soorten verborgen bedoelingen achter een ogenschijnlijke empathische, ondersteunende handeling. Let dus goed op! Bovendien maak je je hier zelf misschien ook wel schuldig aan.

Onechte vrijgevigheid en een narcistische samenleving

Denk eens aan een ouder die altijd al zijn aandacht aan haar kinderen geeft. Maar deze kinderen zijn ouder en wonen niet langer thuis. Ze proberen een plekje voor hunzelf in te richten en wat afstand van de opdringerige ouder te nemen. De ouder weet ook wel dat haar kinderen het alleen wonen prima aankan. Ze geeft ze echter zoveel aandacht om zichzelf beter en gevalideerd te voelen.

Dit is helemaal niet raar of buitengewoon. Misschien heb je het zelfs bij anderen zien gebeuren of is het je zelf overkomen (als ouder of juist als kind). De realiteit kan echter veel ingewikkelder liggen als je een beetje verder kijkt dan je eigen familie of families op zich. Een groot deel van onze samenleving beoefent namelijk onechte vrijgevigheid.

Bovendien beaamt sociologisch onderzoek dat onze wereld er steeds narcistischer uit begint te zien. Men zegt dat de “ikke, ikke, ikke en de rest kan stikken” generatie steeds groter wordt. Dat kan natuurlijk ontzettend ontmoedigend werken. De sociale media voeden daarnaast deze alomvattende behoefte om iedereen te laten horen dat, “hé, daar ben ik weer! Kijk naar mij, volg mij, bekrachtig alles dat ik doe!”

Wat dacht je van beroemdheden die de sociale media gebruiken om hun vrijgevigheid te laten blijken? Ze steunen sociale doelen, werken bij non-profit organisaties… maar vaak gaat dit slechts over het versterken van hun goede reputatie. Zo zetten ze onechte vrijgevigheid in om ons te overtuigen van hoe goed ze wel niet zijn.

Bill Gates

Laten we Bill Gates eens als voorbeeld nemen. Door naar hem te kijken, kunnen we het verschil tussen onechte vrijgevigheid en echte empathie leren zien. Er was namelijk een tijdsperiode waarin veel artikelen werden gepubliceerd over de allerrijksten en meest bekende mensen — en hoe zij eigenlijk helemaal niet zo vrijgevig waren. Microsoft, het computerbesturingssysteem, verdiende bergen geld en doneerde hier geen rode cent van aan goede doelen.

Maar nadat Bill en Melinda Gates trouwden, zetten zij de Bill and Melinda Gates Foundation op. Deze organisatie doneert nu meer geld aan goede doelen gerelateerd aan maatschappelijke problemen, gezondheid en scholing dan welk ander fonds dan ook.

Hij moet wel gevonden hebben dat het ontzettend belangrijk is om zijn steentje bij te dragen aan oplossingen voor deze problemen. Dat zou immers ook goed zijn voor de samenleving waarin hij zelf leeft. Dit is een voorbeeld dat lijkt op échte empathie. Het kan echter net zo goed zijn dat zijn adviseurs hem dit influisterden omdat het goed zou zijn voor het imago van Microsoft.

Misschien had Bill Gates een punt bereikt waarin hij vond dat hij zijn geld moest doneren zodat hij zich goed over zichzelf kon voelen. De sociale erkenning die hij hierdoor zou ontvangen is immers ook bevredigend. Dit is, zoals je al raden kon, onechte vrijgevigheid.

De 3 sleutels tot onechte vrijgevigheid

Onze wereld heeft echte empathie nodig. Amin Maalouf is een bekende Frans-Libanese auteur en is deskundig in sociale problemen, discriminatie en ethische conflicten. Hij zegt dat als we mensen van kinds af aan leren empathisch te zijn, dit de mens zal helpen anderen meer te ondersteunen en vrijgeviger te zijn. De dynamiek die echter nu de overhand heeft, leidt ons echte alleen maar richting meer chaotisch, schadelijk narcisme.

Onechte vrijgevigheid bestaat binnen dit soort narcisme. Het is slechts één van meerdere uitingen van een narcistische persoonlijkheid, dus het is belangrijk dat je het kunt herkennen. Dit zijn een aantal van de voornaamste eigenschappen van onechte vrijgevigheid:

• Onechte of zelfzuchtige liefdadigheid vanuit een machtspositie. Vaak draagt dit een onderliggende boodschap, zoals: “Ik sta boven jou. Of je het nou wil of niet, door mijn vrijgevigheid ben je afhankelijk van mij.” Of: “Als je mij niet had, zou je niet eens je eigen problemen kunnen oplossen of überhaupt kunnen overleven.“
• Wordt gedaan om een goede reputatie te onderhouden.
• Manipulatie, chantage en emotionele valstrikken.

We zijn allemaal belangrijk, uniek en geweldig. Vergeet echter niet dat je nou eenmaal een verplichting hebt aan andere mensen. Vergeet nooit hoe je met anderen kunt meewerken en samenwerken. Onthoud daarbij ook altijd hoe waardevol het is om oprechte, onbaatzuchtige empathie te beoefenen.