Omkeerbaar denken: een strijd tegen cognitieve luiheid

Wanneer je stevig overtuigd van iets bent en iemand geeft je dan een of ander bewijs dat jouw overtuiging in twijfel trekt, dan heb je twee mogelijkheden. De ene mogelijkheid is dat je beseft dat je het misschien verkeerd hebt. Je aanvaardt dan dat jouw mening niet juist is en verandert het. Dat betekent dat je omkeerbaar denken toepast.

De andere mogelijkheid is de soort die de meesten van ons kiezen. Het is precies het tegenovergestelde van de eerste mogelijkheid. Je blijft dan vasthouden aan je overtuigingen. Ze worden dan ook onomkeerbaar.

Je sluit je ogen voor elke andere mogelijkheid. Bovendien behoud je een ijzeren greep op jouw standpunt. Dit maakt allemaal deel uit van de prachtige complexiteit en onvolmaaktheid van de menselijke hersenen.

Waarom is omkeerbaar denken zo belangrijk?

Omkeerbaar denken is het vermogen dat mensen bezitten om dingen in verschillende richtingen te beredeneren. Wat bedoelen we hiermee? Mensen zijn in staat om dingen vanuit het ene maar ook vanuit het tegenovergestelde perspectief te bekijken. Dit vermogen helpt je om ingewikkelde problemen op te lossen. Je ziet dan ook alle posities op het spectrum tussen de twee tegenpolen.

Het is een vorm van denken die jouw kijk op de dingen verruimt. Het maakt het ook gemakkelijker om zowel persoonlijke als beroepsmatige problemen op te lossen. Dankzij omkeerbaarheid kan je op een meer logische en rechtstreekse manier met jouw problemen omgaan.

Anderzijds bestaat er ook gepolariseerd denken. Deze vorm van denken is eigenlijk heel uitputtend. In dit geval is het ofwel het ene of het andere. Er is dan geen sprake van mogelijkheden in het midden of van enige discussie die gevoerd moet worden. Polariseren zorgt ervoor dat je vast komt te zitten. Het verlamt jou.

Slaag jij erin om jezelf op één van de middelste punten van het spectrum te plaatsen? Dan zal je volop profiteren van omkeerbaar denken. Het is die vorm van denken die er echt voor zorgt dat je opnieuw in actie schiet.

Blind zijn voor bewijzen

Stel je nu eens voor dat je al uren door het bos loopt en dat je echt honger hebt. Verweg zie je op de top van een berg een appelboom. Je begint er naartoe te rennen. Het enige waarop je gericht bent, is dat waardevolle fruit.

Wanneer je echter de top bereikt, zie je dat de appels rot zijn. Je kan ze dus niet opeten. Langs het pad waar je gelopen hebt, stonden echter allerlei soorten fruitbomen. Was je maar gestopt! Had je maar om je heen gekeken!

Dat is de manier waarop de menselijke hersenen soms werken. Het is ook de reden waarom we soms op zo’n domme manier handelen. We kijken dan recht voor ons zonder het hoofd te draaien en te kijken wat om ons heen gebeurt.

We lopen rond met oogkleppen op. Het is ook niet echt koppigheid. Dat heeft immers meer te maken met eigenschappen van de persoonlijkheid. Wat we op die momenten eigenlijk doen, is toelaten dat onomkeerbaarheid overneemt.

8 manieren waarop je kan reageren op bewijs dat ingaat tegen wat jij gelooft

Er zijn specifiek acht mogelijke reacties wanneer je te maken krijgt met bewijs dat ingaat tegen wat je gelooft (Chinn en Brewer, 1933).

De eerste drie reacties behoren tot onomkeerbaar denken:

• de feiten negeren.
• de feiten ontkennen.
• of de feiten weglaten.

De andere vijf reacties behoren tot omkeerbaar denken:

• oordelen opzij zetten.
• de feiten herinterpreteren.
• de feiten aanvaarden.
• kleine veranderingen aan jouw idee aanbrengen.
• of jouw idee veranderen.

Waarom gebruiken we omkeerbaar denken niet?

Onze hersenen zijn niet zo perfect als we denken. We beschouwen de hersenen als een perfecte machine die de dingen op een nauwkeurige en rationele manier ontleedt. Wanneer je echter probeert om je denken om te keren, zal je beseffen dat de hersenen allesbehalve perfect zijn.

We leveren veel inspanning om feiten, bewijzen en theorieën te vinden die onze overtuigingen zullen bevestigen. Het gebeurt niet vaak dat we een andere richting nemen. Stel dat je zou proberen bewijs te zoeken dat ingaat tegen jouw neigingen. Dan zouden je hersenen het zien als zelfsabotage. Ze zouden dus proberen om dat idee uit je hoofd te krijgen.

Het enige wat nodig is, is een heel klein teken vinden dat je het juist hebt. Dit zal jouw denken al bevestigen. Je zal er ook aan wennen. We geven een voorbeeld. Iemand is ervan overtuigd dat roken niet slecht is voor de gezondheid. Hij zal dus op duizenden websites zoeken tot hij die ene site vindt die zegt dat “roken jou langer laat leven.”

Ook al is het niet waar, je zal het dan toch geloven als je geen omkeerbaar denken bezit. Duizenden sites zeggen het tegenovergestelde. Alle studies bewijzen dat roken slecht is voor je gezondheid. En toch zal je vasthouden aan die ene site die jouw overtuiging bevestigt.

Cognitieve luiheid

Heb je ooit al gehoord over heuristiek? Het is een soort geestelijke kortere weg die jouw hersenen gebruiken om energie te besparen. Wat betekent dit? Als er twee wegen zijn met dezelfde uitkomst, dan zullen jouw hersenen proberen om die weg te nemen die de minste inspanning vraagt.

Dat betekent dus dat je bestuurd wordt door een principe dat geestelijke energie spaart. Het is bovendien oncontroleerbaar, onzichtbaar en onbewust. Dit is ook één verklaring voor waarom hersenen op zoek gaan naar feiten die onze theorieën bevestigen. Ze doen dit zelfs in het volle zicht van ideeën die bewijzen dat ze het verkeerd hebben.

Als je omkeerbaar denken wilt, dan moet je op een logische en rationele manier denken. Dat betekent dat je een inspanning moet leveren die jouw hersenen niet altijd willen leveren. Het vraagt immers minder werk om een mening te bevestigen en eraan te wennen.

Onze hersenen zijn cognitieve luilakken! Het is uitermate belangrijk om alle andere mythes uit je hoofd te halen. Onthoud ook dat jouw hersenen alles zullen doen om minder te moeten werken.

In het dagelijks leven gebeurt dit voortdurend. Het lijkt misschien vreemd maar niemand kan eraan ontsnappen. Wanneer je met de feiten geconfronteerd wordt, dan heb je twee keuzes. Of je blijft vasthouden aan jouw mening. Je laat de rest dan buiten beschouwing. Of je verruimt jouw perspectief en neemt andere ideeën in overweging.