Het schizofreniespectrum begrijpen

Schizofrenie werd niet meer gezien als een stoornis, maar werd beschouwd als een spectrum waarvan de symptomen in intensiteit variëren. We leggen uit hoe de classificatie van deze ziekte is geëvolueerd.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Macarena Liliana Nuñez.

Laatste update: 24 juni, 2024

In de loop der tijd heeft het begrip schizofrenie opmerkelijke veranderingen ondergaan, waarbij subtypes werden losgelaten en schizofrenie werd gedefinieerd als het schizofreniespectrum. Deze complexe psychische aandoening onderscheidt zich door een grote verscheidenheid aan symptomen die het gedrag beïnvloeden van degenen die eraan lijden.

De kern van de diagnose is psychose, een toestand waarin de persoon uitdagend los komt te staan van de werkelijkheid, met waanideeën, hallucinaties en ongewone gedachtepatronen.

In een poging om deze evoluerende ziekte beter te begrijpen, gaat dit artikel in op aanpassingen in de classificatie en behandeling. We nodigen je uit om verder te lezen en aandacht te besteden aan de onderscheidende kenmerken.

Het schizofreniespectrum: niet langer subtypes, maar een steeds veranderend spectrum

Met de bijwerking van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) in de vijfde versie, zijn er belangrijke veranderingen doorgevoerd in de classificatie van schizofrenie. Hierbij werden de traditionele subtypen vervangen door een meer dimensionale benadering. Hiertoe werd besloten om de volgende redenen:

• Onbetrouwbaarheid van beschrijvingen.
• Gebrek aan bruikbaarheid bij beslissingen over behandeling.
• Variabiliteit van symptomen tussen mensen met schizofrenie.
• Gebrek aan verschillen in het functioneren van de hersenen tussen subtypes.

In plaats daarvan beschrijft de DSM-5 schizofrenie als een spectrum, waarbij erkend wordt dat mensen op verschillende momenten verschillende symptomen kunnen ervaren en dat niet alle individuen met de aandoening dezelfde varianten hebben.

De evolutie leidde tot de term “spectrum van schizofrenie en andere stoornissen,” in tegenstelling tot de eerdere benaming in de DSM-4 van “schizofrenie en andere stoornissen,” die onder de categorie psychotische stoornissen viel.

Varianten van deze stoornis

Iemand met de diagnose schizofrenie ervaart verschillende patronen van gedachten en gedrag. Voorheen werden deze gelabeld als subtypes, volgens de grote herzieningen van DSM-4 naar DSM-5 (Engelse link).

Nu zijn ze verhuisd naar de dimensie schizofrenie. Ze zijn verplaatst naar de dimensie van symptomen, waarvan de ernst varieert tussen patiënten, afhankelijk van het verloop van de ziekte. Laten we eens kijken hoe ze zich manifesteren.

1. Paranoia

De patiënt met deze aandoening presenteert zich met een of meer wanen of auditieve hallucinaties gericht op een vervolgingsthema of samenzweringsthema. Deze ervaringen ontwikkelen zich vaak tot een samenhangend en consistent verhaal.

De persoon wordt gekenmerkt door een uitgesproken wantrouwen en achterdocht jegens anderen en gelooft dat hij of zij het voorwerp is van samenzweringen. Hun emoties en gedrag kunnen leiden tot agressieve reacties of aanzienlijke sociale isolatie.

Het is belangrijk op te merken dat paranoïde schizofrenie niet wordt gekenmerkt door de prominente aanwezigheid van andere symptomen . En tekenen kunnen op latere leeftijd aanwezig zijn, dus het is mogelijk dat deze mensen een hoog niveau van functioneren bereiken voordat de ziekte verschijnt.

2. Ongeorganiseerd gedrag

De patiënt wordt gekenmerkt door onsamenhangend denken en spreken en een gebrek aan passende emoties. Het overwicht van de volgende symptomen bepaalt de diagnostische criteria:

• Gedesorganiseerde spraak
• Gedesorganiseerd gedrag
• Affectieve vervlakking of ongepaste expressie van emoties

In tegenstelling tot andere varianten kunnen hallucinaties en wanen minder opvallend zijn en geen samenhangend verhaal vormen, hoewel er wel enkele tekenen van dergelijke symptomen kunnen zijn. Catatonische verschijnselen zijn niet aanwezig.

Mensen die deze toestanden ervaren, hebben vaak alledaagse problemen die hen verhinderen een normaal leven te leiden. Daardoor is hun vermogen om een baan te behouden of sociale relaties aan te gaan aangetast. Zelfs routinetaken zoals aankleden, baden of tandenpoetsen zijn problematisch.

3. Catatonie

Bij schizofrenie wordt de catatonische toestand gekenmerkt door bewegingsstoornissen, variërend van spierstijfheid en onbeweeglijkheid tot ongebruikelijke houdingen of repetitieve bewegingen.

Soms vertoont de patiënt een toestand van verbijstering of ervaart hij het contact met de omgeving en extreme agitatie. De meest opvallende klinische kenmerken zijn de volgende:

• Symptomen van mutisme of verlies van spraak.
• Herhaling van andermans spraak of echoën van woorden (echolalie).
• Imitatie van handelingen, spraak of bewegingen (ecopraxie).
• Gebrek aan beweging, zoals in een staat van catatonische verbijstering of immobiliteit.
• Stereotype gedragingen of herhaalde handelingen die doelloos lijken.

Mensen met dergelijke symptomen kunnen afwisselend schijnbare immobiliteit en momenten van grote opwinding vertonen. Deze gedragingen komen ook voor bij andere neuropsychiatrische en neurologische aandoeningen, zoals bipolaire stoornis, zware depressie, syndroom van Down of sommige autismespectrumstoornissen.

4. Residuele fase

Er is sprake van residuele schizofrenie wanneer iemand eerdere episoden van schizofrenie heeft gehad, maar op het moment van de diagnose mildere of slechts restverschijnselen heeft. Symptomen zijn onder andere de volgende:

• Aanhoudend bewijs van verstoring, zoals de aanwezigheid van negatieve symptomen.
• Afwezigheid van prominente wanen, hallucinaties, ongeorganiseerde spraak en katatonisch of grof ongeorganiseerd gedrag.

Het is belangrijk op te merken dat de residuele variant niet vaak gediagnosticeerd wordt, omdat schizofrenie de neiging heeft om duidelijke fasen te vertonen, met schommelingen in symptomen, gedurende het verloop van de ziekte, waardoor het moeilijk is om een duidelijke en consistente residuele fase te identificeren.

5. Ongedifferentieerde schizofrenie

Bestaat uit symptomen die kenmerkend zijn voor schizofrenie in het algemeen, zoals hallucinaties, wanen, ongeorganiseerd denken en emotionele stoornissen, die door hun voorkomen niet binnen een specifiek beeld worden beschouwd. De erkenning van het schizofreniespectrum weerspiegelt een breder en flexibeler begrip van de ziekte in de huidige klinische praktijk.

Vóór de veranderingen in de DSM-5 werd ongedifferentieerde schizofrenie genoemd wanneer de symptomen in geen van de bestaande categorisaties pasten omdat ze niet zo specifiek waren. Ze varieerden ook in de tijd of de persoon vertoonde symptomen die geassocieerd konden worden met andere varianten.

6. Enkelvoudige schizofrenie

Binnen het schizofreniespectrum beschouwen sommige organisaties, zoals de International Classification of Diseases (ICD), een andere variant die eenvoudige schizofrenie wordt genoemd.

Bij eenvoudige schizofrenie vertonen patiënten alleen negatieve symptomen, maar geen cognitieve of positieve symptomen. Dit betekent dat er geen wanen of hallucinaties zijn, maar wel een waarneming van onregelmatig of veranderd gedrag.

Wanneer de persoon symptomen heeft die bij dit of het vorige beeld horen, kan het erg moeilijk zijn om een diagnose te stellen.

Behandeling van het schizofreniespectrum

Door de ziekte als een spectrum te beschouwen, wordt de behandeling geïndividualiseerd op basis van de ernst van de symptomen en de behoeften van de persoon. De doelen worden hieronder opgesomd:

• Het aanpakken en verlichten van symptomatologische uitingen van de stoornis.
• Terugval en terugkerende episodes van actieve symptomen voorkomen.
• Het aanpassingsvermogen van de patiënt verbeteren om effectief te kunnen re-integreren in de gemeenschap.

Een uitgebreide therapeutische benadering, met zowel farmacotherapie als psychotherapie, is essentieel om uitgebreide en effectieve zorg te bieden aan mensen met schizofrenie.

Psychologische therapie

Op het gebied van psychotherapie zijn veelbelovende benaderingen ontwikkeld. Volgens een studie (Engelse link) in het tijdschrift Pharmacy and Therapeutics zijn dit onder andere metacognitieve training, narratieve therapieën en mindfulness therapie.

Dergelijke benaderingen richten zich op aspecten als zelfreflectie en de constructie van persoonlijke verhalen en mindfulness. Zo dragen ze bij aan een betere kwaliteit van leven voor patiënten. De behandeling is meestal individueel, maar er zijn ook groepssessies zoals geïntegreerde psychologische therapie.

Het is essentieel om te benadrukken dat niet-farmacologische behandelingen, zoals psychotherapie, gezien moeten worden als aanvulling op medicatie en niet als vervanging.

Farmacotherapie

De behandeling met medicijnen richt zich op antipsychotica, ook wel neuroleptica genoemd. Deze vormen de basis voor het onder controle houden van de positieve symptomen van schizofrenie, zoals hallucinaties en wanen.

Ze werken door in te werken op neurotransmitters in de hersenen, vooral dopamine. Dit is een neurotransmitter die in verband wordt gebracht met de ziekte. Met andere woorden, ze werken in op het dopaminerge systeem.

Naast antipsychotica kunnen patiënten ook andere medicijnen nodig hebben om bijwerkingen of co-existente stoornissen, zoals depressie of angst, aan te pakken.

Hoe beïnvloeden variaties in het schizofreniespectrum het huidige begrip van de ziekte?

De specifieke subtypes niet langer worden gebruikt voor klinische diagnoses. Toch kunnen clinici in de geestelijke gezondheidszorg gebruik maken van deze classificatie als extra hulpmiddel om de juiste behandeling te informeren en te plannen.

De keuze van medicatie, dosering en therapeutische aanpassingen moeten worden overzien door een ervaren professional, op basis van een grondige beoordeling van de patiënt. De combinatie van farmacologische en niet-farmacologische behandelingen, zoals psychotherapie, is essentieel voor een uitgebreide en effectieve aanpak van het schizofreniespectrum.