Het mysterie van onze dromen

De ene persoon besteedt nauwelijks aandacht aan zijn dromen, terwijl de ander daar juist veelvuldig over nadenkt. Volgens sommige mensen vormen dromen een wanhoopskreet van de dingen die we overdag niet hardop durven te zeggen. Er bestaan een hele hoop hypothesen, theoriëen en onderzoeken die van alles beweren over wat er tussen de oren – in onze geest – gebeurt tijdens de slaap.

Waarom dromen we eigenlijk? Wat betekenen onze dromen precies? Waarom komen al die mentale beelden toch vandaan? Hoe ontstaan nachtmerries? De antwoorden op zulke vragen zijn verre van eenvoudig, of zelfs nog buiten bereik van ons begrip. Wat we wel al weten, doen we in dit artikel kort uit de doeken.

Dromen: méér dan alleen REM

We zullen hier niet zozeer schrijven over de verschillende slaapstadia, en evenmin over de opeenvolgende REM-fases waar ons brein ‘s nachts doorheen gaat, want we willen het hebben over wat er in de geest gebeurt in relatie tot de beelden die van binnen verschijnen, vaak spontaan, en zonder bijbehorende tekst en uitleg.

Sommige studies suggereren dat alles wat we gedurende de dag zien, horen en doen in een speciaal hersengebied wordt opgeslagen en vervolgens ‘s nachts onbewust opnieuw onder de loep wordt genomen op symbolische, onsamenhangende en niet-synchrone wijze. Wat aldus bovendrijft, kan bijvoorbeeld een deel van een gelezen  nieuwsbericht zijn, een bekeken filmscène of een gebouwgevel die je toevallig zag vanuit de bus op weg naar je werk.

Je meest actuele doen en denken en een mix van geregistreerde beelden, geluiden en gevoelens scheppen ‘s nachts gezamenlijk je droom, als ware het een samenvatting van alles wat er die dag is voorgevallen. Maar een droom bestaat natuurlijk niet louter uit ervaringen die je in het afgelopen etmaal hebt opgedaan. Vaak is het een heuse mengelmoes van het recente verleden verweven met veel oudere geheugenecho’s van dingen die ooit gebeurd zijn of gezichten die je ooit hebt gezien.

Het dromen zelf beleven

We dromen allemaal, zelfs als je ze niet herinnert. Ook degenen die, in hun verbeelding of op papier, proberen de droom nauwkeurig te reconstrueren, ontdekken al gauw dat het haast onmogelijk is alle puzzelstukjes begrijpelijk bijeen te krijgen. Niemand kan echt recht doen aan alle details, aan de inhoudelijke complexiteit en rijkdom. Zelfs als bepaalde flarden bijzonder helder op je netvlies staan, dan nog ontgaat het gros van de droom je.

Volgens Allan Hobson is de mentale en neuronale activiteit van het dromen bijna identiek aan wat er daadwerkelijk  in je hersenen gebeurt als je in wakkere toestand hetzelfde (het voorgestelde) zou doen. Met uitzondering uiteraard van capriolen die in onze gangbare, gedeelde realiteit onmogelijk zijn, zoals vliegen als een vogel, een overleden familielid face-to-face ontmoeten, terug in de tijd gaan etc.

Niet alleen je brein is bij het dromen betrokken, want ook je spieren en gevoelsleven komen dikwijls in actie. Zo nemen bijvoorbeeld angst, blijdschap of onzekerheid de regie. Soms schrik je wakker, met een hevig kloppend hart, badend in het zweet, kortademig. Normaal gesproken voltrekken dromen zich, van buitenaf bezien, echter zonder slag of stoot. Zodra de ogen om welke reden dan ook geopend worden, verdwijnt de droom doorgaans razendsnel uit zicht.

Waarom? Dat heeft met diverse factoren te maken. Om te beginnen hangt het af van het specifieke slaapstadium waarin je op enig moment verkeert. Is dat REM, dan zijn de beelden en belevenissen helderder, uitgebreider en zintuiglijk realistischer. Qua onmiddelijke ervaring zijn droom en werkelijkheid lastig uit elkaar te houden. Bevind je je echter in een nREM-fase, dan is de innerlijke diashow een stuk soberder en wordt deze gedomineerd door dagelijkse bezigheden (op het werk, aan het koken, in het park etc.)

Wat is de functie van dromen?

De primaire bestaansreden van slaap is het organisme fysiologisch optimaal laten herstellen. Maar wat onze psychologie betreft, staat het verwerken van emotioneel beladen herinneringen centraal.

Wetenschappelijke studies hebben uitgewezen dat dromen herinneringen consolideren (in je geheugen opslaan) en je bovendien helpen om die later weer voor de geest te halen. Sommige theoriëen stellen verder dat dromen het brein de stimulatie verschaffen die het nodig heeft om uit de diepe slaap te ontwaken en dat het met emoties geassocieerde neuronale circuits activeert.

Droomdoctrines

Sigmund Freud was er stellig van overtuigd dat dromen onderdrukte gevoelens representeerden. Waar het hart vol van is, daar loopt de droom van over. In de 20ste eeuw werden vervolgens uiteenlopende nieuwe noties ontwikkeld, die zijn hypothese ofwel bevestigden ofwel betwistten.

Een van deze theoriëen kwam van Harvard-psycholoog Deirde Barret, die beweerde dat dromen dienen om problemen op te lossen terwijl we slapen. Oftewel: we zijn zo ver geëvolueerd dat we onze perikelen al dromend kunnen overwinnen. Was dat maar het geval bij al onze moeilijkheden!

Dromen zijn behoorlijk visueel, maar over het algemeen niet erg logisch. Alleen door ze met oog voor detail te analyseren, stellen we onszelf in staat om via symbolisch versleutelde boodschappen onze problemen te ontrafelen. Het bezwaar van deze benadering is dat we ons slechts gefragmenteerde stukjes van de droom herinneren. Volgens deze theorie is dromen een andere vorm van denken, die bijdraagt aan het beramen van een ”plan B”.

Psychiater Jie Zhang daarentegen bedacht een heel ander idee over dromen en hun nut. In zijn ogen is het brein in principe non-stop bezig met het opslaan van herinneringen, ongeacht of we nu wakker zijn of slapen. Dat betekent dat volgens hem dromen in feite hetzelfde zijn als de gedachten of herinneringen die ons gedurende de dag te binnen schieten. Ga eens bij jezelf na: ben je ooit verrast geweest over de inhoud van je eigen gemijmer? Iets soortgelijks gebeurt ‘s nachts in bed, zij het dat daarbij (nog) onbewust(ere) taferelen gegenereerd worden, waar je nog minder controle over hebt.