Wat is speltherapie en hoe werkt het?

Kinderen die misbruikt zijn of zeer stressvolle situaties hebben meegemaakt, hebben het meeste baat bij speltherapie. Het is een manier om ervoor te zorgen dat ze zich veilig voelen zodat je met hen in contact kunt komen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 22 september, 2024

De kans is groot dat enkele van je meest betekenisvolle jeugdmomenten verband hielden met spelen. Deze symbolische interactie met de meest ongewone objecten of materialen genereert zeer relevante cognitieve en emotionele stimulatie in het menselijk brein. Op basis hiervan is het niet verrassend dat de psychologie in speltherapie een krachtig instrument heeft voor interventie op het gebied van kinderen en adolescenten.

Hoewel het waar is dat het ook effectief is bij volwassenen, is het juist bij de kleintjes mogelijk om een motiverende omgeving te creëren om in te grijpen in een breed scala van behoeften. Laten we wat dieper op dit onderwerp ingaan.

Wat is speltherapie?

Speltherapie of ludotherapie is een aanpak waarmee je via interactie met objecten emoties en interne conflicten kunt uiten, verwerken. Bij deze interventie staat de figuur van de therapeut centraal.

Deze alliantie zal verandering faciliteren en, beetje bij beetje, adequate psychologische hulpbronnen activeren. Opgemerkt moet worden dat spelen het belangrijkste hulpmiddel is en spraak een secundair middel.

Een werk gepubliceerd in Materia Socio-Medica benadrukt deze strategie als essentieel om de problemen van de kleintjes te voorkomen en aan te pakken (Engelse link). Het vertrouwen dat de psycholoog in elke sessie creëert, evenals de emotionele connectie en modellering, vormen de essentiële mechanismen om in te grijpen in werkelijkheden die zo complex zijn als trauma’s.

Theoretische principes die dit ondersteunen

Zoals experts Pamela Meersand en Karen J. Gilmore goed uitleggen in hun boek Play Therapy: A Psychodynamische Primer for the Treatment of Young Children (2017), was de psychoanalyse de eerste stroming die het potentieel van spelen als interventiemiddel bij kinderen zag.

Het is bijna alsof je een raam opent om je angsten en fantasieën te ontdekken. Daarom zijn games als therapie ingeburgerd. Laten we nu eens kijken naar de theoretische principes ervan.

Games als expressiemiddel

Kinderen gebruiken spel als belangrijkste communicatiemiddel. Hiermee uiten ze gedachten en gevoelens die ze niet onder woorden kunnen brengen. Wat deze aanpak bereikt is om hen nieuwe expressiemechanismen aan te bieden door middel van symboliek door interactie met poppen, tekeningen, plasticine, speelgoedhuizen, constructie-elementen, enz.

Spelen is onderdeel van ontwikkeling

Jean Piaget en Lev Vygotsky hebben aangetoond dat spelen een onmisbaar middel is voor de ontwikkeling van cognitieve, emotionele en sociale vaardigheden bij kinderen.

Het zijn hulpmiddelen die het voor hen gemakkelijker maken de wereld om hen heen te begrijpen. Daarom krijgen ze tijdens de sessies verschillende materialen aangeboden, zodat ze kunnen laten zien hoe ze de realiteit om hen heen verwerken.

Relatie therapeut-patiënt

Tijdens de consulten treedt de gespecialiseerde psycholoog op als facilitator en zorgt te allen tijde voor een veilige omgeving. Het is belangrijk om te begrijpen dat deze band, gebaseerd op een gezonde gehechtheid, altijd zal fungeren als een primaire positieve factor voor kinderen die contextuele, ervarings- of ontwikkelingsproblemen doormaken.

Zowel de humanistische benadering als de psychoanalyse legde de nadruk op het creëren van een veilige en gastvrije ruimte voor werk en therapeutisch succes. Als het al doorslaggevend is om dit te bereiken in de therapie met volwassenen, is dit nog meer het geval bij kinderen en adolescenten.

Het spel als mechanisme om conflicten op te lossen

Door te spelen kunnen kinderen innerlijke conflicten, verlangens, angsten en zorgen vertegenwoordigen en eraan werken. Dit psychologische vaartuig stelt hen in staat deze problemen symbolisch te verwerken en op te lossen.

Dit principe vindt zijn oorsprong in de psychoanalytische theorie van Sigmund Freud en in de ideeën van Melanie Klein over spel als een meer dan ideale manier om uitdrukking te geven aan het onbewuste leven.

Welke problemen worden met dit type therapie aangepakt?

Speltherapie is een zeer veelzijdige en effectieve interventie die wordt gebruikt om een grote verscheidenheid aan klinische realiteiten aan te pakken. Deze kunnen een breed spectrum van realiteiten omvatten, variërend van emotionele of gedragsmatige behoeften tot ontwikkelingsproblemen. Wij analyseren ze in detail.

Emotionele stoornissen

• Depressie: depressieve stoornissen komen zeer vaak voor onder de kinder- en adolescentenpopulatie. Dit soort aanpak maakt het gemakkelijker om gevoelens van verdriet, hopeloosheid of gebrek aan interesse in activiteiten waar ze voorheen van genoten te uiten.
• Trauma en posttraumatische stressstoornis (PTSS): het omgaan met de harde realiteit zoals seksueel misbruik, geweld in al zijn vormen of welke andere traumatische gebeurtenis dan ook is zeer complex. In deze gevallen blijkt het spelen in therapie echter een zeer nuttig hulpmiddel.
• Angst: Kinderen die angst ervaren, hetzij gegeneraliseerd, gerelateerd aan specifieke situaties (zoals sociale angst), of voortkomend uit specifieke angsten (fobieën), kunnen baat hebben bij games tijdens sessies. In het International Journal of Nursing Education and Research (Engelse link) beschrijven ze bijvoorbeeld het nut ervan bij de problemen die kinderen in het ziekenhuis ervaren.

Gedragsproblemen

• Agressie. Spelen kan een ideale manier zijn voor kinderen om aan hun gevoelens van woede en frustratie te werken. Ook zodat ze geschiktere manieren leren om deze emoties naar buiten te brengen.
• Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD). Speltherapie kan kinderen met ADHD helpen de aandacht, concentratie en vaardigheden te verbeteren om impulsiviteit en hyperactiviteit te beheersen.
• Problemen met ongehoorzaamheid of impulsbeheersing. Kinderen en adolescenten die moeite hebben met het volgen van regels of het beheersen van hun impulsen kunnen profiteren van gestructureerd spel, ideaal voor het ontwikkelen van zelfbeheersing en samenwerkingsvaardigheden.

Sociale en familiale problemen

• Nadelen van sociale aanpassing. Aanpassing aan een nieuwe omgeving, zoals een verandering van school of woonplaats, is voor veel kinderen soms traumatisch. Deze vorm van therapie fungeert als een geweldige bondgenoot.
• Verdriet of verlies. Dit model is een goede manier voor kinderen om het verlies van een dierbare, zoals een familielid of huisdier, te verwerken. Therapeuten creëren een omgeving van veiligheid, verbinding en validatie, zodat zij hun pijn, verdriet en mogelijke angsten kunnen uiten.
• Moeilijkheden in interpersoonlijke relaties. De kindertijd en adolescentie zijn vaak ingewikkeld. Problemen met het maken van vrienden, het delen of het begrijpen van sociale normen kunnen verbeteren in een individuele therapeutische setting of in speltherapiegroepen.
• Echtscheiding of scheiding van ouders. Dit is ongetwijfeld een veel voorkomende realiteit. Er zijn veel kinderen die op een stressvolle manier te maken krijgen met een echtscheiding of scheiding van hun ouders. Spelen kan nuttig zijn om van je verdriet, verwarring of woede af te komen en ook om de situatie beter te begrijpen.

Ontwikkelingsgerelateerde behoeften

• Autismespectrumstoornissen (ASS). Dit model wordt ook toegepast om kinderen met ASS te helpen hun sociale, communicatieve en symbolische spelvaardigheden te verbeteren, en om repetitief of beperkend gedrag aan te pakken.
• Ontwikkelingsachterstanden. Problemen met spraakontwikkeling, motorische vaardigheden of cognitieve ontwikkeling hebben baat bij speltherapie. Specialisten passen de interventie aan volgens de behoeften van de patiënt.
• Andere psychologische problemen. De kinderpopulatie met ontwikkelingsproblemen of psychologische behoeften, zoals kinderen met het syndroom van Down, is groot en heeft zeer specifieke behoeften. Zoals aan de Wright State University wordt gesteld, is speltherapie geschikt bij de behandeling van psychische aandoeningen (Engelse link) en gedragsproblemen.

Volwassenen met interne conflicten

Hoewel het waar is dat we speltherapie altijd associëren met de kinder- en adolescentenpopulatie, is het vermeldenswaard dat volwassenen er ook baat bij hebben. In deze gevallen wordt het een effectieve benadering om toegang te krijgen tot emoties en gedachten die moeilijk verbaal uit te drukken zijn.

Door middel van poppentherapie, dramatisering of sandbox-therapie verkennen volwassenen veilig en symbolisch hun interne conflicten, trauma’s en verlangens.

Welke voordelen biedt het?

Er is een kleine nuance die moet worden verduidelijkt. Games in therapie zijn niet alleen een eenvoudige activiteit waarmee patiënten kunnen worden vermaakt. We worden geconfronteerd met een gestructureerde modaliteit, ondersteund door de wetenschap en met een reeks doeleinden.

Weten hoe je onderscheid kunt maken tussen wat niet is, is altijd nuttig. We specificeren nu wat de voordelen en gestelde doelen zijn:

• Versterk de banden.
• Opbouw van eigenwaarde.
• Verminder problematisch gedrag.
• Ontwikkeling van sociale vaardigheden.
• Verbeter emotionele zelfregulatie.
• Bemiddelen bij het oplossen van interne conflicten.
• Bevorder adequate emotionele expressie.
• Bevorder creativiteit en cognitieve flexibiliteit.

Hoe wordt dit therapeutische model toegepast?

De toepassing van spel bij therapie volgt een gestructureerd proces dat varieert afhankelijk van de aanpak, de behoeften van het kind en de doelstellingen van de behandeling. In de meeste gevallen zijn er echter enkele algemene stappen. Het eerste is het uitvoeren van een adequate evaluatie. Vervolgens wordt rekening gehouden met de volgende aspecten.

Tijd en organisatie

Een typische sessie kan tussen een half uur en 45 minuten duren. Het zal altijd afhangen van de behoeften/kenmerken van de persoon. Ook ouders of voogden spelen een prominente rol. Zozeer zelfs dat het essentieel is dat er meerdere sessies met de therapeut plaatsvinden.

Aan de andere kant proberen we tijdens de gedeelde tijd een warme, hechte en veilige omgeving te creëren, zodat het kind of de adolescent zich prettig voelt om te spelen. In deze scenario’s worden verschillende methodieken of alternatieven gebruikt.

Bronnen

• Zandbak.
• Bordspellen.
• LEGO-spellen.
• Spelletjes met kaarten.
• Speel met poppen.
• Het poppenhuis.
• Bouwstenen.
• poppentheaterspel
• Kunst: tekeningen, schilderen en meer
• Theekransje spelen
• Strategiespellen zoals schaken of dammen

Typologieën

Niet-directieve of kindgerichte therapie

Het is ontwikkeld door Virginia Axline en staat ook bekend als cliëntgerichte speltherapie. Bij deze benadering krijgt het kind de volledige vrijheid om te spelen, zonder enige begeleiding of tussenkomst van de therapeut.

Directieve speltherapie

Deze methodiek is meer gestructureerd en wordt te allen tijde aangestuurd door de psycholoog. Het is de professional die de specifieke spellen of activiteiten kiest die de specifieke problemen of gestelde doelstellingen zullen aanpakken.

Kindertherapie

Bij kindertherapie worden ouders of verzorgers betrokken, die hen trainen om actief deel te nemen aan sessies met kinderen. Het doel is om via deze methodiek de band tussen ouder en kind te versterken, de communicatie te verbeteren en gezinsproblemen op te lossen.

Gestaltspeltherapie

Als interessant feit zul je graag willen weten dat we momenteel ook een model hebben gebaseerd op Gestalt. Het is Gestaltspeltherapie, ontwikkeld door doctor in de psychologie Violet Solomon Oaklander. In deze aanpak wordt het kind begeleid om zijn of haar perceptie van zichzelf en zijn traumatische ervaringen te integreren en te verbeteren.

Spelen is een kanaal om je geest op het hier en nu te richten en het leed in je psyche te verminderen. Therapeuten die zijn opgeleid in Gestalttherapie proberen altijd verder te gaan dan de symptomen of stoornis van het kind. Ze proberen het kind als geheel te behandelen, als een holistische entiteit. Hieronder vermelden wij de beoogde doelstellingen:

• Werk aan zelfreflectie.
• Bevorder zelfzorg.
• Integreer zelfcompassie bij het kind.
• Somatische interventie (lichaamsuitdrukking).

Speltherapie is een veelzijdig hulpmiddel

Op dit punt benadrukken we nogmaals dat dit therapeutische model niet alleen bestaat uit het geven van kleurpotloden aan het kind of de volwassene of een zandbak met poppen. Speltherapie is een krachtig en veelzijdig hulpmiddel waarmee individuen van alle leeftijden (vooral jongere kinderen) problemen in een veilige omgeving kunnen verkennen en oplossen.

Als je erover nadenkt om er voor een persoonlijke realiteit gebruik van te maken, zoek dan altijd naar specialisten in dit model. Door een gestructureerd proces onder begeleiding van een professional kunnen goede resultaten worden behaald. Met de tijd en de steun van de omgeving zullen de therapeutische doelen die in elke levensfase zo noodzakelijk zijn, worden bereikt.