Wat is een complex trauma en hoe manifesteert het zich?

Een gemeenschappelijk kenmerk van complex trauma is de ontkoppeling van iemands emoties en zelfs identiteit. De persoon begrijpt niet altijd wat hij voelt of denkt en verliest vaak de controle.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 04 januari, 2025

In de meeste gevallen ontstaat complex trauma in het meest kwetsbare stadium van de mens: de kindertijd. Wanneer deze mensen de volwassenheid bereiken, is het gevoel dat hen het meest vergezelt het geloof dat er iets mis of gebrekkig aan hen is.

Toen ze nog maar zes jaar oud was, besefte Sara dat haar moeder niet van haar hield. Haar vader ook niet, een autoritaire en alcoholische man die met haar communiceerde door middel van geschreeuw en minachting. Later werd zij gepest op school en heeft zij met niemand een zinvolle vriendschap gehad. Nu, op volwassen leeftijd, ketent zij de ene sentimentele mislukking na de andere.

Het leven van deze jonge vrouw is een duidelijk voorbeeld van deze aandoening, waarbij iemand op relationeel gebied voortdurend stressvolle situaties ervaart. Laten we ons verdiepen in dit onderwerp.

Sleutels tot het herkennen van complex trauma

Psychiater Paul Conti legt in zijn boek Trauma, de onzichtbare epidemie (2024) uit dat het probleem met deze stoornis is dat veel mensen zich er niet van bewust zijn dat ze eraan lijden.

Hoewel eenvoudig trauma (of hoofdletter “T”) gemakkelijker te detecteren is omdat het optreedt na een bijwerking (zoals een verkeersongeval), accumuleert complex trauma meerdere kleine letters “t” of pijnlijke ervaringen.

Het is dan ook gebruikelijk dat mannen en vrouwen in therapie om hulp vragen bij relatieproblemen of bij aanhoudende angstgevoelens waarvan ze de oorzaak niet kennen, zonder te weten wat er achter dat lijden zit.

Wanneer we dieper in de levenslijn duiken, ontdekken we bijna altijd talloze emotionele wonden, zoals mishandeling, verwaarlozing, verwaarlozing… Laten we nu eens kijken hoe dit zich manifesteert.

Ontregeld zenuwstelsel

Wanneer het zenuwstelsel als kind aan tegenslagen wordt blootgesteld, kan het in een staat van hyperactivatie (hyperalert) of instorting (hypoactivatie) terechtkomen. Dit resulteert in symptomen zoals chronische angst, hyperwaakzaamheid, emotionele ups en downs, slapeloosheid of een constant gevoel van emotionele en fysieke gevoelloosheid.

Houd er ook rekening mee dat de deregulering van het zenuwstelsel die in de loop van de tijd in stand wordt gehouden, een hoog niveau van cortisol en adrenaline in je lichaam achterlaat.

Niet alleen je geest en emoties zijn veranderd, maar je lichaam lijdt er ook onder. Dit verklaart de noodzaak dat therapieën altijd somatische benaderingen omvatten om het evenwicht in het zenuwstelsel te herstellen en herstel te bevorderen.

Veranderingen in identiteit

Zoals ze in de Journal of Adolescentie (Engelse link) aangeven, is een van de manieren waarop complex trauma zich manifesteert identiteitsvervorming.

Het komt voor dat veel mensen door de jaren heen een negatief en zeer zelfvertekend beeld van zichzelf opbouwen. En het feit dat je zoveel ontkenningen, teleurstellingen en lijdensverhalen met je meedraagt, geeft je het gevoel dat je tekortschiet.

Sterker nog, als deze gebeurtenissen in de kindertijd beginnen, worden er meestal zeer destructieve overtuigingen aangenomen, zoals ‘Ik verdien het niet om geliefd te worden’ of ‘Ik ben voor altijd gebroken’, enzovoorts.

Het meest vermoeiende is dat deze percepties niet alleen het gevoel van eigenwaarde beïnvloeden, maar ook hun zelfeffectiviteit of het vermogen om levensdoelen te stellen en ernaar toe te werken.

Dissociatie en emotionele ontkoppeling

Een van de meest invaliderende ervaringen die een persoon met dit soort trauma doormaakt, is dissociatie. Het is alsof je plotseling buiten jezelf was en geen verbinding meer kon maken met wat je omringt. Het is ook gebruikelijk dat je het gevoel heeft op de automatische piloot te staan of een deel van je leven te observeren alsof je een toeschouwer bent en geen hoofdrolspeler.

Hoewel deze reactie reageert op een pijnverlichtend mechanisme in de hersenen en als zodanig adaptief kan zijn tijdens de traumatische gebeurtenis, veroorzaakt deze op de lange termijn problemen. Wat het veroorzaakt is het onvermogen om emoties te verwerken, het niet kunnen opbouwen van authentieke relaties, laat staan het hebben van een volwaardig leven.

Overgevoeligheid: alles doet mij pijn

Overgevoeligheid bij trauma manifesteert zich op twee manieren. De eerste is het op een meer gevoelige en angstige manier verwerken van de houding, het gedrag of de kritiek van anderen. Alles doet pijn, alles baart zorgen en roept zorgen op.

Aan de andere kant is er ook sprake van een extreme gevoeligheid voor bepaalde prikkels die ons kunnen herinneren aan traumatische ervaringen uit het verleden (triggers).

Deze stimuli kunnen geluiden, woorden, geuren of zelfs sociale situaties zijn die, hoewel ze geen reëel gevaar vertegenwoordigen, een intense emotionele reactie activeren, zoals extreme angst, ongerustheid en woede. De emotionele uitputting waar de persoon in deze situaties in terecht kan komen, verzwakt uiteindelijk zijn psychologische hulpbronnen.

Cognitieve problemen

Om dit soort trauma te begrijpen, visualiseer je iemand die verdwaald is in zijn eigen geest. De emotionele impact die door deze ongunstige ervaringen wordt gegenereerd, is zo diepgaand dat er veranderingen optreden in het geheugen en de aandacht.

Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat kinderen met complexe trauma ’s slechtere cognitieve prestaties hebben (Engelse link) dan kinderen die geen stressvolle gebeurtenissen hebben meegemaakt.

Hij denkt dat de hersenen, die zich in een constante staat van stress bevinden, prioriteit geven aan overleven boven het organiseren van herinneringen. Het gevolg hiervan is dat mensen regelmatig last hebben van vergeetachtigheid, dissociatief geheugenverlies, verwarring en een gevoel van loskoppeling van de persoonlijke geschiedenis.

Dit alles veroorzaakt frustratie en hulpeloosheid en de schaduw van hopeloosheid verschijnt.

Schuld en schaamte

Het kan je aandacht trekken, maar degenen die ervaringen van misbruik, verwaarlozing of vernedering hebben meegemaakt, schamen zich voor zichzelf.

Bovendien komen we vaak patiënten tegen die zich schuldig voelen over hun horrorverhalen over SMK (seksueel misbruik in de kindertijd). Deze zelfpercepties vernietigen een toch al zeer gefragmenteerd gevoel van eigenwaarde volledig.

Waarom nemen zij de schuld op zich? De oorsprong ligt in een afweermechanisme. Als ik een meisje ben en mijn vader mij pijn doet, zal ik beter kunnen overleven als ik mijn verantwoordelijkheid neem en mijn excuses aanbied aan de persoon die elke dag voor mij ontbijt maakt en mij naar school brengt.

Beetje bij beetje kunnen deze disfunctionele ideeën zich later manifesteren in autolytisch gedrag (zelfbeschadiging).

Lichamelijke problemen en somatisatie

Een terugkerende manier waarop complex trauma zich manifesteert is door chronische pijn, maag-darmstoornissen, migraine of aanhoudende vermoeidheid. Het zijn fysiologische problemen die ontstaan zonder duidelijke medische oorzaak. De opgebouwde stress en emoties zo intens als schaamte en schuldgevoelens, die al zijn genoemd, raken uiteindelijk somatiseerd (Engelse link).

Deze link tussen lichaam en geest onderstreept het belang van het aanpakken van deze aandoening vanuit een alomvattende aanpak. Het negeren van deze fysieke manifestaties kan het lijden in stand houden. Om maar een voorbeeld te geven: er zijn veel patiënten die op consultatie komen met ziektes als fibromyalgie en die onbewust de sporen vertonen van een onbehandeld trauma.

Wat is de oorsprong van complex trauma?

Bij dit soort trauma zijn de sociale en familiale omgeving van nucleair belang. Wanneer je gehechtheidsfiguren, zoals ouders of verzorgers, tijdens je hele ontwikkeling ook je bron van misbruik of verwaarlozing zijn, raakt de geest verstrikt in een emotionele paradox: je bent afhankelijk van deze figuren om te overleven, maar tegelijkertijd zijn zij de oorsprong van je lijden.

Deze klinische aandoening heeft meerdere triggers die uiteindelijk één geheel vormen. Familiegeweld of verwaarlozing, het gevoel van onveiligheid, mishandeling, emotionele invalidatie of pesten zijn hiervan een voorbeeld.

Het zijn stressvolle gebeurtenissen die zich vooral voordoen wanneer de hersenen nog in ontwikkeling zijn en geen strategieën hebben om met zulke verwoestende realiteiten om te gaan.

Kan dit soort trauma ‘voor altijd’ worden overwonnen?

Complex trauma kan worden overwonnen zolang er sprake is van authentieke betrokkenheid en passende psychologische therapie.

Het zijn langdurige en diepgaande persoonlijke processen waarbij het, zodra de klinische interventie is voltooid, noodzakelijk is om de symptomen voortdurend onder controle te houden. Laten we eens kijken wat je kunt doen om door deze omstandigheden te navigeren.

Word je bewust van het probleem

Het is gebruikelijk dat mensen met complexe trauma’s verslavingen ontwikkelen vanwege de noodzaak om emotionele pijn tot zwijgen te brengen. Ontsnappingsgedrag en het niet willen aannemen van bepaalde gebeurtenissen uit het verleden maken het lastig voor hen om gespecialiseerde hulp te vragen.

Het is echter essentieel. Bewust worden dat er iets mis is en dat je je aan therapie moet onderwerpen, is een beslissende stap.

Overweeg integratietherapie

De afgelopen jaren heeft een traumagerichte therapeutische aanpak, die zeer effectief is, aan waarde gewonnen; We hebben het over het integratieve model. In dit geval is het passend om gebruik te maken van therapeutische instrumenten en benaderingen uit de verschillende psychologische scholen om individueel op elke patiënt en zijn specifieke behoeften te reageren.

Dit zouden enkele voorbeelden zijn:

• PARCUVE-model.
• Projectieve technieken.
• Schematherapie.
• Mindfulness-oefeningen.
• Traumagerichte somatische therapie.
• Technieken voor het reguleren van het zenuwstelsel.
• Interne familiesysteemtherapie (IFS).
• Eye Movement Desensitization and Reprocessing oftewel EMDR-therapie.

Voltooi de drie fasen van genezing

Houd er altijd rekening mee dat bij complexe trauma’s je tijdens je therapeutische proces drie zeer specifieke fasen moet doorlopen. Beschouw therapie niet als een recht pad; Er zijn tegenslagen en momenten van crisis. Maar die moeilijke momenten zijn essentieel om deze toestand te overwinnen. Houd rekening met deze drie fasen:

• Stabilisatie. De eerste stap is het creëren van een omgeving van emotionele veiligheid, waarin je strategieën leert voor het reguleren van het zenuwstelsel. In deze zin zijn aardingstechnieken, maar ook zintuiglijke oefeningen en mindfulnessoefeningen vaak van cruciaal belang.
• Traumatische herinneringen verwerken. Deze fase richt zich op het werken met de fragmenten van het ‘zelf’ die door het trauma zijn gebroken. Via therapeutische benaderingen zoals EMDR proberen we deze herinneringen bijvoorbeeld aan te pakken en te verwerken om ervaringen op een gezondere manier te integreren.
• Rehabilitatie en integratie. In de laatste fase zal je werk vereisen dat je je leven op een volledige en evenwichtige manier opnieuw opbouwt. Dit omvat het versterken van je relaties, het vaststellen van nieuwe academische of werkdoelen en, bovenal, het consolideren van een veerkrachtiger identiteit die zal worden opgebouwd door het overwinnen van die ongunstige ervaringen uit je verleden.

Geef stem aan stille wonden

Een trauma, eenvoudig of complex, is een open wond die we doorgaans jarenlang in stilte met ons meedragen. Het duurt meestal lang om hulp te vragen, en als je dat doet, is de mentale en fysieke tol enorm. Want zoals Gabor Maté aangeeft in The Myth of Normality (2023) is een trauma niet iets dat je gisteren is overkomen, het is iets dat je elke dag opnieuw beleeft.

We moeten een stem geven en de noodzaak om hulp te vragen zichtbaar maken. Er zijn veel mensen met een korte kindertijd die moeilijk vol te houden zijn in de volwassenheid. En er zijn volwassenen met gebroken levens die niet weten hoe ze zichzelf opnieuw moeten opbouwen, terwijl de wereld van hen vraagt om te blijven functioneren.

Elke wond kan weer geheeld worden met de draden van begrip, rechtvaardigheid en respect. Aarzel niet om om ondersteuning te vragen als je die nodig hebt.