"The Substance," een schokkende kritiek op de canons van schoonheid
Er zijn psychosociale concepten die, wanneer ze benaderd worden door de lens van horror en sciencefiction, een grotere impact hebben op de psyche van de toeschouwer. Waren enkele decennia geleden figuren als David Cronenberg en David Lynch twee opmerkelijke kampioenen op dit gebied, tegenwoordig moeten we plaats maken voor een opkomende figuur: Coralie Fargeat, de Franse regisseur van de film The Substance ( 2024).
Dit is een weerzinwekkende maar noodzakelijke productie over het vrouwbeeld. Het audiovisuele spel overstijgt het gewone en duikt in het groteske met maar één doel: als spiegel dienen en ons ongemakkelijk maken. Wij zijn die cultuur die een tiranniek verhaal heeft opgebouwd rond het concept van schoonheid. En het effect op de geestelijke gezondheid – vooral bij vrouwen – is immens.
“The Substance”: de vloeistof van de eeuwige jeugd
Het is geen toeval dat de sociale media de laatste weken vol staan met beelden, meningen en memes over The Substance. Het spreekt aan door de krachtige aanwezigheid van de hoofdrolspelers. Dit zijn Margaret Qualley en de uitzonderlijke Demi Moore, in een van de beste rollen uit haar carrière.
Opvallend is ook de originele manier waarop het de gruizige wereld van de showbusiness en de “onderwereld” van de farmaceutische industrie satiriseert. Moore kruipt in de huid van Elisabeth Sparkle, een vrouw die haar identiteit heeft opgebouwd via de publieke belangstelling.
Eerst was ze een grote Hollywoodster. Nu, als 50-jarige, wordt haar carrière als fitnessinstructrice op tv onderbroken door een onverwacht ontslag. Harvey, een histrionische en karikaturale directeur (Dennis Quaid) zegt haar contract op omdat ze “het niet langer waard is om gezien te worden.”
De spiegelmaatschappij
We leven in een maatschappij waarin het beeld een tirannieke macht uitoefent. In The Substance beheersen spiegels de wereld van Elisabeth volledig. Voor ons is haar spiegelbeeld dat van een prachtige vrouw.
Maar in het gedeconstrueerde innerlijke universum van het personage woont alleen het verwoestende gevoel van leegte en verlies: er is niets meer over van die jonge, perfecte, gespierde zelf van gisteren. Wat de regisseur ons vertelt via haar hoofdpersoon is een troop die ons geenszins vreemd is.
Een aanzienlijk deel van de vrouwen bouwt hun gevoel van eigenwaarde op door uiterlijk vertoon. Het is de context die hun identiteit voedt, de omgeving die hen valideert of juist devalueert. Het oordelende oog heeft meer macht dan het zelf, niet in staat om zichzelf op te leggen aan een cultuur die identiteiten vervormt.
Wellicht vind je dit artikel ook interessant: Ware schoonheid is jezelf accepteren
Veroudering van vrouwelijke schoonheid
Ouder worden, de vijftig passeren of de menopauze bereiken wordt in onze maatschappij bijna als een fout gezien. Elisabeths personage voelt dit en probeert wanhopig deze biologische “fout” te corrigeren om haar mediamacht terug te winnen.
Zo ontdekt ze tijdens haar persoonlijke reis een optie die even verontrustend als opvallend is: een medicijn dat belooft een “betere versie van zichzelf” te synthetiseren. Maar net als in Gremlins gaat deze klinische substantie gepaard met een reeks zeer strikte regels. Die moeten strikt worden nageleefd.
Haar hoofdpersoon aarzelt niet en nadat ze zichzelf heeft geïnjecteerd met het groene serum, “baart” ze via haar ruggengraat een nieuwe, verjongde zelf, een prachtig alter ego genaamd Sue (Margaret Qualley), klaar om haar vervangster te zijn op de televisies.
Jeugd als fetisj voor succes
Sue is de definitie van de canon van vrouwelijke schoonheid. De producers verkopen haar als die ideale fetisj die in staat is om de kijkcijfers op te krikken met haar neonroze sportkleding, grote blauwe ogen, brutale glimlach en perfecte lichaam.
Hier wordt de parabel over het geweld van de canons van schoonheid het duidelijkst. Het medicijn duurt maar een week. Er is een macaber Faustiaans pact: Sue moet terugkeren naar het lichaam waaruit ze na die tijd tevoorschijn kwam, en vice versa.
Het symbiotische evenwicht wordt echter verbroken wanneer de jongere, op succes beluste versie haar terugkeer uitstelt. Het gevolg laat niet lang op zich wachten. Elisabeth verandert, op de manier van Dorian Gray, geleidelijk in een aftands en angstaanjagend wezen.
Lees ook dit artikel: Esthetische emoties: het emotionele effect van schoonheid
“The Substance”: een indringende parabel over het “ideale zelf” versus het “echte zelf
“ The substance zou een groteske, zelfs horoorachtige productie over de tirannie van schoonheid en jeugdigheid kunnen lijken. Maar “The Substance” is een metafoor voor een product waarvan veel vrouwen dromen om het te proberen: Ozempic.
Het vermeende “geneesmiddel” tegen zwaarlijvigheid wil voor velen de oplossing zijn om hun gevoel van eigenwaarde terug te krijgen. Om net zoals in de film, “een betere versie van zichzelf (ideale ik)” tevoorschijn te laten komen.
Laten we bedenken dat geen enkel meisje op deze wereld komt dat haar lichaam haat. We hebben een maatschappij gecreëerd die vrouwen leert om hun “echte ik” te verafschuwen als ze niet voldoen aan bepaalde esthetische of jeugdige idealen.
Deze dwang heeft een ernstig effect op de geestelijke gezondheid. Bijna zonder het te beseffen, worden we zoals Elisabeth die in de spiegel kijkt en lippenstift op haar wang aanbrengt in een gebaar van woede en zelfhaat.
