The Silence of the Lambs: een erfenis van terreur
Meer dan 30 jaar zijn verstreken sinds de release van de meest succesvolle horrorfilm wat betreft de kritieken: The Silence of the Lambs (Demme, 1991) tot nu toe. Het is zelfs de enige horrorfilm die het beeldje voor beste film heeft gewonnen, naast de Oscar voor het best bewerkte scenario, beste regisseur, beste acteur en beste actrice. Een mijlpaal in dit specifieke genre die zelfs drie decennia later nog niet is geëvenaard.
Hannibal Lecter is een schurk bij uitstek, de perfecte weergave van een psychopaat in een film. Bovendien gaat de erfenis van The Silence of the Lambs veel verder dan de film zelf. Er zijn inderdaad vervolgen gemaakt en de personages hebben aanleiding gegeven tot het creëren van archetypen.
Het verstrijken van de tijd en sommige actuele herlezingen hebben echter hun tol geëist van Demme’s speelfilm. Zo lijkt het erop dat het karakter van Buffalo Bill nu controversiëler is dan in de jaren ’90, hoewel hij ook toen niet vrij was van kritiek. Maar waarom wordt deze film nu, zo’n 30 jaar later, opnieuw met een vergrootglas geanalyseerd?
Eigenlijk is het bijzonder interessant om de film vanuit een actueel perspectief te bekijken. Normaal gesproken verouderen horrorfilms niet erg goed – uitzonderingen daargelaten – en worden ze voortdurend uitgejouwd door critici. Het lijkt erop dat horror niet echt een geschikt genre is voor Hollywood en de academie straft filmmakers die besluiten erin te duiken.
De sleutels tot het succes
We zouden kunnen zeggen dat The Silence of the Lambs, heel eenvoudig, een geluksfilm was. Thomas Harris is eigenlijk het brein achter de mythe. Hij is de schrijver van de Hannibal Lecter romanserie.
In 1986 bracht Dino di Laurentiis Manhunter uit, een film geïnspireerd op The Red Dragon, ook van Thomas Harris. De film was echter geen succes, en pas veel later kreeg hij enige erkenning, dankzij het succes van The Silence of the Lambs.
Aanvankelijk was het niet gemakkelijk om iemand in Hollywood geïnteresseerd te krijgen in The Silence of the Lambs. In feite was het pas in 1991 dat we eindelijk de film te zien kregen die terreur naar de top bracht. Het geluk van de film kwam voor een groot deel door de casting.
Aanvankelijk werd gedacht aan Sean Connery en Michelle Pfeiffer voor de hoofdrollen. Toch kwamen ze, zoals het geluk wilde, terecht bij Anthony Hopkins en Jodie Foster. Vandaag de dag zou niemand zich een andere Lecter of Clarice kunnen voorstellen, want de hoofdrolspelers zijn een integraal onderdeel van de film.
De film is geslaagd om zijn eenvoud. In tegenstelling tot andere horrorfilms appelleert The Silence of the Lambs namelijk aan onze rationele angst, de meest realistische angst die we ons kunnen voorstellen. Grote speciale effecten of extravagante make-up zijn eenvoudigweg niet nodig om absoluut angstaanjagend te zijn.
Plotlijn
De plotlijn is niet complex, maar wel diepgaand. De relatie tussen Clarice en Lecter stoort en verontrust ons, maar tegelijkertijd voelen we ons er vreemd genoeg toe aangetrokken. Er hangt een zekere seksuele spanning in de lucht. Lecter voelt zich duidelijk aangetrokken tot Clarice, maar zij blijft afstandelijk en koud, maar tegelijkertijd kwetsbaar. Het is echter een misleidende breekbaarheid.
Er zijn enkele briljante momenten. Bijvoorbeeld de slotachtervolging waarbij we een politie-eenheid op de verkeerde plek zien, of het moment waarop een doodsbange Clarice in het donker gevangen zit door haar nachtkijker.
Die specifieke scène lijkt te doen denken aan films als The Blair Witch Project (Myrick, 1999) of REC (Balagueró en Plaza, 2007). Dit zijn horrorfilms die de kijker aan de andere kant van de camera zetten en gebruik maken van de duisternis om spanning op te wekken. Clarice lijkt op het hulpeloze soort prooi waarop ‘s nachts wordt gejaagd dat we zien in wildlife documentaires.
De eenvoud en het realisme ervan hebben sommige critici ertoe gebracht het genre in twijfel te trekken. Toch lijdt het geen twijfel dat The Silence of the Lambs een pure horrorfilm is. Bovendien was hij buitengewoon goed uitgevoerd en, zoals we al eerder opmerkten, een groot geluk dat hij überhaupt gemaakt is.
Een vrouw in een wereld van mannen
Zonder twijfel was de prestatie van Jodie Foster als Clarice een van de opmerkelijkste uit haar carrière. Naast haar geweldige acteerwerk zijn er andere factoren die ons uitnodigen om ons onmiddellijk met Clarice Starling te verbinden.
Factoren die bij de eerste keer kijken misschien onopgemerkt blijven, maar ze zijn er wel degelijk. Het doel van Demme was namelijk om Clarice te onderscheiden van de rest van haar mannelijke metgezellen.
Foster was een uiterst geslaagde keuze. Ze was net 29 jaar oud, met een uiterlijk kille uitstraling, maar ze was ook jong en zachtaardig. Deze elementen doen ons onmiddellijk met haar meeleven. Haar meest opmerkelijke fysieke eigenschap -en waarvan de filmmaker veel voordeel haalde- was echter haar korte gestalte.
Demme plaatste Clarice strategisch op het toneel, en zette haar tegenover een aantal lange mannelijke leeftijdsgenoten. Zo ontstaat er een duidelijk visueel contrast. We zien Clarice in grijs-blauwe tinten voor een groep in rood geklede mannen. Ze zijn allemaal opvallend langer dan zij. Dit contrast wekt bij de kijker een beschermend instinct op. Toch heeft Clarice niemands hulp nodig.
Hulpeloos qua uiterlijk, maar uiterst intelligent, is Clarice een vrouw die gevangen zit in een wereld van mannen en die voortdurend haar waarde moet bewijzen en moet overleven. Helaas hebben vrouwen lange tijd en in sommige contexten twee keer zo hard moeten werken om mannen bij te houden. De metafoor in de film is inderdaad visueel, maar fundamenteel.
Op de een of andere manier wekt Clarice, ondanks haar koude en breekbare uiterlijk, vertrouwen. Een vertrouwen dat Lecter tot een morbide niveau met seksuele boventonen brengt. Dat komt omdat hij, eindelijk, iemand van zijn eigen formaat heeft gevonden. Lecter heeft, net als Clarice, een briljante geest. Het verschil is dat hij het kwaad belichaamt, terwijl Clarice de vertegenwoordiging is van het goede.
The Silence of the Lambs: de psychopaten
The Silence of the Lambs laat ons kennismaken met twee psychopaten die, ondanks dat ze door de misdaad met elkaar verbonden zijn, duidelijk verschillend zijn.
We zouden kunnen zeggen dat ze tegenpolen zijn en dat het enige wat Lecter en Buffalo Bill gemeen hebben het beëindigen van onschuldige levens is. In feite zijn beide personages angstaanjagend en zorgen ze voor ongemakkelijk kijken, maar om verschillende redenen.
Buffalo Bill is altijd onderweg, en we zien hem zijn slachtoffers vangen en vermoorden en het maken van zijn pak van vrouwenhuid plannen. Lecter daarentegen wordt benadrukt door zijn verstilling, met een zekere elegantie en een ongemakkelijke en doordringende blik. In feite is Lecter enger vastgebonden, in gevangenschap en met afgedekte mond dan in beweging.
Twee psychopaten, maar totaal verschillend. Hannibal is broedend, intrigerend en uiterst intelligent. De prestatie van Hopkins is briljant en angstaanjagender dan welke helse geest of monster de films ons ooit hebben laten zien. Hij is uitzonderlijk koud en toch ook angstaanjagend realistisch.
Daarentegen is Bill angstaanjagend maar ook komisch. Hoogtepunten zijn momenten als de scène waarin hij danst en in de spiegel kijkt of de empathie die hij voelt voor zijn hond, Precious, maar niet voor een vrouw die hij heeft opgesloten. Hij is een ongemakkelijk personage dat ons soms angst aanjaagt. Het is een ander soort terreur vanwege de tegenstrijdige gevoelens die hij in ons opwekt.
Transgenderisme
In de loop der jaren is Buffalo Bill gebrandmerkt als een personage dat transfobie vertegenwoordigt. Deze lezing is enigszins logisch als we de motieven voor zijn misdaden in ogenschouw nemen.
Opgemerkt moet echter worden dat Lecter zelf ons eraan herinnert dat Bill geen transseksueel is. Hij is iemand die zichzelf haat. Nadat hij gefaald heeft in alles wat hij van plan was te doen, heeft hij zichzelf er simpelweg van overtuigd dat hij transseksueel is.
Daarom is Buffalo Bill niet transgender en vertegenwoordigt hij, ondanks zijn motivatie, geen transgenderisme. In feite is Buffalo Bill niets meer dan een psychopaat die vrouwen objectiveert. Na zijn mislukte poging om een vrouw te zijn, zou hij, als hij niet gepakt was, elk ander excuus hebben gezocht om door te gaan met moorden.
Jodie Foster is zelf lesbisch en een verdediger van het LGBT+ collectief. Daarom zou ze nooit meegewerkt hebben aan een film die transfobie bevordert, ook al waren het de jaren ’90 en werd er over dit onderwerp meestal niet gesproken.
Een bijgewerkte lezing zou misschien kunnen worden samengevat als: een vrouw in een wereld van mannen die vecht om een moordenaar te vangen die vrouwen objectiveert.
Het lijdt geen twijfel dat The Silence of the Lambs, net als films als The Exorcist (Friedkin, 1973) de mal van de horrorfilm brak.
De erfenis ervan is zodanig dat Lecter vrijwel alle psychopaten die we daarna in de film hebben gezien, is blijven inspireren. Zonder twijfel is het een ijzingwekkende film die ons de slechtste kant van het mens-zijn laat zien.
Alle siterte kilder ble grundig gjennomgått av teamet vårt for å sikre deres kvalitet, pålitelighet, aktualitet og validitet. Bibliografien i denne artikkelen ble betraktet som pålitelig og av akademisk eller vitenskapelig nøyaktighet.
- DeLisi, M., Vaughn, M.G., Beaver, K.M. et al. The Hannibal Lecter Myth: Psychopathy and Verbal Intelligence in the MacArthur Violence Risk Assessment Study. J Psychopathol Behav Assess 32, 169–177 (2010). https://doi.org/10.1007/s10862-009-9147-z
- Hare, Robert D. (2003). Sin conciencia. El inquietante mundo de los psicópatas que nos rodean. Madrid: Editorial Paidós.
- Pozueco Romero, J. M., Romero Guillena, S. L., & Casas Barquero, N. (2011). Psicopatía, violencia y criminalidad: un análisis psicológico-forense, psiquiátrico-legal y criminológico (Parte I). Cuadernos de Medicina Forense, 17(3), 123-136.
