Tár, een epos over misbruik en zelfvernietiging
Er zijn films waarin angst onzichtbaar doordringt in de atmosfeer, in non-verbale communicatie en zelfs in het tikken van een metronoom. In veel gevallen geven deze elementen vorm aan de complexe psychologische lagen van de hoofdpersonen, hun angsten en zelfs hun paranoia. Een voorbeeld hiervan is Tár, de nieuwste grote productie van acteur-regisseur Todd Field.
Tár is een audiovisueel portret van een orkestdirigent die haar leven bijna als een totempaal leeft. Ze staat op het hoogtepunt van haar carrière en is een duidelijk voorbeeld van hoe bepaalde vrouwen het glazen plafond niet doorbreken, maar oplossen met hun persoonlijkheid en klinkende waarde.
Als er echter één ding is dat we ontdekken, is het dat er soms achter de “meester” een “monster” schuilgaat. Dit is een buitengewoon psychodrama dat doet denken aan Kubrick en dat in aanmerking komt voor zes Oscarnominaties.
Velen zien het als een parabel over de #MeToo beweging, anderen als de essentie van de afzegcultuur. Maar de echte drijvende kracht van deze film is de titanische prestatie van een Cate Blanchett in staat van genade.
“Er zijn geen grenzen aan de verschillende soorten gevoelens die muziek je kan geven. En sommige van die gevoelens zijn zo bijzonder en zo diep dat ze niet eens in woorden te beschrijven zijn.”
Tár en meritocratische glorie
Tár speelt met de kijker, een raadsel, een mysterie om te ontrafelen en een caleidoscoop van licht en schaduw. Het eerste deel van de film richt zich bijna uitsluitend op het laten zien hoe de hoofdpersoon, Lydia Tár, is. We zijn getuige van haar introductie op een podium in Manhattan en zien zelfs hoe haar biografie wordt bewerkt op Wikipedia.
Haar introductie is zo overtuigend dat de kijker plotseling de neiging heeft om haar naam te googelen. We gaan er bijna onbewust van uit dat we met een biopic te maken hebben, terwijl dat niet zo is.
Het personage is een absolute uitvinding, maar…. Waarom kon er niet iemand zoals zij zijn? Deze chef-dirigent van de Berliner Philharmoniker is het duidelijke voorbeeld van meritocratische roem.
Ze heeft in Leonard Bernstein haar mentor, ze heeft in grote orkesten gespeeld zoals het New York, Cleveland en Boston orkest. Hij is gepromoveerd aan Harvard, heeft een Emmy, een Grammy, een Oscar en zelfs een Tony gewonnen. Nu komt zijn boek Tár on Tár uit.
Zijn succes, zijn invloed in de media en zelfs zijn macht zijn meer dan terecht, maar soms wankelen degenen aan de top…
Wellicht vind je dit artikel ook interessant: 30 films die je aan het denken zetten
Afgesloten werelden en een hermetische persoonlijkheid
De film speelt zich af in grote gebouwen met lange, witte, lichte gangen en hoge plafonds. De zalen zijn immens en de fijne kneepjes van de muzikale politiek spelen zich er af, waar Tár absolute heerschappij uitoefent.
Alles lijkt koud, gescript en gedomineerd door de constante behoefte van de hoofdpersoon om controle(Engelse link) uit te oefenen. Gedurende het eerste deel zijn we getuige van zijn terugreis van New York naar Berlijn.
Het duurt niet lang voordat we zijn persoonlijke problemen voelen, een emotioneel verleden dat hij probeert te vergeten en een aantal bevende emotionele problemen die hij verstikt met psychotrope drugs. Haar assistente draait om haar heen met het verdriet en de fascinatie van iemand die noch toegang heeft tot haar gewenste object noch het kan begrijpen.
Lydia woont samen met Sharon, de eerste violiste van de Berliner Philharmoniker, en haar dochter Petra. De relatie ademt een subtiele wrok uit, evenals een zekere droefheid die wordt gecamoufleerd door de routines van het opvoeden van het kind en haar eigen werk. Zijn beroep is zijn grootste schild en het mechanisme dat hem het meest voedt door hem de macht te geven die hij zo wanhopig nodig heeft.
“Vandaag de dag wordt het woord “divers” afgekeurd. Onze tijd is de tijd van specialisten. Je wordt afgekeurd als je meer dan één ding probeert te doen. Kunstenaars worden in hokjes geplaatst. Agressief.”
-Lydia Tár-
Lees ook dit artikel: Blij als Lazzaro, een film over goedheid
Het monster achter esthetische perfectie
De film ademt de psychologische sfeer van Kubric’s producties. In het tweede deel krijgen we te maken met een vreemd gevoel van dreiging. Lydia Tár begint de sluier van iets kwaads om zich heen waar te nemen, iets dat dichterbij komt. Het is niets meer dan de huivering van iemand die de echo’s van haar eigen geweten (Engelse link) hoort, van iemand die aanvoelt dat er iets onaangenaams staat te gebeuren.
Ze hoort vrouwengeschreeuw in een bos, de metronoom in gesloten kasten en piano’s die klinken als die van haarzelf. Deze gebeurtenissen verhogen de spanning terwijl de duistere kant van haar eigen karakter geleidelijk aan aan ons wordt onthuld. Ze raakt geobsedeerd door een jonge cellist die ze zonder aarzelen promoveert, terwijl ze andere figuren verbant en ontslaat.
Kort daarna ontdekken we dat dit een gewoontepatroon voor haar is. Ze gebruikt mensen naar haar grillen en verlangen, ze manipuleert ze op dezelfde manier waarop ze muzikanten tijdens haar concerten dirigeert met haar dirigeerstok, met passie, maar met gewelddadige kracht.
Maar haar gedrag zal uiteindelijk dramatische gevolgen hebben. En dat zal het begin zijn van zijn ondergang.
“Je moet voor het publiek en voor God staan en dan jezelf vernietigen.”
-Lydia Tár
Misschien vind je dit artikel ook interessant: Een verkenning van de film Persona van Ingmar Bergman
Cancelcultuur of paradox van de #Metoo-beweging?
Tár is het duizelingwekkende verhaal van een vrouw die op eigen kracht is opgeklommen tot een bevoorrechte positie, om vervolgens uit die gouden sfeer te worden verwijderd.
We leren dat het niet gemakkelijk is om in die sociale laag te blijven als de publieke opinie als een almachtige god is die zowel verheft als vernietigt. De toeschouwer is vrij om te beoordelen of het gedrag van de hoofdpersoon haar uitkomst verdient.
We zijn ook meesters in onszelf om te concluderen of het gedrag van een kunstenaar belangrijker is dan zijn of haar eigen werk. De afzegcultuur is dat fenomeen dat publieke figuren steeds meer opzadelt met opmerkingen of gedragingen die we op een bepaald moment als aanstootgevend interpreteren.
Dit is de echte score van deze productie, waarbij iedereen zijn eigen mening en beoordeling kan vormen. Het enige aspect waarover we het allemaal eens zijn, is de buitengewone prestatie van Cate Blanchett als deze vrouw die ons evenzeer boeit als verontrust.
