Stressmanagement bij kritieke incidenten: CISM voor bedrijven

Critical Incident Stress Management, of CISM, is een zeer waardevol instrument in bedrijven. Wij leren je hoe je het kunt toepassen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 09 november, 2023

Elk bedrijf kan op elk moment geconfronteerd worden met een onverwachte gebeurtenis met een grote emotionele impact. Arbeidsongevallen en massaontslagen door inkrimping zijn bijvoorbeeld de meestvoorkomende uitdagingen. In deze context is het hebben van hulpmiddelen voor stressmanagement bij kritieke incidenten van doorslaggevend belang.

Als een organisatie een goed geïntegreerd plan heeft om met moeilijke strategieën om te gaan, zijn de voordelen merkbaar: Medewerkers gaan op een meer adaptieve en veerkrachtige manier met deze omstandigheden om.

Ook de werkscenario’s zelf herstellen snel de productiviteit. Het is een nuttig en effectief mechanisme. We geven je alle sleutels voor dit soort strategieën.

Het aanbieden van copingstrategieën in kritieke situaties binnen een bedrijf kan latere posttraumatische stress voorkomen.

Stressmanagement bij kritieke incidenten: definitie en toepassing

Een groot deel van de organismen in onze samenleving heeft programma’s om crises en noodsituaties te hanteren. Gebeurtenissen zoals natuurrampen, ongelukken of zelfs terroristische aanslagen hebben hun eigen protocol voor actie. Omdat organisaties ook over dit soort mechanismen zouden moeten beschikken, werd het “CISM” programma ontworpen.

Critical Incident Stress Management (CISM) werd in 1997 ontwikkeld door JT Mitchell en George S. Everly. Het doel van dit hulpmiddel was het beschrijven van een reeks nuttige interventies in ongunstige situaties om de geestelijke gezondheid van mensen te beschermen.

Beide professionals publiceerden een boek dat in de loop der jaren is verbeterd. Daarom is de Critical Incident Stress Debriefing: An Operations Manual (Engelse link)  uit 2001 de eerste referentie voor veel bedrijven. Hieronder beschrijven we de implementatiemechanismen ervan.

Voorbereidende maatregelen en training

Een publicatie (Engelse link) van Agressie en geweldda dig gedrag benadrukt men dat dit programma een groot aantal interventies integreert en dat training voorafgaand aan het begin van een crisis essentieel is. Hiervoor worden de volgende richtlijnen uitgevoerd:

• Vorming van een team. Organisaties kiezen een reeks mensen die verantwoordelijk zijn voor het toepassen van het stressmanagementprogramma in kritieke situaties. Dit werk is haalbaar vanuit de personeelsafdeling.
• Evaluatie. Men voert een analyse uit van mogelijke stressvolle gebeurtenissen en kritieke noodsituaties die zich in de organisatie zelf kunnen voordoen.
• Ontwikkeling van het protocol. Uitgaande van die geïdentificeerde bedreigingen worden de sleutels voor actie ontwikkeld. We kunnen niet voorbijgaan aan het feit dat elke organisatie zijn eigen bijzonderheden heeft. Daar moet altijd rekening mee worden gehouden.
• Externe ondersteuning. Het advies van psychologen is essentieel bij het maken van deze programma’s.

Het is heel belangrijk dat leiders en managers ook training krijgen voor dit werk.

Informatie en training voor werknemers over het “kritieke incidenten plan”

Binnen de organisatiecultuur zelf is het essentieel dat elk figuur in het bedrijf weet dat er een actieplan is voor dit soort situaties. Op die manier weet iedereen bij een incident tot wie hij zich moet wenden en welke mechanismen hij moet activeren.

Tegelijkertijd is het van doorslaggevend belang om te trainen in preventie. Hoewel ongunstige situaties niet altijd te voorkomen zijn, kunnen we werknemers psychologische training aanbieden. De meest geschikte zijn de volgende:

• Emotionele regulatietechnieken.
• Strategieën voor probleemoplossing.
• Stressmanagement is altijd essentieel.

Individuele interventie

Elk bedrijf dat stressmanagement in kritieke situaties wil implementeren, moet getraind zijn in psychologische eerste hulp. Met dit hulpmiddel wordt de persoon geholpen die zich in een crisis bevindt en net een ongunstige ervaring heeft meegemaakt.

International Journal of Environmental Research and Public Health specificeert in een artikel (Engelse link) dat de relevantie van deze methode een adequate psychosociale respons biedt in noodsituaties. Hieronder staan de stappen om emotionele of psychologische eerste hulp toe te passen:

• Stabiliseer het slachtoffer en breng het naar een veilige plek.
• Geef fysieke zorg: Water, voedsel, dekens, etc.
• Vergemakkelijk emotionele verlichting.
• Leg uit dat wat ze voelen normaal is.
• Geef op een eenvoudige maar duidelijke manier informatie over de situatie.
• Bel hun familieleden.
• Neem indien nodig contact op met andere diensten (gezondheidszorg of politie).

Interventie in grote groepen

Er kunnen zich veel soorten noodsituaties voordoen in werkomgevingen: Chemische rampen, branden, elektrische ongelukken, enz. Iets dat BMC Psychologie (Engelse link) is dat bedrijven over het algemeen niet altijd goed getraind zijn in hoe ze zich moeten voorbereiden op en omgaan met de psychologische gevolgen van deze ervaringen.

Het programma voor stressmanagement bij kritieke incidenten biedt leiders en managers hulpmiddelen om zowel individueel als in groepsverband op te treden. Als de ramp een groot aantal mensen betreft, is dit protocol van toepassing:

• Vraag hulp van buitenaf als de situatie daarom vraagt.
• Informeer lokale instellingen als de situatie daarom vraagt.
• Verzamel al het personeel van het bedrijf.
• Informeer de medewerkers op een eenvoudige manier over de situatie die de organisatie doormaakt.
• Deze gegevens en belichting worden gemaakt door de persoon of personen die hiervoor in de voorbereidende fase zijn getraind.
• Beantwoord alle vragen.
• Het is belangrijk om ondersteuning te bieden en dichtbij en empathisch te zijn.
• De actiestappen vanaf dat kritieke moment zullen worden aangegeven.
• Er wordt hulp geboden bij logistieke zaken. Denk hierbij aan uitstapjes naar huis, naar het ziekenhuis, bellen naar familieleden van medewerkers indien nodig, etc.

Periodieke evaluatie van het geïmplementeerde programma

Tot slot is het, zoals gebruikelijk bij alle programma’s voor actie in noodsituaties, essentieel dat het regelmatig wordt geëvalueerd. Alleen door een kritische analyse van deze protocollen wordt echte effectiviteit bereikt.

Een nuttig en praktisch stressmanagementprogramma in ernstige situaties garandeert het fysieke en mentale welzijn van werknemers. Daarom is het de moeite waard om het volgende te overwegen:

• Bijeenkomst en evaluatie. Na een in het bedrijf ervaren kritieke situatie wordt er een gezamenlijke bijeenkomst gehouden om de resultaten te analyseren. Er worden verbeterstrategieën voorgesteld.
• Jaarlijkse evaluatie. Elk jaar moet men de bruikbaarheid van deze actierichtlijnen verifiëren. Bedrijven zijn organismen die in de loop van de tijd veranderen en vaak is wat twee jaar geleden werd ontworpen niet meer effectief voor de omstandigheden van vandaag.

Wat iemand het meest nodig heeft in een crisis- of noodsituatie is emotionele steun, nabijheid en het hebben van alle mogelijke informatie over wat er gebeurt.

Wat we beschouwen als “kritieke incidenten” in het kader van stressmanagement

Bij het introduceren van het stressmanagementprogramma bij kritieke incidenten in het bedrijf, is het cruciaal om duidelijk te maken waaruit deze ongewenste gebeurtenissen bestaan. Daarom, en als eerste voorbeeld, omvatten de uitdagingen waar organisaties mee te maken hebben de dynamiek van conflicten en geweld.

Onderzoek zoals gepubliceerd in (Engelse link) Arbeids- en milieugeneeskunde laat zien dat talloze gedragingen, zoals pesten op de werkplek, dit gebied betreden. Dit zijn ervaringen die een grote invloed hebben op de gezondheid van werknemers. Er zijn echter meer omstandigheden die we als “kritieke incidenten” kunnen bestempelen, zoals de volgende:

• Zelfmoord.
• Ontslagen.
• Bedrijfsdiefstallen.
• Arbeidsongevallen.
• Overlijden van metgezellen.
• Criminele of terroristische aanvallen.
• Getuige zijn van ongunstige gebeurtenissen.
• In gevaarlijke situaties verkeren.
• Auto-ongelukken.
• Natuurrampen die de organisatie treffen.

Bedrijven en de uitdaging van preventie en stressmanagement bij kritieke incidenten

Zoals je al weet, moet elk bedrijf zijn eigen preventieplan voor beroepsrisico’s hebben. In sommige gevallen bevat dit plan ook aspecten die te maken hebben met geestelijke gezondheid. Organisaties hebben echter niet altijd een specifieke strategie om op te treden in kritieke contexten en bij grote psychische angst.

Mensen brengen een groot deel van hun tijd door in deze omgevingen. Daarom heeft wat er op het werk met je gebeurt een grote invloed op je psychisch welzijn. Al deze dynamieken moeten hun respectievelijke werkingsmechanismen hebben om het stressvolle effect op de lange termijn te minimaliseren. We hopen dat onze maatschappij en zakenmensen zich veel meer bewust worden van deze kwestie.