Kinderen opvoeden vanuit gezond verstand

Een goed docent zijn is geen eenvoudige taak. Kinderen geslaagd grootbrengen wordt ons bijvoorbeeld niet bijgebracht op school. Het is iets wat je al doende, met vallen en opstaan, leert vanaf het moment dat je – met de geboorte van je kind –  zélf plots moeder of vader bent.

Kinderen komen bovendien niet ter wereld met een kant-en-klare handleiding waarin precies staat wanneer je wat moet doen, en waarom. Of hoe je je het best kan gedragen in geval van huilbuien, valpartijen, woedeaanvallen enzovoorts. We neigen er daarom naar – vaak onbewust – om, in grote lijnen, het gedrag en de aanpak van onze ouders te kopiëren, aangezien we dat nog kennen uit onze jeugd, en dat, op de één of andere manier, het meest vertrouwd en veilig voelt.

Helaas is de wijze waarop onze ouders òns opgevoed hebben, niet per se perfect of (het) ideaal. In het besef dat tijden veranderen, moeten wij – als moderne ouders – zelf evenmin blijven hangen in lang vervlogen, en nostalgisch geromantiseerde herinneringen van onze eigen jonge jaren.

Verschillende opvoedingsmethoden

Er bestaan tientallen ideeën over hoe je kinderen optimaal kunt, of zelfs zou moeten onderwijzen. Maar – voor de overzichtelijkheid, en als eerste globale kennismaking – valt het te rechtvaardigen om het hele spectrum hier weer te geven in drie primaire groepen, of intern consistente categorieën:

Autoritair of controlerend ouderschap

In de volksmond beter bekend als: ‘van de oude stempel’ zijn. Striktheid, straf en discipline staan hoog in het vaandel. Kinderen leren luisteren (desnoods) door ze – letterlijk – een tik op de vingers, een draai om de oren, een klap op de billen, te geven. Gehoorzaamheid afdwingen door te dreigen, te schelden, te slaan en te intimideren. Hoewel deze harde aanpak kinderen – op zijn minst qua uiterlijk vertoon – braaf en eerbiedig maakt, regeert innerlijk de angst, en wordt dikwijls niet het waarom achter bepaalde rigide opgelegde regels en grenzen begrepen. Indirect luidt het devies bovendien: problemen los je op met agressie en geweld.

Kinderen die gebukt gaan onder zo’n regime van verstikkende strengheid, hebben meestal zeer weinig zelfvertrouwen, en voelen zich – diep van binnen – niet geaccepteerd, door hun ouders. Zij houden later nog lang last aan hun ‘eigen’, aldus gecreëerde of geconditioneerde karakter: chronisch overbezorgd en verschrikkelijk opvliegend.

Toegeeflijk ouderschap

Deze stijl is diametraal het tegenovergestelde – het uiterste in de andere richting. Dit soort ouders overladen hun kinderen met affectie en liefde, maar zijn zelden tot nooit in staat om ‘nee’ te zeggen, om paal en perk te stellen, zelfs niet als dat eigenlijk wél nodig, en verstandig is. Of ze verwarren het kind voortdurend met vage regels die ze vervolgens zelf vergeten te handhaven, of gewoon omdat ze geen (gezond) gezag kunnen uitoefenen.

Haast ieder spontaan initiatief, en haast iedere impuls van het kind wordt prematuur gesmoord, vanuit de vrees dat onheil, of een ongeluk, altijd op de loer ligt. Helaas belemmeren de ouders zo de natuurlijke ontwikkeling van hun kind, en wordt het hem – of haar – praktisch onmogelijk gemaakt om uit te groeien tot een verantwoordelijk en volwassen mens.

Kinderen die opgevoed worden met de impliciete boodschap ‘alles is toegestaan: doe wat je wil, wanneer je maar wil – wij zullen je steevast te hulp schieten’, krijgen gemiddeld genomen ook te kampen met een ernstig gebrek aan zelfvertrouwen, omdat ze het gevoel hebben, en geloven, dat ze hun problemen niet op eigen houtje kunnen overwinnen.

Democratisch ouderschap

Democratisch ouderschap houdt integraal rekening met het feit dat kinderen autonoom noch soeverein ter wereld komen. Pasgeborenen weten namelijk (nog) niet hoe de wereld werkt, en daarom is het de taak van de ouders om hen – van baby tot tiener – te begeleiden in dat complexe ontdekkings- en leerproces. Vanuit deze grondgedachte, heeft vloeken en tieren – tegen je kind – dan ook geen enkele zin. Het draagt immers niets bij aan hun progressieve ontplooiing. De crux is om te blijven communiceren, dingen steeds opnieuw of op alternatieve manieren uit te leggen en voor te doen, totdat ze het van binnenuit begrijpen, in hun eigen ervaring, en daardoor ook actief naar het geïnternaliseerde inzicht kunnen handelen. Kortom: je schept het kader.  Je verschaft je kind de ruimte om de proef op de som te nemen, om te falen, en zélf zijn fouten te herstellen. Je bent ondersteunend aanwezig, geeft blijk van onvoorwaardelijke liefde en acceptatie, zonder dat er sprake is van overbescherming.

Tips en trucs om democratische ouders te zijn

Zoals we al suggereerden, is democratisch ouderschap gebaseerd op de dialoog met, de erkenning en acceptatie van, en bovenal respect voor het kind. Het vereist van ons, als volwassenen, dat we – onder alle omstandigheden – geduld, zelfbeheersing en een positieve grondhouding tonen. Omdat dit niet altijd even makkelijk is, vergt het van de ouders een hoop bewustzijn, bijvoorbeeld van de volgende psychologische trainingstechnieken:

Negatieve bekrachtiging

Negatieve bekrachtiging is het intrekken of herroepen van een bron van genot of geluk, als het kind een aan hem of haar gestelde regel of grens heeft overtreden, of genegeerd. Stel dat je met je zoon duidelijk afspreekt dat hij vòòr het weekend zijn kamer netjes op orde brengt, en hij doet dit vervolgens níet, dan verbind je daar onaangename consequenties aan (zoals het afgelasten van een gezamenlijk uitje, het verplicht inleveren van zijn smartphone, laptop of playstation, huisarrest… enzovoorts).

Het belangrijkste aan deze strategie is niet zozeer het principe, maar vooral de uitvoering ervan. Straf geven schiet haar doel ver voorbij als je het kind afkeurend bejegend. Want het resultaat liegt er in dat geval nooit om: schrik, nervositeit, en emotionele verlamming. Bewaar je kalmte, en ga niet nodeloos in discussie. Herhaal rustig dat je deze vervelende maatregel slechts neemt om hem of haar te leren dat in het leven bepaalde acties – specifiek: overtredingen – niet zonder gevolgen blijven.

Positieve bekrachtiging

Net zoals we wangedrag met behulp van negatieve bekrachtiging ontmoedigen, zo moeten we goed gedrag juist aanmoedigen. Als ouders dienen wij daarin consequent op te treden. Dus niet alléén straffen of all­één maar honoreren – nee, allebeí hebben ze hun nut en functie. Als het kind iets naar behoren heeft gedaan, of een bepaalde maatstaf heeft gehaald, dan moeten we hem – of haar – in gelijke mate belonen.

We kunnen hierbij gebruik maken van symbolisch georganiseerde affirmaties. Dat wil zeggen: door het ontwerpen van een gepersonaliseerd punten- of waarderingssysteem. Bij peuters en kleuters, maar ook bij kinderen die al iets ouders zijn, kunnen we gewenst gedrag beamen en bevestigen met bijvoorbeeld stickers. Bij een bepaald aantal, mogen ze die dan inruilen voor allerlei prijsjes: een complimentje, een knuffel, een felicitatie, kleine cadeautjes etc.

Overcorrectie

Overcorrectie komt in het spel wanneer een kind zich misdragen heeft, en we willen dat hij zijn zonde zélf corrigeert, en tegelijk nog wat nieuws leert ook. Stel dat hij – express – al zijn eten, met bord en al, op de grond heeft gegooid; dan moet hij die kliederboel niet alleen zelf opruimen en schoonmaken, maar daarbovenop mamma en pappa helpen met het afruimen van de tafel, en het doen van de afwas.

Begeleide blootstelling aan hun angsten

Als we te voorzichtig zijn met onze kinderen, dan zullen we hen overdreven beklemd en geremd maken. We moeten ze derhalve leren hoe ze het beste om kunnen gaan met hun angsten, zodat ze er op zijn minst niet (meer) door beperkt worden of door bevangen raken. Om hen hierin te steunen, kunnen we die angsten  – eveneens via operante conditionering – associëren met plezierige activiteiten.

Stel dat je kind bang is in en voor het donker, en niet alleen op zijn kamer kan slapen – dan maken we daar een leuk, spannend spelletje van. We verstoppen bijvoorbeeld een chocoladereep, ergens in de kamer, die hij vervolgens – met het licht uit, op de tast – moet zien te vinden, terwijl mamma en pappa net om de hoek staan, en verbaal aanwijzingen geven: ‘warm’, ‘koud’ enz. Langzaam maar zeker gaat het kind de duisternis aldus onbewust associëren met een plezierig spelletje. Hij leert spelenderwijs zijn angst onder ogen komen, merkt keer op keer dat er niets kwaads van komt, en geniet nog van het hele proces ook.

Deze drie technieken kunnen prima van pas komen bij het opvoeden van je kinderen, maar het belangrijkste blijft hoe je ze gebruikt: vol geduld, liefde en acceptatie, afgestemd op het ritme en tempo van je kind, en zonder negatieve emoties af te reageren.

Goed opvoeden: een prachtige maar o zo moeilijke taak

Onze kinderen op de juiste manier opvoeden is een hele moeilijke, maar tegelijkertijd hele mooie taak. Wat we onze kinderen leren zal bepalend zijn voor hun toekomst en hun essentiële sociaal-emotionele vaardigheden… Lees meer.