Je hersenen houden van Jackson Pollock

Hou je van abstracte kunst? Hoewel je je in eerste instantie misschien wat ongemakkelijk voelt bij het zien van werken van kunstenaars als Jackson Pollock, zul je waarschijnlijk verbaasd zijn dat je hersenen deze beelden verwerken als een uitdaging, en iets wat ze koste wat kost proberen te begrijpen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 26 februari, 2023

Jackson Pollock, Wassily Kandinski, Joan Miró, Paul Klee… Abstracte kunst valt niet bij iedereen in de smaak, maar er zijn velen die van de schijnbaar chaotische werken van Jackson Pollock  houden, ervan genieten en er plezier aan beleven.

Aan de andere kant veroorzaken deze doeken, gedomineerd door onnauwkeurige lijnen, vreemde vormen, vlekken hier en daar, onmogelijke perspectieven en willekeurige kleuren, bij anderen een zekere verwarring.

Maar, zoals de filmregisseur, scenarioschrijver en kunstenaar David Lynch opmerkt, “Naast wat we zien, is er wat elke artistieke manifestatie ons laat voelen.” Daarom ziet iedereen iets anders. Vandaar de magie en eigenheid van kunst als psychologisch kanaal. Want hoewel het je misschien verbaast, zijn je hersenen perfect uitgerust om van dit soort expressie te genieten.

De meesten van ons vinden meer plezier in het waarderen van realistische schilderijen met duidelijk herkenbare figuren. Bijvoorbeeld werken zoals die van Rembrandt of Johannes Vermeer. Met de komst van het impressionisme werd de mens echter blootgesteld aan een nieuw fenomeen dat even stimulerend als artistiek en neurologisch bepalend was.

Tegenwoordig is er een nieuwe discipline die probeert te begrijpen hoe de hersenen impressionistische en abstracte kunst verwerken: neuro-esthetiek. De gegevens die het biedt zijn fascinerend.

Geloof het of niet, je hersenen houden van Jackson Pollock

Jackson Pollock was een abstract expressionistische kunstenaar. Hij maakte bijna 400 schilderijen en 500 tekeningen. Zijn manier van werken was enigszins uniek. Hij paste de techniek van druppelen toe door verf op een horizontaal doek te druppelen. Als je naar een van zijn doeken kijkt, ervaar je aanvankelijk een onbegrip en een gevoel van wanorde.

In feite ervaren je hersenen frustratie als ze worden blootgesteld aan abstracte kunst. Je neurale circuit is immers geprogrammeerd om patronen te herkennen. Als gevolg daarvan geven je hersenen de voorkeur aan orde en alles wat ze gemakkelijk kunnen verwerken en identificeren. Als je echter geduld hebt en wat meer tijd besteedt aan dit soort werk, gebeurt er iets.

In feite houden je hersenen meer van Jackson Pollock dan je misschien denkt. Het houdt ervan omdat deze abstracte vormen uitnodigen tot reflectie, cognitieve inspanning, analyse en verbeelding. Bovendien zijn, naast het verkrijgen van een verklaring over wat je ziet, de emoties die het in je oproept belangrijk.

Abstracte kunst bevrijdt je van de werkelijkheid

In 2014 deed de Universiteit van Jeruzalem(Israël) een interessante studie (Engelse link) over abstracte kunst. De onderzoekers benadrukten dat deze artistieke modaliteit een deugd heeft. Het bevrijdt de geest van de alledaagse werkelijkheid. In feite is het een werkelijk stimulerende brug naar ons interne universum, emoties en gewaarwordingen.

Zoals Jackson Pollock aangaf, betekende de handeling van het schilderen voor hem het kunnen illustreren van zijn eigen gevoelens en het geven van beweging aan zijn herinneringen.

Jezelf voor zijn werk of dat van Kandinski, Tapies of Miró plaatsen vereist een kleine emotionele en cognitieve inspanning. Het nodigt je uit te ontsnappen aan wat je omringt, en te ontsnappen aan het gewone om te transcenderen naar andere, meer stimulerende universa.

Neuroesthetiek, het plezier om orde te vinden temidden van het onnauwkeurige

Semir Zeki is neurobioloog aan het University College London (VK). Hij ontwikkelde de discipline van de neuroesthetica. Na vele jaren te hebben onderzocht hoe de hersenen artistieke uitingen verwerken, is hij tot een zeer interessant gegeven gekomen.

Hij beweert dat de hersenen grote stimulatie ervaren bij het bekijken van impressionistische en abstracte werken. Het schijnt dat die wazige, onnauwkeurige en ongeordende beelden de amygdala stimuleren, het gebied dat nauw verbonden is met onze emoties. Het eerste wat we voelen is verwarring, maar het is een uitdagend soort verwarring, vol nieuwsgierigheid.

Daarom lijkt het erop dat de kunstenaars van de 20e eeuw zich richtten op het geven van meer belang aan lijnen, kleur, vorm, textuur en licht, om bepaalde sensaties in de hersenen op te wekken.

Het is een uitnodiging om verder te gaan dan de werkelijkheid en het voor de hand liggende, om naar andere, meer intieme, perceptieve, zintuiglijke en zelfs droomachtige omgevingen te gaan.

Abstracte kunst is goed voor je hersenen

Misschien vind je het moeilijk te geloven dat je hersenen van Jackson Pollock houden. Hoe kun je immers houden van een doek dat gedomineerd wordt door betekenisloze verfklodders hier en daar? Het is zeker waar dat we allemaal een voorkeur hebben voor gemakkelijk te herkennen beelden. Maar we moeten niet vergeten wat kunstenaars als Pollock, Franz Kline en Mark Rothko zochten toen ze schilderden.

Abstracte kunst is een broodnodige sleutel tot het onderbewustzijn. Het is een deur naar onze emoties die, als we er doorheen lopen, onthechting van de werkelijkheid bevordert. We moeten allemaal onze hersenen uitdagen en ze uit hun comfortabele omgeving halen om uit te nodigen tot reflectie, zelfbewustzijn en creatief denken.

Het zien van dit soort schilderijen stimuleert gebieden van hogere lagen die verbeelding, analyse en kritisch redeneren bevorderen.

Er zijn inderdaad veel dimensies van de wereld die niet kunnen worden weergegeven door concrete figuren. Denk bijvoorbeeld maar aan werken als Pablo Picasso’s Guernica. Hij vond een andere manier om de gruwel van de oorlog uit te drukken; in de kunst. Niemand blijft onbewogen na het zien van dit bijzondere kunstwerk.