De verschillen tussen delirium en hallucinatie

Zowel hallucinaties als wanen kunnen de perceptie van de werkelijkheid vertekenen, maar ze doen dit op heel verschillende manieren en met verschillende implicaties voor het dagelijks leven.

Stel je voor dat je op een ochtend wakker wordt en stemmen hoort die niemand anders kan horen, of dat je ervan overtuigd bent – zonder enig bewijs – dat iemand tegen je samenzweert. Hoewel deze ervaringen verontrustend zijn, maken ze deel uit van het dagelijks leven van veel mensen die aan psychische stoornissen lijden, en de oorzaken ervan maken het verschil tussen hallucinatie en delirium duidelijk.

Dit zijn twee verschijnselen die op het eerste gezicht vergelijkbaar lijken, maar zeer verschillende aspecten van werkelijkheidsvervorming vertegenwoordigen. We leggen uit wat een delirium en een hallucinatie precies is en hoe ze de geest, het gedrag en het dagelijks leven beïnvloeden van degenen die ze ervaren.

Waarin verschilt een hallucinatie van een delirium?

Het belangrijkste verschil tussen hallucinatie en delirium is hoe elk ervan wordt begrepen.

Aan de ene kant zijn hallucinaties zintuiglijke ervaringen die plaatsvinden zonder echte externe prikkels. Daarbij kunnen alle zintuigen betrokken zijn. Dat wil zeggen dat de persoon iets ziet, hoort, ruikt, aanraakt of proeft dat in werkelijkheid niet bestaat.

Hoewel het voor de persoon die de hallucinatie ervaart echt lijkt, is er niets in de omgeving dat dit veroorzaakt.  Tijdens hallucinaties kun je stemmen horen als er niemand anders in huis is, voorwerpen of mensen zien die niet aanwezig zijn, of insecten over je huid voelen kruipen terwijl er niets is.

Delirium is op zijn beurt een acuut syndroom van hersendysfunctie waarbij de persoon mentale verwarring heeft, moeite heeft helder te denken en problemen heeft met perceptie. Het is meestal tijdelijk, veroorzaakt door medische of neurologische problemen, en wordt gekenmerkt door veranderingen in de bewustzijnstoestand.

Wanneer iemand aan een hallucinatie lijdt, heeft hij of zij vastgeroeste, onjuiste overtuigingen die niet waar zijn. Hij verandert niet van gedachten, ook al wordt hem bewijs van het tegendeel getoond.

Anders dan bij hallucineren, waarbij sprake is van verkeerde waarnemingen van de zintuigen, concentreren wanen zich op valse overtuigingen over de werkelijkheid. Ze kunnen verband houden met verschillende thema’s, zoals vervolgingen, grootsheid of absurde overtuigingen. Ze hebben meestal invloed op het gedrag en de manier waarop de wereld wordt geïnterpreteerd.

Zowel hallucinaties als wanen zijn veel voorkomende symptomen bij psychotische stoornissen, maar ze kunnen ook voorkomen bij andere medische aandoeningen.

Soorten hallucinaties

De National Health Service van het Verenigd Koninkrijk (Engelse link) benadrukt dat hallucineren alle zintuigen beïnvloedt. Daarom zijn hallucinaties van de volgende typen:

• Auditief: iemand horen praten als je alleen bent, of stappen of bellen horen die geen fysieke oorsprong hebben.
• Olfactorisch: “detecteer” aroma’s die niet in de omgeving aanwezig zijn. Bijvoorbeeld een geur van rook, parfum of voedsel die geen echte bron heeft.
• Visuals: dingen zien die niet bestaan. Bijvoorbeeld door naar een persoon in een lege kamer te kijken of op te merken dat de muren van vorm of kleur veranderen.
• Somatisch: het zijn valse percepties die verband houden met de binnenkant van het lichaam. Bijvoorbeeld het gevoel hebben dat organen bewegen of dat er voorwerpen in het lichaam zitten.
• Tactiel: dingen voelen in het lichaam of op de huid die niet echt gebeuren. Alsof iets je aanraakt of zonder duidelijke reden hitte of kou ervaart.
• Smaak: bestaat uit het waarnemen van smaken die geen verband houden met iets dat is ingenomen; een bittere of metaalachtige smaak in je mond zonder iets te eten, of het gevoel dat voedsel anders smaakt dan normaal.
• Kinesthetisch: omvat het gevoel van beweging van het lichaam of delen ervan, terwijl ze in werkelijkheid niet bewegen. Bijvoorbeeld geloven dat je zweeft of dat een ledemaat trilt zonder dat je dat daadwerkelijk doet.

Soorten delirium

De classificatie van delirium is gebaseerd op zichtbare symptomen (bekend als tekenen), zoals of de persoon rustiger of meer opgewonden is, of een combinatie van beide gedragingen vertoont; maar ze verklaren niet waarom delirium ontstond (etiologie) of welke biologische processen in de hersenen plaatsvinden (pathogenese).

Dus, afhankelijk van het activiteitsniveau en de algemene toestand van de persoon tijdens een hallucinatie, worden de volgende typen besproken:

• Hypoactief. De persoon lijkt minder actief en kan slaperig, moe of depressief zijn. Iemand die hypoactief is, kan minder voor de hand liggende hallucinaties hebben of minder communicatief zijn, maar er nog steeds onjuiste overtuigingen op nahouden.
• Hyperactief. Een hyperactief persoon kan rusteloos, opgewonden of overdreven actief zijn. Wanen in deze toestand zijn meestal duidelijker en gaan gepaard met intens of agressief gedrag. Bijvoorbeeld wanen van vervolging of grootheidswaanzin.
• Gemengd delirium. Dit impliceert dat de persoon afwisselend hypoactief en hyperactief is. In zo’n episode ervaart het individu perioden van verwarring en apathie, gevolgd door momenten van opwinding of hyperactiviteit, resulterend in wanen die in intensiteit en manifestatie fluctueren.

Oorzaken van delirium en hallucinaties

Sommige onderzoeken suggereren dat de factoren die bijdragen aan delirium divers zijn en dat er zowel predisponerende als uitlokkende factoren zijn (Engelse link).

De eerste zijn reeds bestaande aandoeningen of kenmerken die de gevoeligheid van een persoon voor een dergelijke mentale toestand vergroten. Onder de predisponerende elementen valt cognitieve achteruitgang (zoals dementie of ontwikkelingsachterstand) op. Ook hart- en nierziekten, psychische stoornissen zoals depressie, alcoholgebruik en een slechte voedingsstatus.

Wat dit laatste betreft, omvatten ze een verscheidenheid aan gebeurtenissen of omstandigheden die deze mentale toestand bij kwetsbare mensen kunnen veroorzaken. Precipitanten omvatten acute medische ziekten zoals sepsis of leverfalen, trauma zoals fracturen of hoofdletsel, operaties, uitdroging en emotionele stress.

Op dezelfde manier worden drugsgebruik en het stoppen van drugs, evenals veranderingen in de medicatie, in verband gebracht met het ontstaan van delirium.

Slecht slapen en de reactie op medicijnen en andere stoffen vallen op hun beurt onder de oorzaken van hallucinaties. Vervolgens gaan we dieper in op de factoren die deze mentale toestand veroorzaken.

1. Psychische stoornissen

Hallucinaties komen vrij vaak voor bij neurologische aandoeningen (zoals de ziekte van Parkinson) of psychiatrische stoornissen (zoals schizofrenie). Uit onderzoek blijkt dat de meeste mensen met schizofrenie (64-80%) gedurende hun hele leven auditieve hallucinaties ervaren (Engelse link). Gevolgd door visuele (23-31%), tactiele (9-19%) en reukhallucinaties (6-10%).

Op dezelfde manier kunnen deze ook voorkomen bij patiënten met een bipolaire stoornis, schizoaffectieve stoornis, waanstoornis, posttraumatische stressstoornis (PTSS), korte psychotische stoornissen en in sommige gevallen ernstige depressie.

2. Middelengebruik

Het is mogelijk dat het gebruik van drugs zoals LSD, cocaïne of alcohol hallucinaties veroorzaakt, omdat ze de zintuiglijke waarneming en de hersenfunctie veranderen.

Uit een publicatie in het American Journal of Clinical Dermatology (Engelse link) blijkt dat recreatieve drugs tactiele hallucinaties kunnen veroorzaken, evenals voorgeschreven medicijnen, zoals antiparkinsonmiddelen, antidepressiva, stimulerende middelen, antihypertensiva en anti-epileptica.

Deze medicijnen veranderen neurotransmitters zoals dopamine, noradrenaline en serotonine, en kunnen formicatie of waanparasitose veroorzaken (zoals de stekende huidsensaties, vergelijkbaar met insecten die op de huid lopen, bekend zijn). Dit effect kan versterkt zijn bij patiënten met psychiatrische comorbiditeiten.

3. Slaapgebrek

Wanneer je slaapt, verwerken de hersenen informatie, consolideren ze herinneringen en herstellen ze de chemische balans. Een gebrek aan slaap verstoort deze processen en veroorzaakt mentale verwarring en veranderingen in de perceptie.

Wanneer een persoon gedurende een lange periode niet genoeg slaap krijgt, beginnen de hersenen onregelmatig te functioneren. Dat tast de geestelijke gezondheid aan. Deze disfunctie kan leiden tot hallucinaties, waarbij je dingen begint te zien, horen of voelen die in werkelijkheid niet aanwezig zijn.

4. Neurologische problemen

Aandoeningen zoals epilepsie, narcolepsie, de ziekte van Parkinson, de ziekte van Alzheimer of hersentumoren kunnen hallucinaties veroorzaken, vooral visuele of auditieve, als gevolg van disfunctie in specifieke delen van de hersenen.

5. Onbekende oorzaken

In sommige gevallen zijn hallucinaties idiopathisch, wat betekent dat de exacte oorzaak onbekend is en dat ze optreden zonder een duidelijke reden of een identificeerbare onderliggende aandoening. Dit type kan niet worden toegeschreven aan een specifieke aandoening, verwonding of stof.

Hoe worden ze gediagnosticeerd en welke behandelingen worden meestal toegepast?

Het diagnosticeren van zowel hallucinaties als wanen begint met een gedetailleerde klinische evaluatie. Daarbij onderzoekt de zorgverlener de symptomen, medische geschiedenis en mogelijke triggers van de patiënt .

De medische geschiedenis wordt beoordeeld om psychische stoornissen, middelenmisbruik of neurologische problemen te identificeren.

In sommige gevallen worden aanvullende diagnostische tests, zoals bloedonderzoek of beeldvormend onderzoek, uitgevoerd om fysieke of neurologische oorzaken uit te sluiten. Na deze diagnose is het mogelijk om verschillende medische strategieën te gebruiken.

De behandeling van hallucinaties richt zich op het aanpakken van de onderliggende aandoening. Hierbij kan het gaan om het gebruik van specifieke medicatie voor psychiatrische stoornissen, zoals antipsychotica bij schizofrenie of stemmingsstabilisatoren bij bipolariteit.

En overweeg misschien een psychologische aanpak, zoals cognitieve gedragstherapie, om de patiënt te helpen zijn hallucinaties onder controle te houden. Als deze episoden door middelen worden veroorzaakt, is een ontgiftings- en rehabilitatieplan vereist.

Aan de andere kant richt de deliriumbehandeling zich op het identificeren en corrigeren van het onderliggende probleem. Denk aan het behandelen van infecties of het aanpassen van medicijnen.

Bovendien is het essentieel om een veilige en rustige omgeving voor de patiënt te bieden en hun mentale toestand te monitoren. In sommige gevallen worden medicijnen gebruikt om acute symptomen onder controle te houden, zoals antipsychotica of kalmerende middelen. Deze moeten echter met voorzichtigheid worden toegediend, onder medisch toezicht.

Aanbevelingen om hallucinatie en delirium aan te pakken

Als een van je dierbaren lijdt aan deze mentale toestanden die het dagelijks leven verstoren, geven we je professioneel advies om met de situatie om te gaan:

• Zorg voor een veilige omgeving. Verwijder alle voorwerpen waarmee je jezelf of anderen schade kunt berokkenen.
• Bied je steun aan. Probeer hem troost en kalmte te bieden als de situatie hem of haar bang maakt. Dit is beter dan iemand te confronteren of ruzie te maken over wat de persoon ziet of hoort.
• Leidt de persoon af. Soms helpt een verandering van omgeving. Bijvoorbeeld naar een andere kamer gaan of een wandeling maken, de aandacht af te leiden van de persoon die deze toestanden ervaart.
• Vermijd triggers. Als de patiënt wordt blootgesteld aan gewelddadige of verontrustende televisieprogramma’s, schakel dan het apparaat uit. Deze inhoud kan je doen geloven dat deze gebeurtenissen in je directe omgeving plaatsvinden.
• Zoek professionele hulp. Meld eventuele hallucinaties of wanen die de persoon ervaart aan de arts. Het is belangrijk om je algemene gezondheidstoestand en de medicijnen die je gebruikt te bespreken. Dit omdat sommige ziekten of medicijnen deze symptomen kunnen veroorzaken.

Deze omstandigheden kunnen worden gecontroleerd

Het begrijpen van het verschil tussen hallucinatie en delirium is van cruciaal belang om de complexe symptomen die ze met zich meebrengen effectief aan te pakken en die de kwaliteit van leven kunnen beïnvloeden van degenen die ze ervaren.

Als je het gevoel hebt dat je of een dierbare een delirium of een hallucinatie heeft gehad, aarzel dan niet om hulp te zoeken. Het maakt niet uit of het nu gaat om psychische stoornissen, medische aandoeningen of effecten van middelen. Het nauwkeurig identificeren en behandelen van onderliggende oorzaken is van cruciaal belang voor het beheersen van deze aandoeningen.