De film Us: van lachen naar schreeuwen
De film Us is de nieuwste filmische perversie van Jordan Peele. Ik bedoel echter niet “perversie” in de strikte zin van het woord. Ik beschouw het eerder in kritische termen waarbij je breekt met de gangbare normen. In deze film gaan komedie en horror hand in hand. Het is een film die op momenten absurd en vaak geniaal is.
In grote lijnen gaat het over een satirische, carnavaleske slachting die uiteindelijk een diepgaande kritiek is op het kapitalisme en op de wereld die we kennen.
De kracht van de cinematografie, het gebruik van dubbelgangers, de humor op cruciale momenten en het briljante gebruik van de metafoor als onderdeel van een politieke metafoor merk je aanvankelijk misschien niet… Dit zijn slechts enkele geweldige aspecten van de film Us.
In zijn eerste speelfilm, Get Out, had Jordan Peele het vooral over het racisme in de Amerikaanse samenleving. Niemand wordt echter gespaard in Us. Zijn visie gaat hier veel verder.
Een Amerikaanse familie met een moeder die een diep traumatisch verleden heeft, ervaart enkele vreemde dingen. De volledige film speelt zich in één nacht af. Aan de deur van hun vakantiehuis ontdekken de personages een rare familie. Het is een weerspiegeling van hen. Ze lijken precies op het gezin maar komen niet echt in vrede.
De titel zelf, Us, is ook een vorm van spelen met de woorden United States. Dit wordt vooral duidelijk in één van de cruciale momenten in de film wanneer de dubbelganger van de moeder zegt: “We’re Americans (We zijn Amerikanen).” Ja, ze zijn Amerikanen, net als de hoofdpersonages en net als wij. Ze zijn echter de prijs die we betalen voor de American Dream.
De film Us: het concept van de “dubbelganger”
De dubbelganger is in de kunstwereld en vooral in de literatuur één van de meest onderzochte ideeën. Het is heel nauw verbonden van het concept van dualiteit en met duisternis en het kwaad.
In de loop der tijden heeft dit idee veel verschillende bijbetekenissen gehad. Wat Dostojevski De Dubbelganger doet is niet hetzelfde als wat Stevenson in DrK Jekyll en Mr. Hyde doet.
Een dubbelganger kan ook vele verschillende vormen aannemen. Sommige zijn vaag en andere zijn uitdrukkelijker. Het kan zich voordoen in spiegels, weerspiegelingen, schaduwen of in de vorm van een kwaadaardige tweeling. Denk maar aan het verhaal van Narcissus. Zijn ervaring met het kijken naar zijn eigen spiegelbeeld is één van de eerste voorbeelden van dit thema.
Jordan Peele werkt duidelijk in die traditie. Hij vindt het echter opnieuw uit en past het aan aan de moderne tijd. De eerste hint voor het thema van “de dubbelgangers” gebeurt wanneer de hoofdpersonages zich in een spiegelzaal bevinden. Het is één van die netelige plekken die de werkelijkheid vervormt en tegelijkertijd eigenlijk niets verandert.
Een klein meisje ziet haar dubbelganger terwijl ze in de spiegelzaal is. Ze ziet het echter niet in een weerspiegeling. Binnenin ziet ze eigenlijk een meisje precies als zij.
Is dit een kwaadaardige dubbelganger? Dat is het idee dat Peele in de film Us onderzoekt. De hints zijn er. Ze zijn een goede aanwijzing dat in deze film niets is wat het lijkt en dat niets alleen maar toeval is. Door de volledige film heen is dualiteit aanwezig. Het is een “echte” wereld die tegenover een kopie of parodie ervan geplaatst wordt.
Dat briljante gebruik van traditie en dubbelgangers is niet het enige fantastische kenmerk van de film Us. Peele maakt ook op een geweldige manier gebruik van de metafoor. Hij gebruikt het als een soort hedendaagse “William Wilson.” Uiteindelijk leidt het ertoe dat je jezelf schade berokkent.
Een spel van metaforen
Wat is de betekenis van het bord dat ze voortdurend zien? Het vermeldt alleen “Jeremiah 11:11.” Wel, het hoeft niet te verbazen dat dit een bijbelpassage blijkt te zijn die als volgt gaat. “Aanschouw, ik zal het kwaad over hen brengen waaraan ze niet zullen kunnen ontsnappen; en hoewel ze tot mij zullen roepen, ik zal niet naar hen luisteren.”
In de film zijn er geen goden die ons veroordelen, alleen mensen die goden probeerden te zijn. In de kern van de film zit een verschrikkelijke waarheid. Er is niet veel hoop voor de hoofdpersonages. Dat citaat is als het ware een samenvatting van wat je zal zien. Het is net als de verborgen waarheid die je pas op het einde van de film leert kennen.
Op sommige vlakken kan de film Us als een enge versie van Alice in Wonderland lijken. In plaats van in een konijnenhol te vallen of door een spiegel te stappen (hoewel dit op een of andere manier toch gebeurt), is wat deze film daarentegen doet, een huiveringwekkende waarheid onthullen.
In de film verschijnen konijnen. Het is vooral betekenisvol als je het op die manier bekijkt. Het is een verwijzing naar de fantastische, ondergrondse wereld in Alice in Wonderland maar in de film Us wordt het een parodie op de echte wereld.
Er is ook een zinspeling op het recente verleden. In de jaren ’80 was er overal in de Verenigde Staten een campagne Hands Across America. Het doel was een menselijke ketting te vormen en geld te verzamelen voor mensen in nood.
De campagne was een grote flop. Mensen besloten voor hun tv te blijven zitten. Diezelfde campagne vindt plaats in Us. Hier is het echter geen vredevolle, betekenisloze daad. Het is een bloedbad.
De film Us: Een kruisbestuiving tussen sociopolitiek commentaar, satire en horror
Deze film past perfect in het horrorgenre. Het gebruikt het eeuwenoude thema van de dubbelganger om een scherpe kritiek op het kapitalisme te ontwikkelen. Het snelle tempo en het vermogen van Peele om onze ogen te richten haalt de film ook uit het genre waarvan hij deel uitmaakt, al is het enkel op bepaalde momenten.
Peele is als een dirigent die weet hoe hij de trommel op het meest intense, dramatische moment moet laten klinken. Hij weet hoe hij met het meest intense lawaai de meest beslissende momenten het zwijgen moet opleggen. Binnen de horror maakt hij ook ruimte voor humor.
De humor in de film Us is een manier om je weg te halen uit de horror. Je krijgt de kans om even te ademen en wat opluchting te voelen. Dit is wat het zo’n volmaakte film maakt voor horrorjunkies én tegelijkertijd zelfs voor mensen die meestal te bang worden.
Er zijn weinig films die je echt beangstigen. Ik moet echter toegeven dat Us mij echt liet huiveren. Behalve dat net op het moment dat ik echt bang was, er een moment van humor was en ik in lachen uitbarstte. Tegelijkertijd verborg de humor een ondertoon met politieke betekenis. Die verborgen commentaar maakt een enorm groot deel van deze film uit.
Net als in Get Out geeft Peele kritiek op het racisme. Het is ook geen toeval dat de cast bestaat uit zwarte acteurs. Dat is op zich al een daad van verzet.
We kunnen onmogelijk ontkennen dat de filmwereld lang een wereld van blanke mannen geweest is. Hier komt Peele op voor de mensen die zo lang uitgesloten zijn. Hij stelt hen tegenover een rijke blanke familie als een manier om ons eraan te herinneren dat er nog steeds erg veel ongelijkheid is.
Als blanke mensen hebben we de gevaarlijke neiging om gefascineerd te raken door alles wat niet blank is. Wellicht denken we dat het een onschuldige interesse is. Toch is er een duistere racistische geschiedenis mee verbonden. We mogen dit niet negeren.
De film Us eindigt hier echter niet. Dat zou immers gewoon betekenen dat hij Get Out nog eens overdoet. Peele wou echter een stap verdergaan. Tenslotte kan het de kapitalistische wereld niet schelen welke kleur je huid heeft. Als je maar geld in je zakken hebt. Of als je maar vertier kan kopen en je geld besteden aan materiële dingen.
Die kritiek op het materialisme dat in deze tijd zo gewoon is, net als vele van onze dagelijkse handelingen absurd zijn, zit in het script, in de cinematografie en in elke vezel van deze film.
Us is een karikatuur van de realiteit, van het kapitalisme en van onze schijnheiligheid tegenover de problemen van het “anders zijn.” Dat alles in een film met een grote aantrekkingskracht en het vermogen om jou met zijn spanning binnen te halen en je dan te laten lachen tot de volgende verschrikking.
Het is absoluut één van de beste films van 2019. De film Us is een les in zovele dingen, een apocalyptische komedie die zonder twijfel weerspiegelt hoe onze wereld vandaag is.
