Zet kinderen onder druk, en pers ze tot diamant in de dop?

‘Waarom heb je geen tien gehaald? Op jouw leeftijd was ik de slimste leerling van de klas… Je moet gewoon (nog) harder gaan werken…’ Blijf studeren totdat je je wiskunde perfect onder de knie hebt… Je mag echt geen fouten (meer) maken…’  – enzovoorts. Psychologisch zwaar belaste kinderen horen zulke kritische zinnetjes – en (indirecte) verwijten – ontelbare keren gedurende hun jonge jaren en adolescentie.

Natuurlijk hebben ouders in beginsel het beste met hun o zo geliefde nageslacht voor. Door het enthousiaste – of zelfs fanatieke – aanmoedigen, hopen zij dat hun zoon of dochter op school, in de sportvereniging, of waar dan ook, uitblinkt, en successen boekt.  Het is daarbij echt niet hun bedoeling, of opzet, om hun kroost een lijdensweg af te laten leggen. Aan deze min of meer opgelegde druk en hoge verwachtingen liggen vaak onverwerkte of zelfs traumatische ervaringen en jeugdherinneringen van de betrokken volwassenen zelf ten grondslag. Aldus, op ongelukkige wijze, blijft een bepaald ‘complex’ zich generatie op generatie herhalen.

Onder druk gezette kinderen: wanneer zelfs perfectie niet genoeg is

Na wekenlang hard studeren, ieder beschikbaar uurtje braaf gewijd aan de voorbereiding op de eerstvolgende toets, ontving Peter tot zijn grote opluchting de ‘tien’ die zijn ouders feitelijk van hem hadden geëist. Toen hij tevreden thuiskwam met het resultaat in de hand, keken zijn ouders hem aan, en zeiden – in plaats van hem te feliciteren – ‘we hopen dat dit vanaf vandaag het cijfer is wat je altijd aan ons zal laten zien.’

Agnes is een meisje wiens ouders haar forceerden om ballet te beoefenen. Zowat vanaf het moment dat ze zelfstandig kon lopen, droeg ze al regelmatig de typische, puntige schoentjes, paardenstaart in, en werd ze meerdere keren per week afgezet om lange lessen te volgen, en zelfs individueel, voor de spiegel, na afloop extra te trainen. Eenmaal weer thuis, wordt haar eigenlijk opgedrongen om steeds opnieuw te luisteren naar het muziekstuk waarop ze – aan het einde van het jaar – het zo prestigieuze optreden dient uit te voeren.

Op de kardinale dag van de voorstelling, maakt de hele familie zenuwachtig hun opwachting in het theater. Na het slotakkoord zoeken de ouders Agnes vlug op, en fluisteren waarschuwend in haar oor: ‘De volgende keer zul je beter moeten presteren dan je vriendinnen, begrepen?’, zelfs al heeft de lerares haar – vanwege vertoond talent en klasse –  de hoofdrol gegeven.

Henk en Maria’s kinderen bijvoorbeeld, worden impliciet verplicht om respectievelijk tennis- en pianolessen te volgen omdat dat hun dromen waren toen ze zelf klein waren. De kinderen vinden bladmuziek spelen en met een racket in de rondte zwaaien echter helemaal niet zo leuk, maar dat doet er – klaarblijkelijk – niet toe. Zij moeten – met terugwerkende kracht haast – de vroegere verlangens van hun pappa en mamma plaatsvervangend vervullen. Henk en Maria’s geheime, en grotendeels onbewuste fantasie is dat hun kinderen hun eigen, mislukte, ideale toekomst of beroep, alsnog verwezenlijken. Zodat zij kunnen zeggen: ik ben de vader, ik ben de moeder, van die en die gevierde sporter dan wel klassieke muzikant…

Bovenstaande specifieke scenario’s zijn dan misschien uit de pen van deze bescheiden schrijver gezogen, maar ze weerspiegelen wel degelijk een vrij algemene, veelvoorkomende waarheid, en situatie. In de meeste gevallen realiseren ouders zich niet, of niet voldoende, hoe dit mechanisme hun kinderen serieus schade berokkent, zowel op de korte als op de lange termijn.

Kinderen stimuleren, of pushen?

Uiteraard heeft geen enkele ouder de intentie om zijn koters bewust te benadelen, maar uit onwetendheid en onmacht creëren zij een getroebleerde opgegroeide man-of-vrouw, die blijvend geplaagd zal worden door slepende klachten, waaronder chronisch verdriet en een onvermogen om zichzelf, en zijn persoonlijke problematiek, te accepteren.

De vraag die rest, is: wanneer gaat positieve prikkeling en gezond oppeppen, over in dwingende en ondermijnende aanmaning? De dunne lijn tussen deze twee vormen van ‘motiveren’ blijkt – in de praktijk – boven alles een kwestie van de juiste houding. Madeline Levine maakt in haar boek ‘The Price of Privilege’, een behulpzaam en helder onderscheid. Als de ouders zich op heilzame wijze verbinden met hun kinderen, en ondersteunend deelnemen aan hun activiteiten en avonturen, dan is het een bonafide proces van ‘stimulatie’.

Als de ouder daarentegen het kind in het keurslijf van zijn of haar opgekropte en gefrustreerde wensen poogt te gieten, en voortdurend bovenop diens lip zit, dan is er sprake van onheuse, en kwalijke ‘druk’.

Is deze ouderlijke druk iets nieuws, of toch van alle tijden?

In de loop van de twintigste eeuw is het steeds gebruikelijker, en gangbaarder, geworden dat kinderen al vanaf zeer jonge leeftijd allerlei extra-curriculaire bezigheden in de schoot geschoven krijgen: Engels, sport, muziek, schilderen, padvinderij, dans, toneel – de lijst is welhaast eindeloos. Aan de ene kant valt dit te verklaren door full-time banen van de ouders, die weinig (vrije) tijd overhouden om voor hun kinderen te zorgen. Aan de andere kant gebeurt het met voorbedachte rade, om het ‘optimale uit het kind te halen’, en het te overstelpen met een keur aan ontwikkelings- en ontplooiings-kansen.

Er is niets mis met lichamelijke inspanning, of met het vloeiend leren spreken van een tweede taal. Maar kinderen – zelfs tegen wil en dank – verplichten of aansporen tot iets waar ze zelf niet om gevraagd hebben, of überhaupt niet blij van worden, neigt naar manipulatie. Zeker als ze te horen krijgen dat ze ‘ongehoorzaam’ en ‘ondankbaar’ zijn, of ‘het niet verdienen ook, potjandorie nog aan toe’.

Hoe voorkom je deze valkuil: het ik-wil-perfecte-kinderen-syndroom

Voordat we onze kinderen (trachten te) kneden naar ons particuliere beeld van perfectie, zouden we innerlijk eerst nauwkeurig moeten onderzoeken wat we daar precies onder verstaan, en vooral waarom. Is het niet veel beter als de kinderen gewoon gelukkig zijn met wat ze ‘toevallig’ doen, en waar ze zich van nature het meest toe aangetrokken voelen? Afgezien – allicht – van bepaalde randvoorwaarden en grenzen, zoals: ze mogen niet van school gaan, geen (hard)drugs gebruiken, niet de criminaliteit in etc.

Het beste willen voor je kinderen – in alle opzichten – is eigen aan praktisch alle ouders. Maar wat is de prijs die wij – of beter gezegd nog het kind – moet betalen om zichzelf te verzekeren van die zo vurig door ons gewenste voorspoedige toekomst? Moedig hen aan om hun uiterste best te doen, zonder je blind te staren op de resultaten, of op zogenaamde, geprojecteerde ‘garanties’. Zadel je kinderen niet op met negatieve labels en oordelen als zij niet de hoogste score halen. Informeer – en luister aandachtig – naar hoe ze zich voelen, in de klas, op school, tijdens dit of dat project, en of ze al enig idee hebben wat ze ‘later’ misschien willen worden. Laat het open, en vrij.

Vanuit deze mentaliteit en gezindheid voed je uiteindelijk volwassenen-in-de-dop op die zelfstandig obstakels kunnen overwinnen, die hun potentie op waarde zullen schatten zonder zichzelf neurotisch te hoeven vergelijken met anderen, en die – en dat is nog het belangrijkste – vrede zullen hebben met de toekomst die ze voor zichzelf gekozen en gecreëerd hebben.

Vijf fouten die ouders bij hun kinderen maken

Omdat ik van mijn moeder nooit chocola mocht eten, geef ik mijn dochter elke dag een blokje’, ‘Mijn vader gaf mij huisarrest als ik niet gestudeerd had, daarom zal ik mijn zoon laten doen wat hij wil op school’. Komt dit je bekend voor? Lees meer