Passief geweld: diepe wonden die oppervlakkig lijken

Passief geweld lijkt bijna paradoxaal. Geweld laat ons ‘actief’ denken, dus in principe zouden het twee onverenigbare ideeën zijn. Maar in het alledaagse leven komen we wel degelijk mensen tegen die, zonder hun stem te verheffen of pijnlijke woorden te gebruiken, ons echt aangevallen laten voelen. Het slachtoffer van passief geweld voelt een vage, moeilijk aan te wijzen soort pijn.

Passief geweld of passief agressieve attitudes zijn het resultaat van een onvermogen om conflicten met autoriteit op te lossen. Er is sprake van een gevoel van hulpeloosheid of weerloosheid dat verandert in berusting. Maar die berusting zit vol woede en frustratie, wat zich op een of andere manier zal uiten.

Passief geweld in dagelijkse situaties

De meest voor de hand liggende voorbeelden van passief geweld zijn tieners. Bijvoorbeeld wanneer hun vader of moeder zegt dat ze hun kamer moeten opruimen en zij zeggen dat ze het zo zullen doen. Maar het uiteindelijk gewoon laten.

Het komt ook vaak voor bij kleine kinderen. Ze krijgen een woede-aanval en als je niet toegeeft, gooien ze zichzelf in het rond om zichzelf pijn te doen. Of later breken ze ‘per ongeluk’ een dure vaas.

Met volwassenen zijn er natuurlijk ook duizenden voorbeelden van passief geweld. Wanneer je tegen iemand praat en diegene doet net alsof hij je niet hoort. Of wanneer iemand jou vernietigende kritiek geeft, vermomd als advies of suggestie. Of wanneer iemand je een dilemma voorschotelt en je vriendelijk vraagt om te beslissen. En je kent vast wel meer voorbeelden!

Passief geweld en autoriteit

Over het algemeen groeit passief geweld in situaties met machtsverhoudingen. Het is precies die macht die de uiting van agressieve gevoelens voorkomt of limiteert. Dat is waarom ze keren naar nep eerbied, wat zich vervolgens vertaalt in passief geweld.

Autoritaire figuren zijn eveneens vaak het slachtoffer van passief geweld. Natuurlijk ouders, maar ook bazen, leraren, doktoren etc. Soms hebben ze formeel gezien niet een positie van macht, maar nemen ze wel die rol aan ten opzichte van iemand anders. Zoals wanneer één persoon in een relatie meer controle of invloed heeft.

Deze machtsfiguren veroorzaken wellicht ook gevallen van passief geweld. Ze weten dat diegenen die hiërarchisch gezien onder hen staan niet de volledige vrijheid hebben om te reageren op hun gedrag. Zoals wanneer de baas je vraagt om elke dag één uurtje extra te werken, om de rest te helpen. Of wanneer je partner zegt dat het beter is als hij helpt omdat je het zelf niet zou kunnen.

Passief geweld wordt uitgeoefend door het genereren van schuld, de ander te ontkennen, vernederen of gebruiken, al dan niet indirect. Soms is het erg moeilijk om het te detecteren omdat het doorgaans gehuld is in zachte spraak en goede manieren. Het is bijna nooit bewust.

Het effect van passief geweld in sociale kringen

Veel gedragingen van passief geweld worden overgedragen en gevoed in onze maatschappij. Zoals wanneer je over straat loopt en een dakloos persoon je om geld vraagt. Soms wil of kun je niet helpen. En dan zegt de dakloze persoon ‘God zegene je’. Hier wil hij wellicht niet echt dat God je zegent, maar juist het tegenovergestelde. En dat is de boodschap die hij je geeft tussen de regels door.

Expliciete of passief gewelddadige gedragingen genereren op dezelfde manier een response. De gestreste baas dwingt alleen een paar van haar werknemers om langer te werken. Een autoritaire leraar veroorzaakt slecht gedrag, al dan niet openlijk. De controlerende moeder voedt wellicht moeilijke kinderen op. Een politicus die stemmen koopt geeft mensen een excuus om hun belastingen niet te betalen.

Het meest schadelijke aan passief geweld is dat iemand, door niet expliciet te zijn, verwarring veroorzaakt en niet duidelijk is. Wanneer je je tiener aanspreekt op het feit dat hij niet gehoorzaamd heeft zegt hij ‘ik heb toch al gezegd dat ik het ga doen!’ Als je je baas vertelt dat zijn evaluatie oneerlijk is, zal hij je waarschijnlijk de les lezen over discipline en bekwaamheid. En je partner voelt zich wellicht een slachtoffer of oprecht verrast wanneer je hem vertelt dat hij je behandelt alsof je dom bent.

We moeten leren om een einde te maken aan deze manipulatieve acties. We moeten omgaan met conflicten zodat we dit soort geweld niet creëren of voeden. Dat betekent niet dat je alles maar moet zeggen wat er in je opkomt zonder het te filteren. Het gaat simpelweg om het verbeteren van je vermogen om te communiceren, op een duidelijke en kalme manier.