Muziek: therapie voor de ziel

Probeer je even voor de geest te halen hoe goed het voelt om auto te rijden terwijl je je lievelingsliedje keihard hebt aanstaan. Of hoe fijn dat gevoel is dat je krijgt elke keer dat je een liedje hoort uit je jeugd. Of die melancholie die jou omarmt wanneer je die ballade hoort waarop je ooit eens danste met een zeker iemand die nu niet langer in je leven is. Muziek produceert emoties, gevoelens, vreugde, verdriet en melancholie. Het roept herinneringen op, zowel goede als slechte.

Begin dit jaar publiceerde Rosa Montero een artikel in het tijdschrift El Pais Semanal over het verrassende boek Instrumental: Memories of Music, Medicine and Madness, geschreven door James Rhodes (Blackie Books). Deze Britse schrijver heeft op zijn zachtst gezegd een moeilijk leven achter de rug: seksueel misbruik, zelfmoordpogingen, psychiatrische opname, prostitutie… Tegelijkertijd is Rhodes echter het levende bewijs dat muziek en de schoonheid die hierin verborgen ligt mensen kan genezen.

Rhodes is een pianist, hoewel hij dit pas op latere leeftijd geworden is, na er eerst tien jaar mee gestopt te zijn om het vervolgens op dertigjarige leeftijd weer op te pakken. In 2010 werd hij de eerste klassieke muzikant die een contract voor zes albums tekende met het multinationale label Warner. Over het algemeen is het zo dat iemand die stopt met het bespelen van een instrument dit naderhand nooit meer oppakt. Maar Rhodes deed dit wel en de helende kracht van de muziek gaf hem nieuwe adem, waardoor er weer ruimte was voor schoonheid in zijn leven.

De voordelen van muziek

In zijn boek Musicophilia bespreekt welbekend neuroloog Oliver Sacks de relatie tussen muziek en de hersenen. Hij laat ons zien hoe muziek de beschadigde delen van de hersenen kan doen ontwaken. In zijn boek heeft hij het over mensen, niet over patiënten, en vertelt hij ons over schokkende gevallen zoals dat van Francois Lhermite, die maar één melodie kan herkennen, te weten de Marseillaise; of het geval van Martin, iemand met een ernstige verstandelijke handicap die meer dan tweeduizend volledige opera’s uit zijn hoofd kent.

Een van de meest ontroerende verhalen die Sacks in zijn boek vertelt is het verhaal van Clive Wearing, een Britse muzikant die op 45-jarige leeftijd getroffen werd door een cerebrale infectie die zijn geheugen ernstig aantastte. Vanaf dit moment had hij een geheugen van slechts zeven seconden. Zodra Clive echter achter de piano gaat zitten, begint alles te vloeien en te verbinden met zijn geheugen en zijn muzikale kennis. Zijn vermogen om piano en orgel te spelen, om te zingen of een koor te leiden, is volledig intact gebleven.

Maar Oliver Sacks is niet de enige die de voordelen van muziek heeft aangetoond. Andere wetenschappers zoals Sarah Johnson hebben in de Verenigde Staten zelfs een universitaire discipline gecreëerd. Op fysiologisch niveau kan muziektherapie belangrijke veranderingen voortbrengen in het lichaam. Het versnelt en vertraagt lichaamsfuncties (ademhaling, circulatie, vertering etc.) Op psychologisch niveau stimuleert het emoties (het vergemakkelijkt expressie of heeft een kalmerend effect). Op intellectueel niveau helpt het bij de concentratie, stimuleert het de verbeelding en vergemakkelijkt het het aanleren van sociale vaardigheden.

De magie van het bespelen van een instrument

De afgelopen decennia zijn er meerdere experimenten uitgevoerd om te onderzoeken in welke mate het luisteren naar muziek de hersenen positief stimuleert. De deelnemers aan het onderzoek ondergingen MRI’s terwijl ze wiskundige sommen oplosten en tevens terwijl ze naar muziek luisterden. In het laatste geval werd opgemerkt dat verschillende hersengebieden geactiveerd werden.

Ook werden de hersenen van mensen die een instrument bespeelden geanalyseerd. Bevestigd werd dat het bespelen van een instrument gelijk staat aan een volledige training voor de hersenen. Neurowetenschappers zagen dat verschillende hersengebieden gelijktijdig en zeer snel aan het werk waren.

Het bespelen van een instrument activeert vrijwel in een keer het gehele brein, met name de visuele, auditieve en motorische cortex. Het herhaaldelijk bespelen van een instrument kan daarom ook een positieve invloed hebben op andere activiteiten.

Het verschil tussen naar muziek luisteren en zelf muziek maken is dat bij het laatste aanspraak wordt gemaakt op de fijne motoriek, wat gecontroleerd wordt door beide hersenhelften. Tevens combineert het linguïstische en mathematische precisie, dat voornamelijk het domein is van de linkerhersenhelft, met creativiteit, dat gelokaliseerd is in de rechterhersenhelft.

Om al deze redenen kan dan ook worden vastgesteld dat het maken van muziek het volume en de activiteit van de cerebrale corpus callosum (de hersenbalk) vergroot. Dit is de structuur die beide hersenhelften met elkaar verbindt. Dit stelt muzikanten in staat om problemen in andere gebieden in hun leven op creatieve wijze op te lossen.

Muzikanten hebben een beter ontwikkeld geheugen en kunnen hun herinneringen op verschillende manieren organiseren (contextueel, emotioneel, auditief etc.), bijna zoals een goede zoekmachine op het internet. Andere activiteiten zoals het beoefenen van een sport of schilderen hebben niet bewezen dezelfde cerebrale voordelen te bieden als het bespelen van een instrument. Wel bieden zij weer andere voordelen.