Lichamelijk zelfbewustzijn en zijn verband met lijden

Wist je dat hoe meer we ons lichaam afwijzen, hoe moeilijker het voor ons is om onze emoties te begrijpen en te beheersen? Dat komt omdat geest en lichaam een directe band hebben. Daarom heeft het niet verzorgen en waarderen van deze entiteiten een schadelijk effect.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 25 mei, 2023

Sommige mensen zien, als ze in de spiegel kijken, een ongemakkelijk en onaangenaam beeld. Veel tieners voelen zich bijvoorbeeld pas goed over hun spiegelbeeld als ze het verfraaien of vervormen met eindeloze filters.

Alsof dit nog niet schokkend genoeg is, is er iets dat nog angstaanjagender is. Dat is het feit dat er momenteel steeds meer kinderen tussen de zes en acht jaar zijn die talloze gebreken zien in hun fysieke verschijning.

In feite worstelen miljoenen mensen wereldwijd met ontevredenheid over hun lichaam. In de hoofden van deze personen lijkt er een enorme afstand te bestaan tussen hun werkelijke beeld en het beeld dat zij als ideaal zien. Dit ideaalbeeld is echter zowel kunstmatig als onmogelijk. Als gevolg daarvan leidt het hen alleen maar tot gevoelens van onbehagen en geleidelijke zelfafwijzing.

Met dit in gedachten is het niet verwonderlijk dat de diagnose Stoornis van de lichaamsbeleving (body dysmorphic disorder) steeds vaker wordt gesteld. Dit is de aandoening waarbij het individu dwangmatig perfectie nastreeft en tegelijkertijd uiterst kritisch is over zijn eigen lichaam. Als zodanig zien ze gebreken waar er geen zijn en geloven ze dat hun lichaamsbeeld storend is.

Angst, vermijdingsgedrag, obsessies, angsten… Als de geest een lichaam ontmoet waarmee hij niet in overeenstemming is, is het lijden verwoestend. Inderdaad, lichamelijk zelfbewustzijn en de manier waarop we dat opbouwen zijn direct verbonden met onze geestelijke gezondheid. Dit is iets waar we vanaf de kindertijd aandacht aan moeten besteden.

De definitie van lichamelijk zelfbewustzijn

Lichamelijk zelfbewustzijn is het proces waarmee onze hersenen onze lichamelijke beelden integreren. Het is de manier waarop we het Zelf construeren. Onze waarneming van de fysieke gebieden van onze lichaamsschema’s bouwt de sensatie op van wie we zijn. Een kind integreert dit fysiek-psychologische handwerk vanaf drie jaar.

Lichamelijk zelfbewustzijn is waarschijnlijk belangrijker dan je denkt. Dat komt omdat het lichaam eeuwenlang werd gezien als gescheiden van de geest. Dit dualisme is geworteld in de klassieke zeventiende-eeuwse theorie van René Descartes.

Het maakte het uiterst moeilijk voor mensen om te begrijpen dat bepaalde lichamelijke ongemakken soms een psychologische oorsprong hadden en niet zozeer een fysiologische.

Het is al tientallen jaren bekend dat een kind niet ter wereld komt met een hekel aan zijn lichaam. Ze leren het in de maatschappij. Het is niet verrassend dat dit hun geestelijke gezondheid verwoestend beïnvloedt. Zozeer zelfs, dat een onderzoek (Engelse link) van verschillende Europese universiteiten beweerde dat een lichaamsdysmorfe stoornis tegenwoordig steeds vaker voorkomt bij jongeren.

Het lijkt er inderdaad op dat er steeds meer kinderen en jongeren tussen de tien en negentien jaar zijn die hun lichaam haten. Degenen die deze aandoening vertonen, vertonen op hun beurt een psychiatrische comorbiditeit van 71,5 procent met zelfbeschadiging en zelfmoordpogingen. Het is duidelijk dat lichamelijk zelfbewustzijn vaak het begin is van veel lijden.

De componenten van lichamelijk zelfbewustzijn

Lichamelijk zelfbewustzijn is geworteld in de hersenen via drie specifieke componenten. Deze bemiddelen en stellen ons in staat de psychopathologie van een groot deel van eetstoornissen (ED) en body dysmorphic disorder (BDD) te begrijpen. Ze zijn als volgt:

• De fysieke eigenschap van het lichaam (wat we zien). Met andere woorden, wat onze aandacht trekt. Sommige mensen vinden dat ze er afschuwelijk, gebrekkig of zelfs ronduit walgelijk uitzien. Het maakt niet uit dat ze misschien aantrekkelijk zijn. Dysmorfobie betekent dat wat ze in hun spiegel zien niet overeenkomt met de werkelijkheid.
• Interoceptie (wat we voelen). We bouwen lichamelijk zelfbewustzijn op via onze interne gewaarwordingen, de gewaarwordingen die in ons getriggerd worden. Onderzoek (Engelse link) van de Universiteit van Rennes (Frankrijk) beweert dat lijders aan anorexia of body dysmorphic disorder een veranderde perceptie hebben van fysiologische honger, verzadiging, en hoe emoties in het lichaam tot uitdrukking komen.
• Cognitieve evaluatie (wat we denken). We bouwen de ideeën over wie we zijn op uit hoe we onszelf zien. In feite hebben gedachten en overtuigingen grote macht als het gaat om het opbouwen van gezonde en positieve beelden van onszelf.

Als geest en lichaam niet in harmonie zijn

Lichamelijk zelfbewustzijn vestigt zich in onze hersenen in de kindertijd en kan op elk moment gaan rafelen. Als geest en lichaam niet meer in harmonie zijn, ligt de oorzaak bijna altijd in een vreemde, vreemde en uiterst schadelijke derde variabele: onze cultuur.

Het is inderdaad zorgwekkend dat de beelden die we van onszelf hebben, vernietigd kunnen worden door de boodschappen die we van onze omgeving ontvangen.

Het gezin is meestal het eerste scenario dat kinderen injecteert met negatieve verhalen over hun lichaamsschema’s. Deze vroege boodschappen bepalen het zelfbeeld en het gevoel van eigenwaarde. Dan is er de mode- en reclame-industrie en de sociale media. Op dit platform vergelijken jongeren zichzelf dagelijks met beelden die ze zien op hun TikTok- en Instagram-apps.

In feite is de sociale media op dit moment de grootste vijand van gezond lichaamszelfbewustzijn bij jongeren. Het betekent dat hun geest en lichaam niet in harmonie zijn. Dit is zeer problematisch en we zijn ons allemaal bewust van het probleem. Onze maatschappij pakt het echter slecht aan.

Ons losmaken van ons lichaam

Als onze geest en ons lichaam niet synchroon lopen, ervaren we een opvallende vorm van dissociatie. In feite hebben we dan geen controle meer over onze emoties. Bovendien onderdrukken we ze, begrijpen we ze niet en blijven we verankerd in hun negativiteit. We voelen alleen afwijzing, kritiek, aanhoudende angst en minachting.

Eengebrek aan lichamelijk zelfbewustzijn bevordert een gebrek aan emotioneel zelfbewustzijn en, op zijn beurt, een vervorming van het Zelf. Het betekent dat onze lichamen niet van ons zijn. We ontkennen ze en nemen er afstand van en blijven gestrand in een dimensie van permanent ongemak. De gevolgen zijn immens.

Dus wat kunnen we in deze omstandigheden doen? De verantwoordelijkheid ligt bij iedereen. We leven in een maatschappij die gedomineerd wordt door de tirannie van een onmogelijke, kunstmatige schoonheid en geregeerd wordt door zelfeis. Onze lichamen moeten niet onze vijanden zijn. Ze maken deel uit van ons.

We moeten onze manier van denken herformuleren. Dan kunnen we misschien voorkomen dat negen- en tienjarige kinderen als noodgeval worden opgenomen op afdelingen voor eetstoornissen.