Lev Tolstoj en de Lof der Vriendelijkheid

"Goedheid is voor je ziel als gezondheid voor je lichaam: je merkt het niet als je het hebt." Lev Tolstoj, die niet alleen een groot schrijver was maar ook een opmerkelijke vredesactivist, heeft ons een uitzonderlijk boek nagelaten om over deze dimensie na te denken.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 24 juni, 2025

Voor zijn dood probeerde Tolstoj afstand te doen van al zijn bezittingen ten gunste van de armen. Deze wens werd niet gerespecteerd door zijn familie en daarom besloot de beroemde romanschrijver midden in de winter zijn huis te verlaten.

“Op aarde zijn er miljoenen lijdende mensen: waarom zorgen jullie alleen voor mij? In zijn geschriften uitte hij zijn ergernis en verontwaardiging over het feit dat zijn wil niet werd vervuld.”

Toch was hij al tijdens zijn leven in staat om die zaden van goedheid te zaaien die hij zo graag om zich heen wilde verspreiden. Hij schoof allerlei luxe opzij en richtte scholen op voor de kinderen van de boeren. Hij gaf ze zelf les en schreef en redigeerde de boeken die de leerlingen bestudeerden. De pedagogiek die hij hen bijbracht was heel eenvoudig en krachtig tegelijk: om zichzelf en anderen te respecteren.

Maar een van de meest verheven projecten die Tolstoj ondernam was de productie van het boek De kalender van de wijsheid, 1912. In dit werk verzamelde hij in de loop van een aantal jaren de meest heldere citaten van de grote denkers. Degenen die samenleven, liefde of vriendelijkheid prezen en die hij vervolgens becommentarieerde met zijn bijzondere gevoeligheid.

Deze geschriften, geschreven in zijn ziektedagen, probeerden zin te geven aan ons leven. Zijn lofzang op vriendelijkheid is meer dan ooit nodig.

Het geschenk van Lev Tolstoj aan de mensheid

De Kalender van Wijsheid was volgens Lev Tolstoj zelf het boek van zijn leven. Het was een geschenk aan de mensen, een bron van kennis die de lezer elke dag kon raadplegen om te leren, geïnspireerd te worden en de wereld te begrijpen aan de hand van de wijste figuren uit de geschiedenis.

Aan het einde van elk hoofdstuk van de week voegde hij een persoonlijke overdenking van ongeveer tien pagina’s toe. Interessant genoeg werd de Russische editie verboden na de Oktoberrevolutie van 1917. Zijn boek werd gebrandmerkt als te spiritueel en niet in overeenstemming met de idealen van het Sovjetregime.

In werkelijkheid wilde Tolstoj de bevolking alleen maar intellectueel verrijken. Pas in 1995 zag zijn werk over de lof der goedheid weer het licht in Rusland. En hij slaagde erin: hij verkocht duizenden exemplaren. Want voor boeken bestaat er niet zoiets als tijd en hun boodschappen, de woorden die hun auteurs weefden, verlichten uiteindelijk altijd de mensheid op een bepaald moment.

Tolstoj leefde een deel van zijn bestaan gegrepen door het visioen van de donkerste kant van de mens na zijn jaren op het slagveld. Opvoeden in vriendelijkheid en wijsheid was volgens hem de enige redding voor de mensheid en dat was het geschenk dat hij ons naliet met zijn kostbaarste boek…

1. Wat er ook gebeurt, reageer altijd met vriendelijkheid

De Krimoorlog had een diepgaande invloed op de auteur van Oorlog en Vrede. Het verbrijzelde zijn waarden en bracht hem in een diepe persoonlijke crisis die de weg vrijmaakte voor een daaropvolgende persoonlijke revolutie. Tolstoj was een exponent van geweldloos verzet, een perspectief dat later figuren als Gandhi en Martin Luther King inspireerde.

In zijn ideologie en gevoeligheid pleitte hij voor de noodzaak om altijd vriendelijk te reageren op agressieve daden. Respect, tolerantie en integriteit zijn de normen die zullen voorkomen dat het kwaad (Engelse link) zijn macht kan bestendigen.

2. Ware liefde

Liefhebben is zorgen, respecteren en de plak van het egoïsme, dat zo diep in de mens geworteld is, uitschakelen. Ware liefde, voor Lev Tolstoj, was in staat zijn om belangstelling te tonen voor en zich aan te bieden aan degenen die voor ons staan, door activisme en vastberaden inzet.

Hij beoefende het zelf, door zich toe te leggen op het helpen van de meest behoeftigen, door af te zien van een leven vol luxe om anderen het beste van zichzelf te geven.

4. Vriendelijkheid maakt ons helderder

Hebben vriendelijkheid en intelligentie iets met elkaar te maken? Meer dan intelligentie is het wijsheid die nauw verbonden is met vriendelijk gedrag. Het is die dimensie die begrensd wordt door entiteiten als een goed beoordelingsvermogen, sereniteit, empathische geest en ethisch gedrag.

De waarheid is dat Lev Tolstoj geen ongelijk heeft door erop te wijzen dat vriendelijkheid ons in staat stelt de werkelijkheid helderder te zien. Het is vanuit het prisma van menselijkheid, eerlijkheid of tolerantie dat wijsheid zich verbreedt. Daardoor verdwijnen belangen en egoïsme naar de marge.

5. Bied aan wat je wilt ontvangen

De meesten van ons zijn heel duidelijk over wat we van anderen willen ontvangen: respect, begrip, erkenning, genegenheid…. Soms vergeten we echter dat we niet van hen kunnen eisen dat ze ons iets aanbieden wat we zelf op geen enkel moment geven. Lev Tolstoj benadrukt in De kalender van wijsheid dat het zinloos is om goedheid te prijzen als we niet weten hoe we het moeten beoefenen.

Hij herinnert ons eraan dat goedheid pas tot iedereen zal doordringen als we allemaal in staat zijn om het dagelijks te beoefenen, om het in ons hart te integreren. Voor grote sociale transformaties is alleen die vonk nodig waarmee ieder van ons zich bewust wordt van iets heel eenvoudigs. Vriendelijkheid kost niets en het beoefenen ervan kan onze hele werkelijkheid veranderen.

Tolstoj wijdde 17 jaar van zijn leven aan het schrijven van dit boek. Het was zijn meest bijzondere project, een tijdloos geschenk voor didactische doeleinden dat moest dienen als gids en inspiratie voor de mensheid. Een nalatenschap gevoed met kalmte, wijsheid, tederheid en geluk die het waard is om teruggevonden te worden.