Geplande veroudering en de manipulatie van consumenten

In 1901 werd in een brandweerkazerne in Livermore, Californië (VS) een lamp geïnstalleerd. Ze hebben de lamp aangestoken en nooit meer uitgezet. Meer dan honderd jaar zijn voorbijgegaan. De lamp schijnt nog steeds net als op de eerste dag. Deze lamp weerspiegelt een fenomeen dat bekend is als geplande veroudering .

Wat is er zo speciaal aan deze specifieke lamp? De waarheid is dat hij niets speciaals heeft. De lamp is gelijk aan de lampen die Thomas Alva Edison in 1881 ontworpen heeft. Ze bleven 1.500 uren branden. De honderdjarige lamp is alleen maar een verbeterd model.

De vanzelfsprekende vraag is dan, waarom hebben sommige vroegere technologieën de tand des tijds succesvoller doorstaan? We weten dat de moderne media en technologie zogezegd meer ontwikkeld zijn. Zou het dan niet logisch zijn dat de huidige lampen beter zijn? En niet precies het omgekeerde?

Dit is zelfs nog geheimzinniger als we kijken naar andere moderne apparaten. Oude televisietoestellen bleven langer werken dan de moderne. Hetzelfde is van toepassing op bijna alle huishoudelijke toestellen. Waarom? Het antwoord is heel eenvoudig. In 1924 werd een overeenkomst gesloten. Hierin werd het concept van de geplande veroudering voor de hele wereld ingehuldigd.

“Consumentisme is niet alleen een economie van overdaad en verspilling. Het is ook en om precies dezelfde reden een economie van bedrog. Het zet in op het irrationeel gedrag van consumenten en niet op hun weloverwogen beslissingen. Het zet in op het opwekken van de emotie van de consument en niet op het ontwikkelen van gezond verstand.”

-Zygmunt Bauman-

Wat is geplande veroudering?

Dit is de praktijk waarbij men de duurzaamheid van producten op kunstmatige en bewuste wijze beperkt. Het betekent dat fabrikanten de items op zo’n manier maken dat ze na een bepaalde tijd stoppen met werken. Het is dus niet zo dat deze producten niet op een andere manier kunnen gemaakt worden. Ze worden echter op deze manier gemaakt zodat het consumentisme stijgt.

Als iemand een item koopt dat langdurig zal blijven werken, dan zal die persoon het gedurende vele jaren niet hoeven te vervangen. Indien het item of het product daarentegen redelijk snel slijt, dan zal de consument het regelmatig moeten vervangen. De fabrikanten zullen dus op die manier een grotere omzet hebben.

Lampen zijn niet het enige voorbeeld van geplande veroudering. Nylonkousen zijn nog een ander voorbeeld. Aanvankelijk bleven ze meer dan een jaar bruikbaar. Tegenwoordig kunnen vrouwen ze maar zelden meer dan twee keer dragen.

Een samenzwering en andere vormen van geplande veroudering

Er bestaat veel bewijs dat wijst naar een machtige groep industriëlen. Op Kerstmis 1924 kwamen ze in Genève (Zwitserland) samen. Die groep stond bekend als het ‘Phoebus Cartel’. Eén van hun eerste verdragen was om een gepatenteerde lamp te verbannen die 100.000 uren bleef schijnen. Ze sloten ook een verdrag om op vele andere producten geplande veroudering op te leggen.

Tegenwoordig zijn er vele gangbare vormen van geplande veroudering. We geven je enkele voorbeelden:

• Veroudering van de werking – De werkzaamheid van een product wordt geleidelijk opgedreven zodat de consument de nieuwere producten moet kopen.
• Geplande veroudering van de kwaliteit – Na een bepaalde tijdsduur of na een bepaalde aantal keren gebruik houden items op met op de juiste manier te werken.
• Veroudering van wenselijkheid – Mode en trends worden gemanipuleerd zodat het product niet langer wenselijk is. Het ontwerp verbetert of details worden aangebracht die de consument motiveren om te ‘updaten’.

Momenteel verbinden we geplande veroudering vooral met emoties. Vooral wat betreft technologische toestellen maakt men gebruik van bewuste planning om ervoor te zorgen dat mensen voortdurend hun aankopen bijstellen. Dit creëert het verlangen om het laatste model van een product aan te schaffen, ook al bezit het niet echt belangrijke verbeteringen.

Recyclen is een vorm van vrijheid

Het uiteindelijke doel van al dit consumeren is het behouden van hoge verkoopcijfers. Geplande veroudering is een strategie om dit te bereiken. Het probleem is dat mensen nu zelfs geen aandacht schenken aan de kwaliteit of het nut van een product. Er bestaat gewoon een heel sterk verlangen om te blijven consumeren.

Wat vroeger een vorm van marktmanipulatie was, is nu een hunkering. Mensen hebben zich geplande veroudering eigen gemaakt. Tegenwoordig willen ze snel hun gebruikte items weggooien en vervangen door nieuwe. Vele mensen halen hieruit een gevoel van tevredenheid, controle en zelfs macht.

We werden dus geconfronteerd met deze vormen van manipulatie die in grotere mate vanzelfsprekend werden. Hieruit ontstond de trend om te recyclen. Deze benadering heeft als doel een cultuur van hergebruik te laten ontwikkelen. De doelstelling is niet alleen het ongebreidelde consumentisme te beperken. Mensen willen ook het milieu beschermen.

Ten slotte heeft ook recyclen een psychologische invloed. Het bevordert een houding die zich richt op herstellen in plaats van weggooien. Door te recyclen geven we toe dat dingen niet perfect kunnen zijn maar toch nog steeds nuttig en waardevol zijn.

Misschien kunnen we dit ook  vertalen in een meer opbouwende en menselijke houding op andere vlakken. We kunnen dit immers ook toepassen wanneer we geconfronteerd worden met de vele ontastbare werkelijkheden die we aan de kant schuiven als we ze problematisch vinden.