De rotte-appel-theorie op de werkplek

We geven de naam van rotte appels aan collega's die negativiteit, kritiek of constant pesten hanteren. Met hun gedrag besmetten ze de hele werkplek en veroorzaken ze stress, leed en een lage productiviteit.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 27 december, 2022

De rotte-appel-theorie vertelt ons dat er in elke organisatie een arbeider is wiens houding of persoonlijkheid de rest kan “besmetten” door zijn gedrag. Deze mensen veroorzaken niet alleen ongemak en ongeluk in de werkomgeving, maar vormen ook een grote economische last voor de bedrijven zelf, onder andere door hun frequente medische bladeren.

Deze woorden werden gesproken door Steve Jobs, verwijzend naar John Sculley. Hij moest zelfs het bedrijf dat hij mede had opgericht verlaten vanwege deze man. Deze beroemde zaak is zeker niet de enige. Een studie van de Glassdoor-groep toont aan dat 95% van de bedrijven beweert elk jaar minstens één rotte appel te hebben ingehuurd.

Hoe is dat mogelijk? Hoeveel invloed kan één enkele persoon hebben om de fundamenten van een hele organisatie te veranderen en zo’n negatieve impact te creëren? Veel experts zeggen dat het een soort domino-effect is.

Sommige mensen zijn zo schadelijk dat ze het moreel van een heel team kunnen vernietigen. In veel gevallen heeft de impact niet alleen invloed op hun medewerkers. De klanten krijgen hier ook op gegeven moment mee te maken, door hun incompetentie of giftige persoonlijkheid.

De rotte-appel-theorie of hoe een persoon een hele organisatie destabiliseert

Hoewel de rotte-appel-theorie al jaren bekend is, weten we nog steeds niet wat we moeten doen om dit fenomeen te voorkomen. De Universiteit van Washington heeft in 2007 een interessante studie uitgevoerd (Engelse link) onder leiding van Dr. William Felps om de oorzaken van deze theorie aan te tonen en te verklaren.

Zo konden ze bijvoorbeeld aantonen dat het negatieve gedrag van één enkele werknemer een zeer grote invloed kan hebben op de hele organisatie. Niet alleen dat, werkproblemen beperken zich vaak niet tot de werkplek. Ze kunnen ook invloed hebben op persoonlijk en familiaal niveau. Werkconflicten blijven niet op het werk, maar we nemen ze met ons mee naar huis.

Zo besmetten deze “rotte appels” andere mensen:

• Ze ontwijken hun eigen werkverantwoordelijkheid.
• Rotte appels zijn pessimistisch, defaitistisch en extreem kritisch over alles en iedereen.
• Ze gedragen zich als echte schurken. Ze nemen hun toevlucht tot agressie, intimidatie, spot en kritiek.
• Rotte appels zijn ook oneerlijk. Ze maken gebruik van illegale methoden, schrijven valse rapporten en gebruiken bedrog en chantage.

Waarom hebben bedrijven geen filters om rotte appels te identificeren?

Iets wat de rotte-appel-theorie ons laat zien is dat bedrijven over het algemeen snel mensen inhuren, maar pas laat mensen ontslaan. Wat betekent dat? In veel organisaties kan de noodzaak om een baan in te vullen een snel en ineffectief selectieproces veroorzaken. Soms houdt die directheid geen rekening met principes en andere belangrijke factoren.

Bovendien stellen de tests om een kandidaat te beoordelen werkgevers niet in staat om verborgen persoonlijkheidsfactoren of mogelijk toekomstig gedrag op de werkplek te identificeren.

Hierdoor laten werkgevers zich vaak meeslepen door de lijst met vaardigheden van een kandidaat en zijn of haar uitgebreide cv. Ze richten zich op hun uitstekende opleiding en ervaring, hoe ze overkomen en hun assertiviteit.

Ze besteden echter vaak geen tijd aan het identificeren van andere vaardigheden, zoals:

• hun vermogen om in een team te werken
• een positieve houding
• interpersoonlijke gevoeligheid
• zelfcontrole
• emotionele intelligentie

Wat te doen als een rotte appel ontsnapt aan de filters van selectieprocessen

We zeiden het al in het begin: elk bedrijf neemt gemiddeld minstens één rotte appel per jaar in dienst. De selectieprocessen mislukken en ze beginnen al snel de gevolgen te merken. De werkplek wordt “besmet” en collega’s raken gefrustreerd, raken defensief, moeten tijd vrij nemen vanwege stress en er ontstaan productiviteitsproblemen.

Wat te doen in deze gevallen? Vreemd genoeg worden deze situaties vaak niet snel opgelost. De rotte-appel-theorie vertelt ons dat het meestal lang duurt voordat collega’s ingrijpen, ondanks het feit dat zij de eerste zijn die de gevolgen van deze giftige en negatieve situaties ondervinden.

Zoals we kunnen aannemen, is het niet altijd makkelijk om slecht gedrag te melden of bloot te leggen, noch om het management te overtuigen om in te grijpen.

Tegenwoordig functioneren veel organisaties nog steeds verticaal en niet horizontaal. Dit betekent dat er vaak niet veel flexibiliteit is, noch directe communicatie tussen medewerkers en management. Deze bedrijfshiërarchie betekent dat rotte appels langer blijven hangen, steeds meer situaties besmetten en de instabiliteit vergroten.

Dit is gewoon verkeerd. Rotte appels moeten zo snel mogelijk worden gedetecteerd, in het belang van de hele organisatie. Nadat ze zijn geïdentificeerd, moet het management proberen om hun teamwerkvaardigheden te verbeteren.

Als dit niet werkt, dan moeten ze naar een minder invloedrijke positie overgeplaatst worden. Als dit alles de problemen niet oplost, dan moeten ze overwegen om ze te ontslaan. Dit soort situaties vraagt om stevige, snelle en daadkrachtige acties, omdat passiviteit de situatie alleen maar zal verergeren.