De paradox van de Ouroboros en de eeuwige terugkeer

De paradox van de ouroboros roept de vraag op van het bestaan van oneindige cycli die altijd terugkeren naar het begin. Lees hier meer.

De paradox van de ouroboros is een vrij populair begrip. Veel religies, filosofen en natuurkundigen hebben zich er echter tegen uitgesproken. Het verwijst naar een idee waar verschillende intellectuelen aan hebben gewerkt, dat van oneindigheid.

In het oude Griekenland werd oneindigheid vertegenwoordigd door een afbeelding die bekend staat als een “ouroboros.” Het is de afbeelding van een slang met zijn staart in zijn bek. In feite verslindt het zichzelf.

Uit deze figuur ontstaat de paradox die als volgt wordt uitgedrukt: “als een slang eerst zijn staart opeet en vervolgens zijn hele lichaam doorslikt, waar is dan de slang?”

De relatie tussen het eindige en het oneindige

De paradox van de ouroboros verwijst naar die gespannen relatie tussen het eindige en het oneindige. Ook voor de cycliciteit van het bestaan en alles wat bestaat. Het daagt het concept van lineaire tijd uit, waarin we vooruit gaan en alles achterlaten.

De figuur van de ouroboros is een metafoor voor de ontmoeting tussen het begin en het einde, op hetzelfde punt. Vanuit dit perspectief is er geen echt begin en einde, maar een eeuwige herhaling van cycli waarin alles terugkeert naar zijn oorsprong.

Daarom is tijd niet lineair, dus de paradox bestaat uit achteruit gaan, vooruitgaan door terug te gaan naar het begin.

Tegelijkertijd verwijst dit naar het concept van ‘oneindig’. Dit wordt gedefinieerd als dat wat geen einde heeft. Het kan inderdaad worden opgevat als iets dat zo uitgebreid is dat het geen grenzen kent.

Volgens de paradox van de ouroboros is de reden dat het geen begin en geen einde heeft, omdat het begin en het einde werkelijkheden zijn die elkaar uiteindelijk altijd ontmoeten.

De paradox van de ouroboros en oneindigheid

Tijd wordt voorgesteld als een cyclus in de paradox van de ouroboros. Het suggereert dat elk moment van het heden wordt verslonden door de toekomst. De slang bijt in zijn eigen staart en verslindt zichzelf. Dit wordt geïllustreerd in het menselijk leven zelf: het komt uit het niets en keert terug naar nergens, met de dood.

De manier waarop we tijd meten vertegenwoordigt deze realiteit. De pijlen van de klok starten vanaf één punt en maken een cirkelvormige route totdat ze terugkeren naar diezelfde plaats.

De cyclus wordt dan herhaald, voor altijd. Hetzelfde gebeurt met elke week, elke maand en elk jaar. Het feit dat een nummer van het ene jaar op het andere wordt gewijzigd, is slechts een cultureel proces. In wezen zijn het oneindige cycli.

Een interessant aspect van dit alles is dat, hoewel de ouroboros een Grieks symbool was, dat later universeel werd, er ook een versie van bestond in de Azteekse cultuur. Het enige verschil was dat het een gevederde slang was. Het concept was echter precies hetzelfde. Het was ongetwijfeld een merkwaardig toeval.

De eeuwige terugkeer

De meeste oosterse kosmologieën zijn gebaseerd op dit principe van het cyclisch verstrijken van de werkelijkheid. In het Westen postuleerde Friedrich Nietszche het idee van de “eeuwige terugkeer.”

Zijn idee werd populair, maar vond weinig continuïteit in het denken van andere filosofen. Een dergelijk principe kan op twee manieren worden uitgedrukt: de ene quasi-wiskundig en de andere ontologisch.

Vanuit een wiskundig oogpunt zou het zoiets zijn als dat de tijd oneindig is. De materie en energie van het universum zijn echter eindig. Als dit zo is, is de manier waarop materie en energie samengaan eindig. Daarom zal in het oneindige van de tijd dezelfde combinatie meerdere keren worden herhaald.

Met andere woorden, wat was, zal weer zijn. Het is de overtuiging dat, bijvoorbeeld, de moleculen waaruit je lichaam bestaat, op een gegeven moment weer op dezelfde manier zullen combineren en een ander wezen zoals jij zullen voortbrengen.

Aan de andere kant, vanuit ontologisch oogpunt, is de eeuwige terugkeer een herbevestiging van de vergankelijkheid van het leven. We gaan naar ons eigen niets. Carl Jung, van zijn kant, spreekt van “regeneratie,” het proces van zelfmoord, figuurlijk, om zichzelf het leven te schenken. Dit is de wortel van onze onbewuste processen.

Een alternatieve verklaring

Ten slotte moet gezegd worden dat de natuurkunde zich niet verre heeft gehouden van de kwestie van de paradox van de ouroboros en de eeuwige terugkeer. In feite geloven twee natuurkundigen, Turok en Steinhardt, dat er een alternatieve verklaring is voor de oorsprong van het universum en dat het cyclisch is.

In hun hypothese is de zogenaamde “donkere energie” de sleutel tot alles en genereert ze eindeloze cycli waarbij het universum steeds opnieuw begint met een “knal.” Misschien is dit inderdaad het geval.