Wat is nihilisme? Een korte inleiding

Nihilisme is een filosofische stroming en een levenshouding. Leer meer over zijn geschiedenis en zijn belangrijkste vertegenwoordigers in dit artikel.

Nihilisme is een van de belangrijkste filosofische stromingen in de 20e eeuw. Op dit moment zijn er sporen van te vinden in onze samenlevingen. Om het te definiëren moeten we de betekenis, geschiedenis en verschillende vormen ervan onderzoeken. Daarom is de vragende aard van deze stroming nuttig om kritisch naar het leven te kijken.

Ontdek in dit artikel waar deze vorm van existentialisme uit bestaat, de verschillende soorten of classificaties en de belangrijkste auteurs.

Wat is nihilisme?

De Encyclopedie van de Filosofie (Engelse link) benadrukt dat de term nihilisme afkomstig is van het Latijnse nihil, wat niets betekent en dus verwijst naar dat wat niet bestaat. Het is een psychologische stroming en een filosofische levenshouding. Het ondersteunt de overtuiging dat de waarden waarop de samenleving is gebaseerd geen fundamenten en betekenis hebben.

Bovendien belijdt het een extreem pessimisme en een radicaal scepticisme dat het bestaan veroordeelt. Dat wil zeggen, het suggereert dat niets zin heeft, zelfs het leven zelf niet.

Een echte nihilistische houding gelooft in niets of niemand; daarom moeten ze geen loyaliteiten of fanatisme belijden. Ze worden geleid door een destructieve impuls, het product van hun eigen geloof. Als niets zin heeft, dan moet alles vernietigd worden. Niets van wat we doen of geloven heeft zin. Het komt allemaal op niets neer.

Tegen het einde van de 20e eeuw genereerden de effecten van het nihilisme een gevoel van existentiële angst onder de bevolking. Het bestond eruit deze filosofische stroming de schuld te geven van het veroorzaken van een onverschillige houding ten opzichte van het leven. Zo’n houding veroorzaakte emoties van angst en dus ongemak bij mensen.

Het nihilisme werd gesticht door een romanschrijver

Volgens Cartaphilus (Spaanse link), een tijdschrift van de Universiteit van Murcia, wordt de Russische romanschrijver Iván Turguéniev gecrediteerd voor het ontstaan van de term in zijn roman Vaders en zonen (1862). Daarin belichaamt het personage Bazarov de houding en ideeën van het nihilisme.

Er is een confrontatie tussen twee posities die een generatieconflict genereert. Aan de ene kant zijn er de ouders, die de traditionele idealen willen behouden; aan de andere kant zijn er de kinderen, die ontgoocheld zijn over de oude idealen. Ze hebben een sceptisch, wetenschappelijk en utilitair wereldbeeld.

Daarom worden de kinderen en de nieuwe generaties als rebellen beschouwd. Ze respecteren of gehoorzamen geen enkele autoriteit en proberen in plaats daarvan oude overtuigingen en idealen te vervangen door nieuwe principes, gebaseerd op wetenschap en nut.

Wat zijn de soorten nihilisme?

We kunnen verschillende soorten nihilisme onderscheiden op basis van de aspecten van de werkelijkheid die ze ontkennen. In de volgende secties zullen we inleidend uitleggen waaruit elke klasse bestaat.

Sceptisch

We kunnen scepticisme beschouwen als een nihilistische filosofische stroming. Sceptici ontkennen de mogelijkheid om enige zekerheid vast te stellen; dat wil zeggen dat we geen enkele garantie hebben in dit leven. Alles is onzeker.

Tegelijkertijd hekelen sceptische nihilisten traditionele overtuigingen als onverdedigbaar omdat ze van mening zijn dat ze de mens beperken en corrumperen.

Epistemologisch

Dit type nihilisme ondersteunt extreem scepticisme, omdat het elke mogelijkheid ontkent om kennis en waarheid te vormen. We kunnen een ander kennen en daarom is niets waar.

Politiek

Volgens dit type nihilisme vereist het bereiken van een betere toekomst de vernietiging van alle politieke, sociale en religieuze bestaansvormen. Met andere woorden, alle sociale instellingen die we kennen moeten verdwijnen, omdat ze geen betekenis en fundament hebben.

Ethisch

Ethisch nihilisme verwerpt de mogelijkheid dat mensen moraliteit of absolute waarden bezitten. Er is niets buiten onze werkelijkheid en er is geen andere wereld om je aan vast te klampen. Daarom worden waarden voortgebracht door sociale en emotionele druk.

Existentieel nihilisme

In dit type nihilisme heeft het leven geen waarde of betekenis Hoe vaak heb je gedacht of hardop gezegd dat het leven zinloos is? Dat is een existentiële nihilistische houding. Bijgevolg, als het leven geen betekenis heeft, heeft de wereld waarin we leven dat ook niet.

Russisch nihilisme

Zoals we hierboven al vermeldden, dook de term voor het eerst op in de Russische literatuur tijdens het tsaristische Rusland in de 19e eeuw. Het vertegenwoordigde een vorm van reactie tegen de staat en zijn religieuze, metafysische en sociale idealen.

In deze context was nihilisme de uitdrukking van een fundamentele crisis als gevolg van de afwijzing van de heersende regering. De kenmerken van het Russische nihilisme zijn de volgende:

• De afwijzing van tradities.
• De transformatie van de samenleving.
• Geloof in wetenschap en filosofie.
• Handelen volgens het principe van het nut.
• Voorstander van de vernietiging van de semi-feodale samenleving van de 19e eeuw.

Russische nihilisten hadden ook een wetenschappelijke visie binnen hun filosofische opvatting. Ze stelden dat wetenschap ware kennis is en dat het haar functie is om de wereld en de maatschappij te verklaren, te voorspellen en te veranderen. Om deze reden waren hun idealen gebaseerd op een combinatie van wetenschappelijke kennis en filosofie.

Wie waren de nihilistische filosofen?

Het nihilistische gedachtegoed van de meest opmerkelijke filosofen van dit moment bevat het antwoord op de vraag naar het concept van deze houding. Hieronder leggen we uit wat drie van de belangrijkste vertegenwoordigers erover zeiden.

Friedrich Nietzsche

Deze Duitse filosoof, geboren in 1844, werd geassocieerd met de nihilistische stroming. Hij beweerde dat dit alle moraliteit, religie en metafysische overtuigingen zou vernietigen die de samenleving van zijn tijd ondersteunden. Het gevolg hiervan was een versnelling van de grootste menselijke crisis in de geschiedenis, het product van de desintegratie van de traditionele moraal.

Volgens Gil (2011) las Nietzsche de roman van Iván Turguéniev en formuleerde en filosofeerde hij op basis van deze lezing het begrip nihilisme.

Nietzsches nihilistische theorie doorloopt drie momenten. Het eerste heeft te maken met de opkomst van de christelijke moraal. Zij beschermt de waarden van liefde voor anderen, desinteresse in materiële zaken en de bescherming van de zwaksten. Daarnaast verdedigt hij een hoger leven dan het leven dat wij leiden.

Het tweede moment staat bekend als de “dood van God.” Hierin verliezen de waarden van de christelijke moraal hun betekenis en belang, waardoor een gebrek aan doelen en antwoorden op het waarom van het leven en de wereld ontstaat.

Het derde en laatste moment staat bekend als herwaardering: Er ontstaat een nieuwe mens die een nieuwe betekenis vaststelt, de betekenis die verloren is gegaan. Het is een constructief moment dat de mogelijkheid biedt om een sociale en morele transformatie door te voeren.

Jean Paul Sartre

Volgens het filosofisch tijdschrift van de Universiteit van Barcelona (Spaanse link) beweerde Sartre dat de mens, na de dood van God, een oneindig bestaan van mogelijkheden heeft. Dat wil zeggen dat het individu de mogelijkheid heeft om zichzelf te creëren zonder enige beperking.

We kunnen je vragen wat dit met nihilisme te maken heeft. Precies, deze oneindige vrijheid die de mens bezit is positief, maar ook negatief. Het individu wordt geboren in een oneindige wereld, zonder een bepaalde plicht te vervullen. Het Sartreaanse nihilisme wordtdus gevonden in het verlies van betekenis en gevoel van vrijheid.

De autonomie die de mens heeft, biedt hem de mogelijkheid om zichzelf voortdurend uit te vinden en opnieuw uit te vinden. De beslissingsbevoegdheid berust uitsluitend bij de mens.

Martin Heidegger

Deze Duitse filosoof postuleerde zijn ontologie of vraag over het zijn vanuit een nihilistische visie. Het tijdschrift Pensamiento (Spaanse link) stelt dat voor Martin Heidegger het niets ons in staat stelt om de betekenis van het zijn te vatten. Vanuit zijn perspectief is bestaan bestaan in het niets.

In dit opzicht manifesteert de betekenis van het zijn zich vanuit het niets dat de mens zijn sterfelijke toestand onthult.

Dit genereert in het individu een gevoel van angst dat Martin Heidegger begrijpt als een radicale gemoedstoestand. Wanneer de mens dit gevoel ervaart, staat hij oog in oog met het niets of de dood. Vandaar het Heideggeriaanse nihilisme.

Tot slot

Nihilisme is een filosofische stroming die het bestaan en de waarden die onze samenlevingen beheersen betwist. Het uitvoeren van deze vragenoefening dient om na te denken over betere alternatieven of om dingen die al bestaan te verbeteren.

Misschien heb je op een bepaald moment alles tot niets gereduceerd en op een nihilistische manier gedacht, zelfs zonder te weten dat deze manier van denken tot een specifieke stroming behoort.