Stemmingsstabiliserende medicijnen en bipolaire stoornis

De voortdurende vooruitgang in de geneeskunde is buitengewoon. Voor de farmacologische behandeling van een bipolaire stoornis worden medicijnen voorgeschreven waarmee patiënten hun stemming kunnen stabiliseren. Maar wat zijn stemmingsstabilisatoren?

Stel je een achtbaan voor, de meest tot de verbeelding sprekende attractie in het pretpark. Als je in een van hun wagonnetjes zit en de klim begint, kun je je overweldigd voelen door euforie. Wanneer je echter de top bereikt en de wagon afdaalt, kun je angst, bezorgdheid of ontzetting ervaren.

Stel je voor dat dit gebeurt met je stemming, dag na dag, week na week. Iets dergelijks doet zich voor bij een bipolaire stoornis, waarbij manische episoden (het hoog) en depressieve episoden (het laag) optreden. Stemmingsstabiliserende medicijnen zijn gebruikt om de stemmingswisselingen bij deze patiënten te verminderen.

Bipolaire stoornis (BD) is een ernstige psychische stoornis met een hoog percentage zelfmoordgevallen. Het lijden van mensen met BD is inderdaad immens. Voordat we het hebben over behandeling met stemmingsstabiliserende medicijnen, gaan we deze klinische stoornis definiëren.

Bipolaire stoornis

Bipolair is een chronische stoornis, wat betekent dat er geen genezing voor bestaat. Voor de diagnose moet iemand een manische of hypomane episode hebben doorgemaakt. Kenmerkend voor de emoties van de lijders zijn de fasen van hyperactiviteit of hyperarousal (manie en hypomanie).

Deze worden afgewisseld met perioden van droefheid en gedragsremming (depressieve fasen) en momenten van klinische stabiliteit (euthymie). Daarnaast kunnen bipolaire patiënten gemengde episoden vertonen. Deze bestaan uit het gelijktijdig optreden van depressieve en manische symptomen.

Kenmerkend bij manische episoden bij bipolair zijn de aanwezigheid, gedurende minstens een week, van een verhoogde en expansieve stemming. Dit kan ertoe leiden dat de patiënt prikkelbaar is. Er zijn ook andere symptomen. Bijvoorbeeld overmatige activiteit of de verminderde behoefte aan slaap. Het kan het dagelijks functioneren van de patiënt diepgaand verstoren.

Voor psychologieprofessor Amparo Belloch lijken hypomanische episodes op manische episodes. Hypomanie verstoort echter niet het dagelijks leven van de patiënt.

Stemmingsstabiliserende medicijnen

In de regel hebben mensen die psychische problemen ervaren af en toe last van emotionele turbulentie. Dit is volkomen normaal. Maar bipolaire lijders hebben een behandeling nodig die hen helpt manie te voorkomen. Met andere woorden, om de manische pool te stabiliseren.

In dit artikel gaan we het hebben over twee groepen stemmingsstabiliserende medicijnen die artsen vaak voorschrijven: lithium en anticonvulsiva.

1. Lithiumzouten

Voor sommige deskundigen is lithium de hoeksteen van de farmacologische behandeling van bipolair. In feite is lithium een klassieke stemmingsstabilisator (Spaanse link). Men gebruikt dit al meer dan 50 jaar bij de behandeling van bipolaire stoornissen.

Het is een ion waarvan het werkingsmechanisme nog onbekend is. Toch is de effectiviteit ervan bij manische episoden en bij het voorkomen van terugvallen bewezen en gedocumenteerd.

Lithium is een stemmingsstabilisator door zijn antimanische werking. Het is de eerstelijnsbehandeling voor alle fasen van bipolair, vooral voor die patiënten bij wie de manische episoden overheersen.

Hoewel niet volledig bekend is hoe lithium werkt, denken wetenschappers dat het de niveaus van serotonine en noradrenaline kan verhogen. Dit veroorzaakt een antidepressieve werking. Tegelijkertijd reguleert het de dopamineniveaus, wat een anti-manisch effect veroorzaakt.

Lithium vereist nauwgezet medisch toezicht. Dat komt omdat de concentratie ervan in het bloed tussen 0,6 en 1 mmol/l moet liggen, en het relatief gemakkelijk is om het niveau ervan te veranderen door aspecten van het dagelijks leven. Bijvoorbeeld de hoeveelheid zout in de voeding.

De negatieve bijwerkingen zijn breed. Ze omvatten gastro-intestinale symptomen zoals dyspepsie, misselijkheid, braken en diarree, maar ook gewichtstoename, haaruitval, acne, tremoren of sedatie.

2. Anticonvulsiva als stemmingsstabiliserende medicijnen

Er zijn enkele geneesmiddelen die artsen voorschrijven bij de behandeling van epilepsie die nuttig kunnen zijn bij de behandeling van bipolaire stoornis.

Hoewel ook hun werkingsmechanisme (Spaanse link) onbekend is, neemt men ook aan dat ze de werking van de neurotransmitter GABA, die men associeert met kalmte en ontspanning, zouden kunnen moduleren. Tot de meest gebruikte anti-epileptica behoren:

Valproïnezuur

Samen met lithium is het een van de meest gebruikte stemmingsstabilisatoren. Het gebruik ervan bij zwangere vrouwen moet echter worden vermeden omdat het misvormingen bij de foetus kan veroorzaken. Het mag inderdaad niet worden gegeven aan vrouwen in de vruchtbare leeftijd.

Net als bij lithium moet de behandeling met dit middel nauwlettend in de gaten worden gehouden, omdat het gehalte in het bloed tussen de 50 en 100 mg/L moet blijven. De effectiviteit van valproïnezuur op de manische fase van bipolair is bewezen. Het is ook effectief bij de behandeling van migraine.

Carbamazepine

Dit was het eerste anticonvulsivum waarvan de effectiviteit bij de manische fase van bipolair is aangetoond. Tot de bijwerkingen behoren huiduitslag en veranderingen in het natriumgehalte (hyponatriëmie).

Goed medisch toezicht is vereist omdat de bloedspiegel tussen 5 en 12 µg/ml moet blijven. De effecten op de foetus zijn bekend, en het moet worden vermeden bij zwangere vrouwen en vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Dit middel is ook nuttig bij de behandeling van neuropathische pijn.

Oxcarbazepine

Dit is vergelijkbaar met carbamazepine. Het heeft echter het voordeel dat het niet nodig is de concentratie ervan in het bloed te controleren. Bovendien heeft het minder bijwerkingen.

Lamotrigine

Er is een stevige wetenschappelijke onderbouwing voor het gebruik van dit middel bij het voorkomen van zowel depressieve als manische episodes bij bipolair. Het is ook een van de weinige psychoactieve middelen die inwerken op bipolaire depressies. Bovendien wordt het over het algemeen goed verdragen door patiënten.

Verder onderzoek

Op dit moment zijn er tal van hulpmiddelen beschikbaar waarmee kan worden ingegrepen bij een bipolaire stoornis en het voorkomen van recidief.

Met recidief worden herhaalde terugvallen na een fase van volledig herstel bedoeld. Ondanks het bovenstaande is meer onderzoek nodig. Verder moet er gezondheidsbeleid komen dat het stigma bestrijdt dat met bipolair verbonden is, zodat lijders volledig in de samenleving kunnen integreren als essentiële en belangrijke leden.