Richard Wagner: het leven van een geplaagd muzikant

Het werk van Wagner zorgde voor een verandering in de muziekwereld en beïnvloedde vele componisten van de 20e eeuw. Lees meer over deze muzikant en wat hem tot een ongeëvenaard genie maakte.

Richard Wagner was een componist die een tijdperk definieerde dat veel van de grootste muzikale bewegingen beïnvloedde. Wagners invloed op de manier waarop mensen muziek componeren is even duidelijk zichtbaar in de melodieën en harmonieën als in de orkestratie zelf.

Zijn ideeën, theorieën en levenswijze trokken zowel bewonderaars als vijanden. Hij was een controversiële figuur. De opera’s van Wagner lieten wat de muziek betreft vaak een duidelijke verdunning van de toonsoorten zien, waardoor de grens tussen de verschillende soorten van zingen vervaagde.

De muziek van Richard Wagner voert je mee naar universums die geplaagd worden door heroïsme. Zijn composities vallen je oren binnen en nodigen je uit om je te verdiepen in het verhaal, dat zich op het podium afspeelt.

De vroege jaren van Richard Wagner

Wagner werd geboren op 22 mei 1813 in Leipzig, Duitsland, in een klein gezin in de stad Leipzig. Zijn moeder, Rosima Patz, was een bakkersdochter en zijn vader, Karl Friedrich Wagner, was een politieagent. Zijn vader overleed tijdens een tyfusepidemie aan deze ziekte toen Wagner nog een kind was.

Niet lang daarna trouwde zijn moeder met Ludwig Geyer, die daardoor de stiefvader van Wagner werd. Geyer was een acteur, zanger en schilder en was een van de vroegste artistieke invloeden in Wagners leven. Omdat Geyer bij een theatergezelschap werkte, verhuisde de familie uiteindelijk naar Dresden.

Wagner ging vanaf 1817 naar de Vizehofkantor Carl Friedrich Schmidt-school in Dresden. In 1822 ging hij naar de Kreuzschule in Dresden, waar hij zijn studie begon. Hij studeerde er tot zijn veertiende en kreeg hier pianolessen.

Richard Wagner leefde tot zijn vijftiende onder de naam Richard Geyer. Hij veranderde zijn achternaam weer in die van zijn vader toen hij op 21 januari 1828 aan de Nicolaischule in Leipzig ging studeren.

De donkere tijden van zijn jeugd

Alleen al het aantal en de verscheidenheid van Wagners vroege composities laat zien dat hij in een breed scala aan genres componeerde, waaronder klassiek. In 1833, toen hij slechts twintig jaar oud was, begon hij zijn professionele carrière toen hij een baan als koordirigent in Würzburg aanvaardde.

In deze vroege fase waren al zijn projecten low-budget en hadden ze een landelijk publiek. Terwijl hij daar orkestleider was, maakte hij zijn eerste opera af: Die Feen (De feeën). Helaas werd deze pas vijf jaar na zijn dood uitgevoerd.

Drie jaar later was Wagner ongelukkig getrouwd met Minna Planer en had hij verschillende opera’s geschreven. Het was in die tijd dat Wagner zijn meer revolutionaire muzikale ideeën begon te ontwikkelen. Sommigen zeggen zelfs dat Wagners theorieën Hitler en het nazisme tot op zekere hoogte beïnvloed hebben, en sommige van zijn liederen zijn nog steeds verboden in Israël.

Dit was een bijzonder donkere tijd voor Wagner. Zijn huwelijk met Planer deed weinig goeds voor hem en hij had ook nog wat financiële problemen. Bovendien raakte hij verslaafd aan gokken en alcohol, wat het voor hem nog moeilijker maakte om weer financieel op de goede weg te komen.

In 1839 dwingt de enorme schuld van Wagner hem het land te ontvluchten en naar Parijs te verhuizen. Hij zou pas drie jaar later, in 1842, naar Duitsland terugkeren, maar zijn tijd in Parijs was een totale mislukking.

Hij slaagde er niet in om er één van zijn werken uit te voeren. Wagner stortte zich in zijn werk door het werk van andere componisten te herzien, maar kreeg er niet veel roem van.

Richard Wagner als schrijver

Wagner was niet alleen een groot componist, hij experimenteerde ook met andere kunstvormen zoals schrijven. Tussen 1840 en 1842 slaagde hij erin om enkele van zijn belangrijkste essays te publiceren.

Deze essays gingen over historische en theoretische onderwerpen die hij gedurende een groot deel van zijn leven onderzocht. Wagner was ook een zeer productief journalist en publiceerde talloze recensies van Parijse muzikale gebeurtenissen in Duitse kranten. Hij schreef ook enkele andere “documentatiestukken.”

Het is de moeite waard om erop te wijzen dat er enige onduidelijkheid bestaat over bepaalde aspecten van zijn leven. Dit is deels te wijten aan de vele inconsistenties in zijn eigen autobiografie, Mein Leben (Mijn leven).

Die autobiografie beslaat de periode vanaf zijn geboorte tot zijn eenenvijftigste levensjaar. Het is een uiterst subjectief boek, en zijn ego is volop in beeld.

Dat maakt het uiterst moeilijk om met vertrouwen uitspraken te doen over hoe het leven van Wagner er werkelijk uitzag. Hij schreef het uiteindelijk in 1865, nadat zijn weldoener, koning Ludwig II van Beieren, hem dat had gevraagd.

De terugkeer naar zijn vaderland

Na de uitvoering van zijn opera Meyerbeer werd Wagner de beroemdste componist van Duitsland. Zijn geluk was dat enkele dagen na de voorstelling Francesco Morlacchi, de koninklijke kapelmeester, kwam te overlijden.

Op 2 februari 1843 nam Wagner zijn functie over. Deze functie gaf hem politieke bekendheid en hij werd een expert in het mengen van creativiteit en management.

Wagners artistieke belangen versmelten al snel met zijn politieke activiteiten. Hij vond dat theater als een spiegel voor een reactionaire samenleving kon werken. Dus, door het eerste (theater) te veranderen, kon hij misschien het tweede (maatschappij) veranderen. Op dat moment begon Wagner zich te interesseren voor subversieve politiek.

Wagner begon zich aan te sluiten bij het Duitse nationalisme. Deze denkwijze was even duidelijk in de mythologische personages die hij schreef, als in de plots van zijn opera’s. De mythologische personages die hij schreef, waren een duidelijk voorbeeld van deze gedachtegang. Een van de meestvoorkomende thema’s in zijn werk in deze periode waren de Duitse koloniën.

Politieke veranderingen en Ludig II van Beieren als weldoener

In 1849 leidde het precaire politieke klimaat tot een revolutie in Dresden. Dat was het einde van Wagners carrière als koninklijke orkestdirecteur. Kort na de revolutie werd er een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen Wagner en hij vluchtte naar Zwitserland. Hij woonde daar elf jaar in ballingschap.

In die tijd bevond Wagner zich in een zeer lastige positie. Hij had geen enkele mogelijkheid om in de Duitse muziekwereld te opereren en zijn inkomen was even klein als zijn kansen om zijn werk te kunnen uitvoeren.

In 1864 woonde Wagner in Mariafeld (bij Zürich), op de vlucht voor de vele mensen aan wie hij geld schuldig was. Koning Ludwig II van Beieren, een groot bewonderaar van zijn werk, bood Wagner zijn gastvrijheid en financiële hulp aan. Met de steun van zijn nieuwe weldoener schreef Wagner Homage March.

In 1865 voerde hij zijn inmiddels klassieke werk Tristan und Isolde uit in München, Duitsland. Een jaar later overlijdt Minna in Dresden en vestigt Wagner zich in Genève. Dankzij de financiële steun van de koning kon Wagner aan zijn opera’s werken zonder aan de kosten te denken.

Bayreuth

Jaren later riep Wagner de Wagner Society in het leven, een theater dat een gelijknamig festival zou organiseren, dat vandaag de dag nog steeds bestaat.

Hij legde de eerste steen voor het Bayreuth Festival Theater op de dag van zijn 59e verjaardag. Hij organiseerde ook een reeks concerten in heel Duitsland om geld in te zamelen en voltooide het gebouw in 1874 dankzij de steun van Ludwig II.

De componist bouwde uiteindelijk ook een villa in Bayreuth die hij Wahnfried noemde. Helaas draaide het theater al een paar jaar na de oplevering met veel verlies. Wagner gaf een reeks concerten om geld in te zamelen en de verliezen te compenseren.

Zijn overlijden en nalatenschap

Richard Wagner kreeg tussen 1881 en 1882 meerdere hartaanvallen. Op 13 februari 1883 overleed de beroemde componist in Venetië. Zijn lichaam werd begraven in de tuin van zijn villa, Wahnfried. Wagners tetralogie Der Ring des Nibelungen is ongetwijfeld zijn meesterwerk. Het bestaat uit vier verschillende opera’s:

• Rheingold
• Walküre
• Siegfried
• Götterdämmerung

Die tetralogie, samen met Tristan und Isolde, Die Meistersinger von Nürnberg, Lohengrin, Tannhäuser en Der fliegende Holländer maken allemaal deel uit van de zogenaamde Bayreuth Canon.

De volledige cyclus is nooit in zijn geheel opgevoerd, tot 1876. Maar vanaf dat moment wordt de hele canon van opera’s elk jaar opgevoerd op het festival dat nog steeds plaatsvindt in Bayreuth, Duitsland.

Wagners ideeën hadden evenveel aanhangers als tegenstanders. De erfenis die hij achterliet met het Bayreuth Festival Theater, ingewikkelder dan welk theater dan ook, was mogelijk dankzij de vurige steun van Ludwig II van Beieren.

Het theater bestaat nu alleen nog maar om zijn werk op te voeren, als een voortdurende herinnering aan zijn genialiteit en tijdloosheid.