Onze herinneringen en onze vijf zintuigen

Terwijl ik op straat loop, verzonken in mijn gedachten en herinneringen, ruik ik iets. Een bakkerijtje vlakbij prikkelt mijn neus met een parfum van warme koekjes en cakejes, boter, eieren en suiker, dat mij even meeneemt naar een ander moment, naar een andere plek. Plotseling loop ik niet meer door een straat in de stad, maar ben ik in een huis in de bergen, tien jaar oud en verstoppertje aan het spelen met mijn broertje in de tuin terwijl mijn moeder aan het koken is.

We hebben allemaal weleens ervaren hoe een geur, een geluid, een smaak of een beeld ons meesleept naar een wereld van herinneringen.  Niets kan zo intens herinneringen oproepen uit het verleden als onze zintuigen. Ze laden onze herinneringen letterlijk met vol emoties, positieve zoals plezier of geluk, maar ook negatieve zoals angst of woede. Een liedje kan ons doen terugdenken aan een speciaal moment met een speciaal iemand of een reisje met onze vrienden. Een landschap kan ons mee terugnemen naar de herinneringen uit onze jeugd en ons doen terugdenken aan wat we meemaakten op een bepaalde plek.

Als het aankomt op het oproepen van herinneringen, is onze reuk ons meest krachtige zintuig. Een simpele geur kan een waterval aan gevoelens ontketenen. Het aroma van koffie, de geur van nat gras of de geur van parfum. Ze zetten onze verbeelding direct in werking en zijn in staat om ons binnen één enkel ogenblik naar een andere plek en tijd te transporteren.

Herinneringen door middel van reuk

De reuk is het zintuig dat het nauwst in verband staat met de hippocampus, een structuur in de hersenen die verantwoordelijk is voor ons geheugen. Tevens is de reuk verbonden met het limbische systeem, wat het emotionele centrum is van de hersenen. De rest van onze zintuigen (zicht, gehoor, smaak of gevoel) moeten een veel langere weg afleggen om de delen van de hersenen te bereiken die verantwoordelijk zijn voor onze herinneringen en emoties.

Onze reuk kan dan ook ontzettend levendige herinneringen doen ontwaken en gevoelens produceren die bestaan uit die mengeling van gevoeligheid en verdriet die wij nostalgie noemen.

Een onderzoek genaamd ‘Geuren en Emoties’ dat werd uitgevoerd door psycholoog Silvia Álava toonde aan dat mensen 35% herinneren van de dingen die ze ruiken en slechts 5% van de dingen die ze zien. Aan het onderzoek deden duizend mensen mee van tussen de 25 en 45 jaar oud, zowel mannen als vrouwen. Geconcludeerd werd dat het geheugen in staat is om tot op wel 10.000 specifieke aroma’s waar te nemen, maar dat het slechts 200 geuren kan herkennen.

Het onderzoek stelt dat wanneer we een parfum ruiken, deze geur niet alleen door de hersenen wordt geregistreerd, maar dat de hersenen hier tegelijkertijd een emotie aan vastbinden die we op datzelfde moment ervaren. Elke keer dat we deze geur ruiken, zal deze emotie dan ook bij ons terugkomen.

Om weer even terug te komen op het onderzoek… 83% van de deelnemers bevestigde dat bepaalde geuren gelukkige herinneringen bij hen opriepen en 46,3% stelde dat het opnieuw ruiken van een vertrouwde geur hen meer beïnvloedde dan het zien van een object dat voor hen verbonden was aan herinneringen.

De herinneringen die we zien

Het beeld van een object, van een slaapkamer of een landschap bijvoorbeeld, kan ons mee terugnemen naar een moment in ons leven dat plezierig voor ons was. We kunnen ook het gevoel ervaren alsof we er al eens eerder geweest zijn of alsof we de situatie al eens eerder hebben meegemaakt, het bekende ‘déjà vu‘.

Er bestaan twee theorieën over dit gevoel. Eén hiervan is dat er een soort kortsluiting in de hersenen ontstaat, waardoor het beeld zich eerst in de hersenen opslaat en de hersenen (de mens) zich daarna pas bewust worden van het beeld. De hersenen zullen alleen de tweede prikkel als bekend ervaren. We zijn ons dus bewust van het beeld, maar kunnen ons niet herinneren wanneer we het nu eerder hebben gezien.

Een andere theorie is dat het beeld herinneringen activeert die we buitenzintuiglijk ervaren hebben, maar die we toch in ons geheugen hebben opgeslagen. Zo kan het volgens deze theorie zo zijn dat we het beeld kennen omdat we erover gedroomd hebben.

Herinneringen en smaak

Wanneer we dingen proeven, ervaren we allerlei sensaties. Onze hersenen integreren deze sensaties met de informatie die al in ons geheugen is opgeslagen en gaan op zoek naar gegevens over bepaalde bereidingen die we relateren aan deze zelfde sensaties, eerdere situaties of andere voedingsmiddelen waarmee we vergelijkbare stimuli waarnamen. Smaak kan dan ook de sensaties die wij door middel van voedsel ervaren in herinneringen veranderen.

Herinneringen en het gehoor

Ook geluiden haken zich vast aan onze herinneringen en muziek is hiervan het meest voor de hand liggende voorbeeld. Volgens Petr Janata, professor in de psychologie aan de Universiteit van Californië, Davis, “ontbreekt het in ons dagelijkse leven aan een spontane soundtrack, maar zijn vele van onze herinneringen als mentale films die in ons brein geprojecteerd worden wanneer we een bekend muziekstuk leren, wat vervolgens begint te fungeren als de soundtrack van ons leven.”

In zijn onderzoek, dat gepubliceerd werd in het tijdschrift Cerebral Cortex, legt Janata uit hoe in het hersengebied dat gerelateerd is aan het opslaan en herstellen van herinneringen de neuronen werken als een verbindingscentrum tussen bekende melodieën, herinnering en emotie.

Als zodanig kunnen al onze gevoelens ons mee terugnemen naar het verleden en op bepaalde momenten herinneringen oproepen om ons een moment te laten ervaren waarop we ons heel goed voelden of heel gelukkig waren; het is simpelweg een kwestie van jezelf laten meeslepen.