Kwaadaardig narcisme volgens Erich Fromm

Voor Erich Fromm maakten kwaadaardige narcissen deel uit van de vijfde essentie van het menselijk kwaad. Dit zijn mensen die zich superieur voelen, een gebrek aan empathie hebben en geobsedeerd zijn door het hebben van de volledige aandacht van de mensen om hen heen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 27 december, 2022

De psycholoog Erich Fromm definieerde kwaadaardig narcisme in 1964. Hij beschreef het als een toestand waarin een individu wordt gekenmerkt door hoogdravend, asociaal en vijandig gedrag. De mensen die hieraan lijden ontmenselijken elk scenario waarin ze zich bevinden. Hun gebrek aan empathie en machiavellisme zou mensen kunnen schaden.

Tegenwoordig is het gebruikelijk om hetzelfde soort ideeën te krijgen als we anderen horen praten over een narcistische persoonlijkheid. Misschien denken we wel aan die altijd zo gemene, oppervlakkige persoon die niets anders doet dan selfies maken en deze op sociale media plaatsen.

Een ander voorbeeld zou iemand zijn die zichzelf altijd op de eerste plaats zet en de wereld om zich heen negeert. Dit gedrag gaat echter veel verder.

Erich Fromm sprak over wat hij dacht dat de vijfde essentie van het kwaad was. Na de gebeurtenissen van WO II te hebben meegemaakt, wilde deze psychoanalyticus, sociaal psycholoog en humanistisch filosoof van Duits-joodse afkomst de basis leggen voor wat volgens zijn eigen overtuigingen de ernstigste pathologie van allemaal zou kunnen worden.

Een pathologie waar personen in staat zijn om gewelddadige handelingen te verrichten. We moeten vaststellen dat de neurowetenschappen en de psychologie van vandaag verschillende definities bieden als het gaat om het begrijpen of verklaren van ‘het kwaad’.

Fromm was echter een pionier in zijn poging om duidelijk te maken dat narcisme de wortel is van veel schadelijk menselijk gedrag. Deze theorie is vanuit klinisch oogpunt zeer interessant.

De kenmerken van kwaadaardig narcisme

Er is een belangrijk aspect dat we moeten overwegen. Onderzoeker Dr. Goldner-Vukov voerde een studie uit aan de Universiteit van Michigan, waar hij concludeerde dat kwaadaardig narcisme een ernstige aandoening was. Psychiatrisch onderzoek en literatuur hadden het echter decennia lang vergeten, sinds Erich Fromm het definieerde.

Volgens het werk van Goldner-Vukov gaat het om een persoonlijkheidsstoornis met verwoestende gevolgen. De laatste jaren horen we steeds meer mensen erover praten. We zien bijvoorbeeld hoe verschillende politieke scenario’s vol zitten met gedragingen die volgens deskundigen kunnen worden toegeschreven aan kwaadaardig narcisme.

We geven een voorbeeld. John Gartner, een psychotherapeut in het Johns Hopkins Hospital in Baltimore die bekend staat om het schrijven van biografieën over politieke bekenden, merkte iets heel opmerkelijks op.

Volgens hem is Donald Trump een duidelijk voorbeeld van deze aandoening. Bovendien aarzelde hij niet om erop te wijzen dat deze aandoening geen behandeling kent. Het is onomkeerbaar. Laten we eens kijken naar enkele kenmerken van deze aandoening.

Extreem narcisme en asociaal gedrag

De narcistische persoonlijkheidsstoornis valt binnen de cluster B persoonlijkheidsstoornissen in de DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Iets wat we heel goed weten als het gaat om de psychologie en de psychiatrie is dat geen enkel persoonlijkheidsprofiel of persoonlijkheidsstoornis ooit perfect zal passen in een bepaalde categorie.

Kenmerken van andere aandoeningen maken namelijk over het algemeen ook deel uit van het plaatje. Vandaar dat kwaadaardig narcisme een combinatie is tussen het meest uitgesproken narcisme en dat asociale gedrag dat zo vaak voorkomt in de psychopathie, zoals:

• een enorm gevoel van grandioosheid
• gebrek aan empathie
• gebrek aan wroeging
• impulsiviteit
• minachting voor de rechten van andere mensen
• een neiging tot bedrog en destructief gedrag

Kwaadaardig narcisme heeft geen bevestiging of aandacht van buitenaf nodig

Een gemeenschappelijk kenmerk van narcisme is de steeds terugkerende drang om altijd in het middelpunt van de belangstelling te staan. Hun lage eigenwaarde vereist altijd bevestiging, validatie en bewondering.

Dit is echter niet het geval bij kwaadaardig narcisme. Degenen met dit persoonlijkheidstype hebben hun rol van superioriteit en grootsheid volledig op zich genomen, en ze twijfelen er geen seconde aan. Het enige waar ze naar op zoek zijn, is dat ze zich overal waar ze komen in een hoge rang positioneren.

Erich Fromm beschreef ze als volgt:

“Ze voelen zich machtig door de kwaliteiten die ze bij hun geboorte hebben gekregen. Dat wil zeggen, ik ben beter dan jij, daarom hoef ik niets te bewijzen. Ik hoef met niemand in contact te komen en ik hoef ook geen moeite te doen. Hoe meer ik dit beeld van grootsheid handhaaf, hoe verder ik van de realiteit weg ga.”

Paranoïde gedachten en sadisme

De Amerikaanse psychoanalyticus van Oostenrijkse afkomst Otto Kernberg bestudeerde ook kwaadaardig narcisme. Volgens hem wordt dit profiel bepaald door een aantal kenmerken, zoals:

• Paranoïde denken. Ze hebben de neiging te denken dat de mensen om hen heen tegen hen samenzweren. Hun tweeledige denken zorgt ervoor dat ze hun wereld verdelen in mensen die hen steunen en mensen die dat niet doen. Daarom wantrouwen ze mensen die anders zijn, die het niet met hen eens zijn en niet passen bij hun starre visie op de werkelijkheid.
• Sadisme. Deze mensen aarzelen niet om gebruik te maken van wreedheid, minachting, botte kritiek, manipulatie en vernedering. Het meest opvallende aspect aan hen is dat ze vaak genieten van deze manier van handelen.

Kwaadaardige narcisten hebben slechts de juiste omstandigheden nodig om tirannen te worden

De vraag die bij ons opkomt, is dus: zijn kwaadaardige narcisten eigenlijk gevaarlijk? Het antwoord is duidelijk en zeer bevestigend. Het hebben van een ouder, een partner, een manager of zelfs een medewerker met dit profiel kan schadelijk zijn.

Onlangs trokken een groep Amerikaanse psychologen en psychiaters bijvoorbeeld de mentale stabiliteit van de president van de Verenigde Staten in twijfel.

De term kwaadaardig narcisme werd opnieuw op tafel gelegd, waardoor men zich afvroeg welk gevaar dit zou kunnen opleveren. Voor velen is Trump echter niet meer dan de meest productieve cyber-stalker in de geschiedenis.

Deskundigen wijzen er echter op dat kwaadaardig narcisme alleen onder bepaalde omstandigheden tot stand kan komen als de ware innerlijke tiran zich laat gelden. Daarom is het belangrijk om deze psychologische aandoening in gedachten te houden en te beginnen met het belang dat Erich Fromm er toen aan hechtte.