Hoe moeten de media berichten over geestelijke gezondheid?

Woorden zijn belangrijk. De manier waarop de media berichten over zaken als zelfmoord of psychische stoornissen kan het bewustzijn vergroten of juist het stigma versterken. Dit zijn de goede praktijken waar we ons aan moeten houden.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 16 mei, 2025

Er komen steeds meer berichten in de media over problemen met de geestelijke gezondheid. Veel beroemdheden praten openlijk en op een genormaliseerde manier over verschillende psychische stoornissen. De media proberen ook realiteiten zichtbaar te maken die tot nu toe stil en gestigmatiseerd bleven.

Maar hoewel deze beweging bemoedigend en noodzakelijk is, is er een belangrijke nuance. De manier waarop gegevens worden gepresenteerd is belangrijk. Woorden kunnen helpen of meer kwaad aanrichten. De afgelopen tijd hebben we gezien hoe sommige media – bewust of onbewust – zijn vervallen in sensatiezucht. Ze maken ook ernstige fouten.

Een veel voorkomende neiging is om gewelddadige of tragische gebeurtenissen te associëren met geestelijke stoornissen: “de dader was schizofreen”, “de jonge vrouw die zichzelf van het leven beroofde was depressief”. Veel van deze uitdrukkingen en zinnen zijn niet alleen gebaseerd op ongeverifieerde informatie, maar zijn ook schadelijk voor mensen met een psychisch gezondheidsprobleem.

Hoe de media moeten berichten over geestelijke gezondheid

De media hebben veel macht. En zoals het gezegde luidt, hebben ze ook een grote verantwoordelijkheid. Hun krantenkoppen, de manier waarop ze informatie aan ons presenteren, verwoorden bepaalde sociale aanwijzingen over hoe bepaalde groepen mensen soms worden opgevat. De meest voorkomende is het koppelen van criminaliteit aan psychische stoornissen.

Bovendien, als er één sector van onze bevolking kwetsbaar is voor de informatie die ze dagelijks ontvangen, dan zijn het wel onze jongeren. Niemand kan bijvoorbeeld ontkennen dat het aantal kinderen en jongeren dat zichzelf van het leven berooft de laatste jaren is toegenomen.

Dit is een feit dat gemeld moet worden, maar de woorden moeten met de grootste zorg gebruikt worden om sensatiezucht te vermijden en te vervangen door het broodnodige Papageno-effect, d.w.z. om preventie te bevorderen.

Aan de andere kant is er één onbetwistbaar feit. Gebeurtenissen op het gebied van de geestelijke gezondheid worden vaak behandeld als uitzonderlijke realiteiten, terwijl in feite, zoals de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) aangeeft, 1 op de 4 mensen in zijn leven een probleem heeft of zal krijgen met de geestelijke gezondheid.

Het is noodzakelijk dat we weten hoe we over deze realiteit moeten berichten en het nieuws moeten presenteren. Laten we dus eens kijken naar deze sleutels, die de ethische codes van het journalistieke beroep, de ministeries van sociale zaken van elke regering en de WHO zelf regelen.

1. Voorkom het bestendigen van vooroordelen

Termen als “geestesziek”, “gestoord of gek”, “een schizofreen” of “een psychoot” zijn stigmatiserende begrippen die mensen diskwalificeren. Het beeld van deze aandoeningen is vaak verontrustend en als gevolg daarvan wordt de samenleving geënt op een volledig vertekend beeld.

Het is raadzaam om de term “geestelijke gezondheidsproblemen” te gebruiken, in tegenstelling tot geestesziekte of psychiatrische ziekte. Bovendien is het altijd nauwkeuriger om deze terminologie te gebruiken dan om een overhaaste diagnose te stellen. In dezelfde geest moet het benoemen van een psychische aandoening vermeden worden: depressief, anorexia, schizofreen, bipolair, psychotisch, etc.

2. Geen alarmerende krantenkoppen

In het tijdperk van de clickbait is het heel gemakkelijk om alarmerende koppen te gebruiken om meer bezoekers te krijgen. Dit mag echter niet ten koste gaan van de geestelijke gezondheid. Voor zover mogelijk is het gepaster om op een contextuele manier naar geestelijke gezondheidskwesties en nieuws te verwijzen en te voorkomen dat het de kop van de informatie zelf wordt.

3. Beelden die het stigma versterken en niet normaliseren

Het komt vaak voor dat nieuws over bepaalde groepen met psychische aandoeningen gepaard gaat met trieste, donkere en sombere beelden. We zien mensen wezenloos voor zich uit staren, passief, afgezonderd in een desolate omgeving. Het ligt voor de hand dat er geen portretten worden gekozen waarin ze overvloeien van vreugde en geluk.

Het zou echter nodig zijn om toevlucht te nemen tot meer normaliserende beelden. Want iemand met een depressie komt ook naar zijn werk. Patiënten met schizofrenie die behandeld worden, kunnen een volwaardig leven leiden in onze maatschappij. Dit zijn de beelden die we moeten overbrengen.

4. Pas op voor het koppelen van geweld aan geestelijke gezondheid

De manier waarop de media moeten berichten over geestelijke gezondheid moet passen binnen medische voorschriften en journalistieke ethische protocollen. Zo is het gebruikelijk om gewelddadige handelingen te koppelen aan verschillende psychische stoornissen. Wetenschappelijk onderzoek biedt in dit opzicht echter belangrijke nuances.

Werk  (Engelse link) zoals dat wordt uitgevoerd aan de Queen’s University maakt één punt duidelijk. Psychische stoornissen zijn noch noodzakelijke noch voldoende oorzaken van gewelddadig gedrag. Dit laatste is een complexe combinatie van sociale, demografische en economische factoren. We moeten niet reductionistisch zijn.

Dus als mediaprofessionals een verhaal verslaan, moeten ze de volgende vragen stellen:

• Is er een duidelijke diagnose, zijn de bronnen betrouwbaar?
• Is het relevant om te benadrukken dat de persoon lijdt aan een psychische stoornis?
• Wordt de privacy van de persoon met een psychische stoornis gerespecteerd?

5. Vergroot het sociale bewustzijn en een positieve kijk op geestelijke gezondheid

De manier waarop de media moeten berichten over geestelijke gezondheid moet altijd gebaseerd zijn op betrouwbare, wetenschappelijke en gespecialiseerde bronnen. Het is noodzakelijk dat de media een stem geven aan professionals op dit gebied om onze samenleving op te voeden. Het zijn de geverifieerde, niet-sensationele gegevens die het bewustzijn echt vergroten.

Er is nog een andere factor waarmee rekening moet worden gehouden. We moeten een positieve, normaliserende en veerkrachtige visie op psychische stoornissen bieden. We kunnen er bijvoorbeeld op wijzen dat het aantal gevallen van zelfbeschadiging en eetstoornissen is toegenomen. Maar het is belangrijk om erop te wijzen dat er copingmechanismen voorhanden zijn.

Het is ook mogelijk om op een andere manier over depressie te berichten. Door te benadrukken dat het niet synoniem is met zwakte, dat het niet op zichzelf staat en dat er wetenschappelijk onderbouwde middelen zijn om ermee om te gaan.

Hoe rapporteren over zelfmoord in de media?

Het aantal gevallen van zelfmoord is wereldwijd toegenomen. We weten zelfs dat voor elke persoon die zichzelf van het leven berooft, er 20 een zelfmoordpoging hebben gedaan.

Bovendien laten onderzoeken (Engelse link) zoals die gepubliceerd in The Lancet zien dat dit vooral acuut is onder de jongere bevolking. In de nasleep van de pandemie is dit een dringend feit geworden dat moet worden aangepakt.

Hiermee samenhangend is de manier waarop de media moeten berichten over geestelijke gezondheid van groot belang. Ze kunnen behulpzaam zijn en verandering teweegbrengen. Er moet worden gelet op de manier waarop deze feiten worden gepresenteerd, want, zoals we hebben aangegeven, elk woord is belangrijk. Laten we nu eens begrijpen wat deze strategieën zouden moeten zijn.

Pijlers van mediabehandeling

De steun en het advies van psychologen en psychiaters moet worden ingewonnen bij het verslaan van specifieke nieuwsverhalen.

• Praat niet over “zelfmoordepidemieën”.
• Verspreid informatie over hulpdiensten en contactnummers.
• Geef geen gedetailleerde beschrijvingen van de mechanismen die voor deze daden worden gebruikt. Nog minder moeten er foto’s worden gepresenteerd.
• Vermijd spontane opmerkingen of discussies door niet-specialisten. Het is heel gemakkelijk om onbewust vooroordelen te hebben.
• Over het algemeen komen zelfmoorden alleen in het nieuws als er bekende mensen bij betrokken zijn of als ze van algemeen en gerechtvaardigd belang zijn.
• Reductionistische verklaringen waarom de keuze werd gemaakt (“hij was failliet”, “hij was depressief”, “hij werd gepest…”) moeten worden vermeden. Wanneer iemand ervoor kiest om zichzelf van het leven te beroven, is er niet één enkele oorzaak: we hebben te maken met een complexe, multifactoriële realiteit.
• De media moeten het Papageno-effect bevorderen. Dat wil zeggen dat het nieuws zodanig moet zijn gericht dat het idee ontstaat dat er copingmechanismen zijn om deze situaties te voorkomen. De informatie die wordt gegeven moet beschermend en preventief zijn, nooit sensatiebelust.

Conclusie

Op de vraag hoe de media moeten berichten over geestelijke gezondheid is het antwoord eenvoudig: ethisch, educatief en met het advies van professionals uit het veld. Ook moeten we nogmaals benadrukken dat journalisten van groot belang zijn bij het positief onder de aandacht brengen van deze kwesties.

De media en sociale entiteiten moeten bondgenoten zijn bij het verstrekken van nieuws en gegevens over dit onderwerp op een manier die nuttig is. Laten we daarom niet bagatelliseren, overgeneraliseren of vervallen in onbehulpzaam paternalisme.

We zijn allemaal gevoelig om met deze omstandigheden om te gaan. Daarom zal een samenleving die is opgeleid en gevoelig is voor deze realiteit ieder van ons ten goede komen.