Empathie: wat maakt iemand empathisch?

Empathie is een kunstvorm, een exceptioneel, genetisch geprogrammeerd vermogen dat ons brein heeft om zich af te stemmen op de gevoelens en intenties van anderen. Maar hier is het probleem: niet iedereen weet dit vuur ‘aan te steken’ dat de weg naar de meest solide en belonende relaties zal verlichten. Wat maakt iemand empathisch?

Iets wat we vaak horen is ‘die persoon heeft geen empathie, hij is zo egoïstisch, hij heeft geen grammetje empathie in zich’. Goed, iets wat belangrijk is om op te merken vanaf het begin is dat de architectuur van ons brein goed uitgerust is voor deze ‘verbindingen’. 

Empathie is uiteindelijk gewoon nog een strategie die onze soort helpt te overleven: het laat ons de persoon voor ons begrijpen en het maakt het makkelijker voor ons om een diepe relatie met hem op te bouwen.

Het gedeelte van het brein waar de neurowetenschappen empathie heeft geplaatst is aan de rechterkant van de gyrus supramarginalis, een punt tussen de pariëtale, temporale en frontale kwabben. Dankzij de activiteit van deze neuronen zijn we in staat om onze emotionele wereld en onze cognitie te onderscheiden om ontvankelijker te zijn voor anderen op elk gewenst moment.

Nu we dat hebben opgeklaard zou de volgende vraag zijn… ‘als we allemaal die breinstructuur hebben, waarom zijn sommige mensen dan meer of minder empathisch dan anderen, en hebben sommige mensen zelfs een totaal gebrek aan empathie?’

We weten bijvoorbeeld dat een van de voornaamste karakteristieken van antisociale persoonlijkheidsstoornis een gebrek aan emotionele verbinding met anderen is. Maar, naast de klinische of psycho-pathologische aspecten, zijn er een hoop mensen die simpelweg nooit deze vaardigheid ontwikkelen.

Jeugdervaringen, onderwijsmodellen, en zelfs de sociale context van een persoon kan deze fantastische gave verzwakken. In plaats daarvan kunnen deze dingen een persoon juist in de richting van een erg duidelijk egocentrisme duwen. Het probleem is zelfs zo erg dat een onderzoek uitgevoerd door de Universiteit van Michigan onthulde dat studenten tegenwoordig 40% minder empathisch zijn dan studenten in de jaren 80 en 90.

Het leven van vandaag de dag heeft zoveel stimuli en afleidingen voor jonge en niet zulke jonge mensen dat we niet meer volledig bewust in het huidige moment zijn of zelfs bij de persoon die tegenover ons zit. Er zijn mensen die meer afgestemd zijn op hun elektronische apparaten dan op de gevoelens van anderen, en dat is een probleem waar we op zouden moeten reflecteren.

Om nog een beetje dieper in te gaan op dit onderwerp raden we aan om jezelf vertrouwd te maken met de eigenschappen die de mensen kenmerken die wel het soort authentieke, functionele en essentiële zelfvertrouwen hebben dat ze nodig hebben om gezonde relaties op te bouwen en sociale vaardigheden te ontwikkelen.

Wat maakt iemand empathisch?

Functionele empathie vs. geprojecteerde empathie

Eén basisaspect dat we eerst moeten uitleggen is wat we verstaan onder functionele empathie. Het zal je wellicht verrassen maar het is niet genoeg om simpelweg ’empathie te hebben’ als je een solide relatie wilt opbouwen of om sociaal effectief te zijn in je dagelijkse interacties.

Het is een feit dat een hoop mensen die in staat zijn om zich emotioneel en cognitief in te leven in anderen (ze kunnen voelen en begrijpen wat er aan de hand is) niet in staat zijn om het ongemak te kanaliseren of goed te managen. In plaats daarvan intensiveren ze het.

Dus de persoon die in staat is om empathie te tonen kan zichzelf in anderen verplaatsen en weet hoe hij behulpzaam kan zijn in het proces zonder daarbij schade aan te richten om als een spiegel te acteren en de pijn te versterken. Want soms is het niet genoeg om het te begrijpen, je moet weten hoe te HANDELEN.

Ware empathie laat oordelen buiten beschouwing

Over anderen oordelen weerhoudt ons ervan om echt dicht bij hen te komen. Oordelen delen ons in een team in, aan een kant van het glas, en geven ons een erg gelimiteerd perspectief: dat van ons. Het zou ook gezegd moeten worden dat het niet bepaald makkelijk is om naar iemand te luisteren zonder interne oordelen. Het is moeilijk om te luisteren zonder die persoon te labelen als competent of ongemakkelijk, sterk of verloren, volwassen of onvolwassen.

Maar we doen het allemaal tot op zekere hoogte. Als we die lens af zouden kunnen zetten, zouden we mensen op een meer authentieke manier zien. We zouden veel beter empathie kunnen tonen en de emoties van de andere persoon begrijpen.

Het is iets wat we dagelijks zouden moeten oefenen. Volgens verschillende onderzoeken is het een vaardigheid die groeit naarmate we ouder worden. Want empathie, zoals het vermogen om te luisteren zonder vooroordelen, wordt groter door ervaring.

Empathische mensen hebben een goed emotioneel bewustzijn

Empathie maakt een aanzienlijk deel uit van emotionele intelligentie. Dit gebied in de wetenschap of psychologie en persoonlijke groei is hip tegenwoordig, maar…hebben we werkelijk geleerd hoe we onze emotionele wereld goed kunnen managen?

• Het antwoord is: niet echt. Tegenwoordig zien we nog steeds een hoop mensen die nonchalant termen als zelfbeheersing, veerkracht, proactiviteit, assertiviteit rondstrooien..Maar ze missen een emotioneel bewustzijn en blijven gedragen worden door woede, boosheid of frustratie, net als een 4-jarige.
• Andere mensen denken echter dat ’empathisch’ zijn lijden betekent. Alsof emoties besmettelijk zouden moeten zijn en je zou moeten voelen wat de ander voelt om zo dezelfde pijn te ervaren als hij, als het ware door zijn pijn te kopiëren.

Dat is niet genoeg. We moeten begrijpen dat gezonde, functionele en constructieve empathie voortkomt uit een persoon die zijn eigen emoties beheert, zelfvertrouwen heeft, grenzen kan stellen en op een vaardige manier naast andere mensen loopt, zowel emotioneel als intellectueel.

Empathische mensen en maatschappelijke betrokkenheid

De neurowetenschappen en moderne psychologie definiëren empathie als de sociale lijm die mensen bij elkaar houdt en die een echte, sterke betrokkenheid tussen hen creëert.

Hoe vreemd het ook mag klinken, in het dierenrijk bestaat empathie voor een specifieke reden, zoals we aan het begin aankaartten: de overleving van een soort. Iets in deze trant zorgt ervoor dat veel dieren en verschillende soorten coöperatief gedrag vertonen, ondanks het klassieke idee van ‘survival of the fittest’. Een voorbeeld hiervan is te zien bij bepaalde walvissen die in werkelijkheid orka’s aanvallen om zeehonden te beschermen.

Maar bij mensen is het vaak het tegenovergestelde. Dat wil zeggen, onze behoefte om superieur te zijn, op zoek naar vijanden, grenzen te stellen, muren op te bouwen, mensen te marginaliseren. Of zelfs de zwakste aan te vallen puur om het feit dat hij de zwakste is of simpelweg anders (denk aan pesten).

Empathische mensen geloven in maatschappelijke betrokkenheid. Want overleving is geen business en zou niet moeten worden gezien als politiek, egocentrisch of egoïstisch. Overleven is meer dan ons hart dat klopt. Het is het hebben van waardigheid, respect, het gevoel gewaardeerd te worden en vrij te zijn, deel van iets groters waarin iedereen waardevol is.

Dát is ware empathie: onszelf in anderen verplaatsen en een bestaan delen dat vol is van vrede en harmonie. Het zal werken.

Referenties:

-Luis Moya (2013) “Empatía, entenderla para entender a los demás”. A Coruña: Plataforma Actual

-Frans de Waal (2009) “The Age of Empathy: Nature’s Lessons for a Kinder Society”  New York: Three Rivers Press