De kenmerken en oorzaken van pseudohallucinaties

Pseudohallucinaties zijn alsof je de paraplu achter in je kast waarneemt als een mens die naar je kijkt. Slaapverlamming ervaren en plotseling iets zien dat niet voor je bestaat. Dit is een fenomeen dat veel mensen ervaren.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 27 december, 2022

Pseudohallucinaties zijn veelvoorkomende niet-pathologische verschijnselen die de meeste mensen op een bepaald moment in hun leven ervaren. Een voorbeeld hiervan is het typische opzienbarende beeld dat plotseling in je opkomt als je in slaap valt. Pareidolia’s (toegeschreven aan een bepaalde stimulus zoals bladeren of een gezicht dat naar je kijkt) zijn andere gerelateerde feiten.

Deze situaties zijn zorgwekkend buiten hun anekdotische of zelfs ironische aard. Dit komt omdat ze een verandering van de werkelijkheid zijn en een specifieke manier om contact te maken met het vreemde, het ongewone en zelfs het paradoxale. Het scenario waarin pseudo-percepties de grootste impact hebben, bevindt zich dus in de droomwereld.

Je ervaart een pseudohallucinatie als je ineens dingen ziet die er niet zijn of die op iets anders lijken. Deze verschijnselen zijn meestal en reactie op op kleine fouten in de hersenperceptie.

Wat zijn pseudohallucinaties?

Neem Elena bijvoorbeeld. Ze is kassière in een supermarkt die dagelijks verschillende pseudohallucinaties ervaart. Zo denkt ze dat iemand haar belt telkens als de megafoon piept om iemand naar de kassa te sturen en een klant te helpen. Deze ervaring betekent niet dat er iets mis is met haar. Ze heeft geen psychische problemen of auditieve hallucinaties. Het is het resultaat van dagelijkse druk en stress.

Pseudohallucinaties zijn dus mentale anomalieën of fouten in het waarnemingsproces van de hersenen. Het zijn situaties waarin de geest beelden of zelfs geluiden oproept die er niet echt zijn. Het is belangrijk om te benadrukken dat dit veelvoorkomende ervaringen zijn. Ze zijn meestal niet pathologisch (zoals de hallucinaties die iemand met schizofrenie ervaart).

Dr. Humberto Maturana, een bekende Chileense bioloog, legt uit dat de hersenen constant de werkelijkheid interpreteren om dingen te begrijpen. Soms is het normaal dat er fouten zijn in de manier waarop mensen elke stimulus of situatie verwerken. In feite laat het je je hele leven lang verschillende soorten pseudo-percepties ervaren. De meeste van hen zijn volkomen normaal, ook al zijn ze nog steeds verbijsterend.

Hoeveel soorten waarnemingsfouten kunnen de hersenen hebben?

We noemden hierboven al pareidolia’s, een van de meestvoorkomende hiervan zijn pseudohallucinaties. Het is dus heel gewoon om een menselijk gezicht aan een steen toe te kennen. Het zien van gezichten in maankraters is ook gebruikelijk.

Wetenschappers die dit fenomeen bestuderen, bieden een eenvoudige verklaring. Een studie uitgevoerd aan de Universiteit van Sydney in Australië bevestigt dat dieren ook pseudohallucinaties ervaren. Resusapen ervaren bijvoorbeeld ook pareidolie. Dit effect is de natuurlijke neiging van de hersenen om overal naar ‘gezichten’ te zoeken.

Zoals je je kunt voorstellen, zal de geest altijd een gezicht voor een levenloos object detecteren. Het is gebruikelijk om ook andere soorten pseudohallucinaties te ervaren, zoals:

Het fenomeen van opeenvolgende beelden

Stel je voor dat je naar een boek kijkt met afbeeldingen van vogels en je telefoon gaat als je de pagina’s omslaat. Je pakt op en ziet ineens een vogel voor je. Was die er echt? Duidelijk niet. Dit is een pseudohallucinatie, een fout van je hersenen.

Het fenomeen van opeenvolgende beelden ontstaat na langdurige blootstelling aan een reeks specifieke stimuli.

Parasitaire beelden

Dit soort ervaringen ontstaat als gevolg van fysieke en mentale uitputting. Stel je bijvoorbeeld voor dat je de hele dag op de luchthaven hebt gewacht op het vertrek van je vlucht. Als je naar bed gaat, komt het beeld van de luchthaven plotseling in je op zodra je je ogen sluit.

Pseudohallucinaties en geheugensteuntjes

Dit heeft betrekking op de manier waarop de hersenen herinneringen construeren. In dit geval is het een veelvoorkomend fenomeen om het beeld van een bepaalde herinnering volledig te transformeren. De date die je een jaar geleden met een bepaalde persoon hebt gehad, bijvoorbeeld, en niet weten of de dingen echt zijn gebeurd zoals je je herinnert of dat je geest ze heeft vervormd.

Hypnagogische waarnemingen

De meestvoorkomende soorten pseudohallucinaties zijn hypnagogisch. Dit zijn nogal levendige perceptuele ervaringen die zich voordoen net tussen wakker zijn en slapen. Deze verschijnselen kunnen je rust onderbreken en je plotseling wakker maken wanneer je een visueel, tastbaar en auditief fenomeen ervaart.

Het meest complexe deel van deze ervaring is echter dat het meestal voorkomt bij parasomnieën zoals slaapverlamming. De persoon hallucineert en kan niet reageren.

Kortom, de meeste mensen ervaren op een bepaald moment in hun leven pseudohallucinaties. Ze zijn gewoon een ander voorbeeld van de complexiteit van het menselijk brein en zijn fouten.