Wat is animisme in de filosofie?

Van de vroegste samenlevingen die geest toeschreven aan de natuurlijke elementen, tot filosofische debatten over bewustzijn en bestaan, nodigt animisme ons uit om onze band met het universum te heroverwegen.

Het geloof in de ziel en dat andere wezens er een bezitten, zoals niet-menselijke dieren, planten en zelfs rotsen en andere natuurelementen, bestaat al duizenden jaren.

Dankzij de interessante benaderingen hebben verschillende disciplines, zoals de filosofie, veel geïnvesteerd in de analyse ervan. Het animisme is meer dan een simpel bijgeloof. Het heeft diepe sporen nagelaten in het menselijk denken en heeft religies, mythen en manieren om onze omgeving te begrijpen beïnvloed.

Wij leggen uit hoe dit concept vorm heeft gegeven aan de manier waarop oude en moderne culturen tegen het leven en de wereld aankijken.

Wat stelt animisme voor?

Animisme is het geloof dat alle levende dingen, maar ook levenloze voorwerpen en natuurverschijnselen,een soort gevoel of gevoel bezitten (Engelse link). Met andere woorden, het stelt voor dat elementen zoals bergen, rivieren of bomen niet zomaar inerte delen van het landschap zijn.

Het stelt dat zij begiftigd zijn met een innerlijk leven, een ziel, waardoor ze kunnen interageren met hun omgeving en deze kunnen beïnvloeden. Het concept animisme heeft zijn wortels in vroege menselijke reflecties op de natuurlijke wereld. Het is nauw verbonden met primitieve religies.

Animisme bood een manier om de natuur en haar processen te interpreteren door middel van een diepe verbinding tussen het menselijke en het niet-menselijke.

In veel oude culturen werden geesten toegeschreven aan natuurlijke elementen als een manier om verschijnselen te verklaren die op dat moment op geen enkele andere manier begrepen konden worden.

In tegenstelling tot andere filosofische en religieuze stromingen die de spirituele wereld scheiden van de materiële wereld, versmelt animisme beide werelden tot één. Bovendien, terwijl religies zoals het christendom of de islam de ziel als exclusief voor de mens zien, stelt het animisme dat alle elementen van het universum, levend of inert, een geest hebben.

Animisme in de geschiedenis van de filosofie

De studie van animisme vanuit een filosofisch perspectief is verweven met drie belangrijke doctrines: hylozoïsme, panpsychisme en vitali sme (Engelse link). Hoewel ze vaak verward worden met animisme, hebben deze filosofische concepten belangrijke nuances.

1. Hylozoïsme 

Dit is een filosofische doctrine die zijn wortels heeft in het oude Griekenland met pre-Socratische filosofen zoals Thales van Miletus. Het verwijst naar het idee dat het hele universum, met inbegrip van levenloze entiteiten, begiftigd is met een soort leven of levensenergie.

Dat wil zeggen dat niet alleen levende dingen, maar ook levenloze objecten (zoals stenen, rivieren, bergen) een vorm van levenskracht bezitten.

2. Het panpsychisme 

Deze filosofische stroming gaat verder dan het idee dat alleen levende dingen een ziel bezitten, en stelt dat alle dingen in de wereld, zelfs levenloze objecten zoals stenen of atomen, een zekere mate van mentale ervaring of bewustzijn hebben, zij het in zeer eenvoudige vormen.

In tegenstelling tot het hilozoïsme, dat spreekt van een algemene vitaliteit in alle dingen, richt het panpsychisme zich op de aanwezigheid van een vorm van geest of bewustzijn in alle materie.

Dit betekent niet dat elk object een complexe geest heeft zoals mensen, maar dat er een fundamenteel mentaal aspect is aan alle systemen en objecten in het universum.3.

3. Vitalisme

In de 18e eeuw gebruikte de Duitse arts Georg Ernst Stahl de term “animisme” in een heel andere context. Stahl was een van de belangrijkste vertegenwoordigers van een medische doctrine die bekend staat als het vitalisme (Engelse link), dat beweert dat alle levende organismen worden gekenmerkt door een vitale kracht of principe dat hen onderscheidt van levenloze objecten.

In dit geval wordt animisme gebruikt om die kracht te beschrijven die lichamen bezielt, niet als een geest in mystieke zin, maar als een vitale energie die het biologisch functioneren in stand houdt.

Animisme en de oorsprong van religies

Animisme is geen religie in de strikte zin van het woord, maar eerder een verzameling overtuigingen en praktijken die aanwezig zijn geweest binnen verschillende religieuze tradities.

In inheemse samenlevingen (Engelse link) bijvoorbeeld, waar rituelen en ceremonies vaak worden uitgevoerd om de geesten van dieren, planten en natuurkrachten te eren, heeft animisme een diepe band tussen mensen en hun omgeving mogelijk gemaakt.

Zo kan animisme worden beschouwd als een van de vroegste vormen van spiritualiteit, die de basis legde voor eeuwenoude religies in verschillende culturen over de hele wereld, vooral die welke natuurlijke cycli en krachten vereerden.

Animisme kan echter ook worden beschouwd als een geloof dat niet beperkt is tot een specifiek religieus kader. In veel moderne samenlevingen is er een groeiende interesse in spirituele ecologie die animistische principes oproept (Engelse link).

Animisme overstijgt het domein van georganiseerde religie en manifesteert zich in sociale bewegingen die pleiten voor meer bewustzijn en respect voor de natuur.

Het promoot het idee dat alle levende wezens en de natuurlijke omgeving met elkaar verbonden zijn en respect en zorg verdienen.

Filosofen en voorstanders van animisme

De term “animisme” werd in de 19e eeuw bedacht door de antropoloog Edward Burnett Tylor (Engelse link). In zijn werk Primitive Culture (1871) heeft de filosofische discussie over animisme zich ontwikkeld via verschillende stromingen en denkers die de relatie tussen leven, bewustzijn en het universum probeerden te verklaren.

De vroegste diepgaande filosofische invloeden dateren uit het oude Griekenland. Vooral bij pre-Socratische denkers zoals Thales van Miletus, die beweerde dat “alles vol goden is”. Deze uitdrukking suggereert een opvatting waarin natuurlijke elementen een eigen essentie of leven bezitten.

Aan de andere kant hebben moderne filosofen zoals Alfred North Whitehead bijgedragen aan het panpsychisme. Dit door te suggereren dat elke gebeurtenis in de natuur een ervaringsaspect heeft en in constante relatie staat tot andere. Dit verbindt het universum tot een web van levende onderlinge verbindingen.

Een andere invloedrijke denker was James Frazer, die onderzocht hoe animisme deel uitmaakte van oudere geloofssystemen. Frazer verbond animisme met magie en religie (Engelse link) en liet zien hoe mensen door de geschiedenis heen aan alles om hen heen, van planten tot natuurverschijnselen, ziel en leven hebben toegekend.

Bronisław Malinowski was een invloedrijke Poolse antropoloog. Hij besprak in zijn Magic, Science and Religion (1925) hoe hedendaagse inheemse samenlevingen vormen van animisme in stand hielden in hun rituelen en dagelijkse praktijken. Hij suggereerde dat animisme een krachtige culturele kracht bleef in veel gemeenschappen.

Wat is animisme in de psychologie?

In de psychologie verwijst animisme naar het fenomeen waarbij mensen, vooral kinderen, bewustzijn, leven of intentionaliteit toeschrijven aan levenloze objecten .

Dit fenomeen, dat bekend staat als infantiel animisme, is een natuurlijke fase in de ontwikkeling. Daarin maken kinderen nog geen duidelijk onderscheid tussen het levende en het niet-levende.

Deze benadering bestudeert hoe de menselijke geest geneigd is om menselijke kwaliteiten te projecteren op de niet-menselijke omgeving, en hoe mensen hun perceptie van de wereld construeren.

Een van de belangrijkste studies op dit gebied is die van de Zwitserse psycholoog Jean Piaget. Hij onderzocht hoe kinderen tijdens hun vroege ontwikkelingsstadia de wereld vaak op een animistische manier zien, en leven en emoties toeschrijven aan objecten zoals speelgoed of alledaags gereedschap (Spaanse link).

Animisme in de psychologie is nauw verbonden met de ontwikkeling van symbolisch denken. Naarmate kinderen ouder worden en meer kennis over de wereld verwerven, verdwijnt deze neiging om leven aan objecten toe te schrijven. Dat weerspiegelt hun verschuiving naar meer abstracte en realistische denkwijzen.

Het animisme heeft de mens begeleid sinds het begin der tijden

Van zijn wortels in de vroegste spirituele overtuigingen van oude culturen tot de studie ervan in de moderne filosofie en psychologie, heeft het animisme ons begrip van de wereld en onze band met de natuur sterk beïnvloed.

Door de geschiedenis heen heeft het geleid tot vormen van spiritualiteit en eerbied voor de natuurlijke elementen. Ook diende het als basis voor de ontwikkeling van verschillende filosofische doctrines zoals hylozoïsme, panpsychisme en vitalisme.

Uiteindelijk nodigt animisme ons uit om de vitaliteit in alle dingen te erkennen. Dat motiveert ons om een dieper respect te ontwikkelen voor de natuur en de wezens om ons heen.