Neurowetenschappen: de metafoor van Lethe en Mnemosyne
Het vergeten van informatie is soms even belangrijk of belangrijker dan het onthouden ervan. Toch raak je waarschijnlijk vaak gefrustreerd omdat je hersenen de neiging hebben gegevens, ervaringen en beelden te vervagen en je ze niet duidelijk terug kunt halen.
Bovendien vervagen gezichten uit je geheugen en heb je zelfs moeite om terug te vinden waar je bepaalde mensen hebt ontmoet, waar je je sleutels hebt gelaten, of de naam van dat hotel waar je zo’n goede tijd hebt gehad.
We leven in een wereld die het idee uitdraagt dat het geheugen een weerspiegeling is van cognitieve gezondheid. Het is inderdaad de klassieke executieve functie die je op school het meest pleegt te oefenen. Je memoriseert om nieuwe informatie vast te stellen en te leren en je examens te halen. Maar na verloop van tijd vervaagt en verdwijnt een deel van die informatie als rook die uit de schoorsteen ontsnapt.
Maar je bent geneigd te vergeten dat dit het gevolg is van een principe van hersenefficiëntie. Wat je niet gebruikt elimineer je. Het is een gezond proces. In feite is het hoe je hersenen hun subtiele neurologische evenwicht handhaven en zorgen voor je mentale hulpbronnen.
Immers, hoewel dat vaak wordt beweerd, zijn je hersenen geen computer. Het is een orgaan met beperkte capaciteiten. Daarom moet het prioriteiten stellen en energie besparen.
In feite kun je door te vergeten je leven verbeteren. Dit idee roept een prachtige Griekse legende op die het proces van herinneren en wissen perfect illustreert: de metafoor van Lethe en Mnemosyne
Het weggooien van nutteloze details is een basisprincipe van cognitieve efficiëntie voor onze overleving.
De metafoor van Lethe en Mnemosyne
Griekse mythologie en ook Plato’s boek, Republiek vertelt het verhaal dat er in Hades twee rivieren waren: Lethe en Mnemosyne. De eerste veroorzaakte vergeetachtigheid en de tweede bevorderde het geheugen.
Sommige grafinscripties uit de vierde eeuw voor Christus suggereren zelfs dat de doden uit de rivier Lethe dronken om hun leven te vergeten. Daarom konden ze zich hun vroegere bestaan niet herinneren toen ze gereïncarneerd werden.
Plato verklaarde dat er in Griekenland groepen waren die een mysteriegodsdienst beoefenden. De ingewijden werd gevraagd uit de rivier Mnemosyne te drinken om een vermeende verlichting te bereiken. Het zich elk detail van hun huidige en vorige levens herinneren werd gezien als een vorm van openbaring. Maar in werkelijkheid zou zo’n idee, als het ooit werkelijkheid zou kunnen worden, ons gek maken.
Onze hersenen zijn inderdaad niet voorbereid om elk stukje informatie, detail, beeld, woord of ervaring op te slaan. Sterker nog, mensen en zelfs dieren moeten vergeten om te kunnen onthouden. We zullen uitleggen waarom.
Elke vorm van organisme is geprogrammeerd om onbelangrijke informatie te vergeten. Zo komt nieuw leren tot stand en wordt overleven bevorderd.
Lethe, vergeten om beter te ontwikkelen
De Grieken dachten dat het effect van het drinken van water uit de Lethe duurde tot in de vroege kindertijd. Dit zou verklaren waarom we ons onze geboorte of onze eerste twee of drie levensjaren niet kunnen herinneren. Maar in werkelijkheid herinnert een kind zich zijn eerste verjaardag niet door een zowel fascinerend als essentieel proces: neurogenese van de hersenen.
Voor de geboorte en tijdens de eerste levensmaanden produceren baby’s een groot aantal neuronen. Geleidelijk aan verschijnen de eerste synapsen en vindt neuronale snoeiing plaats.
Met andere woorden, synaptische verbindingen worden verwijderd om een meer gespecialiseerd en efficiënter brein te vormen. In dit proces worden herinneringen gewist, maar worden grotere kracht en cognitieve behendigheid bereikt.
De neurowetenschap beweert dat vergeten een actief mechanisme is dat al op zeer jonge leeftijd begint te functioneren.
Elke soort die geheugen heeft vergeet
De Lethe en Mnemosyne metafoor suggereert dat elk levend wezen dat geheugen bezit moet vergeten om te overleven. Een onderzoek (Engelse link) van The Scripps Research Institute Florida (VS) beweert zelfs dat dopamine essentieel is voor het vestigen van herinneringen en het leren. Het is ook essentieel voor het bevorderen van het vergeten.
Dit verschijnsel komt zowel bij mensen als bij fruitvliegen (Drosophila melanogaster) voor. Inderdaad bezitten zoogdieren, reptielen, vogels, vissen, insecten en zelfs schimmels de functie van het vergeten als een van hun meest basale mechanismen.
Zozeer zelfs, dat mensen als de cognitief psycholoog Oliver Hardt van de McGill Universiteit in Montreal, Canada, stellen dat elk organisme, hoe eenvoudig ook, voortdurend informatie moet wissen. Alleen zo kan het zich beter aanpassen aan zijn omgeving.
Elimineer het kunstmatige, onthoud het essentiële
Deskundigen in de forensische psychologie weten dat een getuige zich zelden een gebeurtenis met absolute precisie zal herinneren. Deze ervaringen onderbouwen de metafoor van Lethe en Mnemosyne.
Met andere woorden, we moeten bepaalde gegevens vergeten om ons andere te herinneren (prioriteit te geven). Als zodanig vervult het feit dat de mens geen fotografisch en exact geheugen heeft een adaptief doel dat zowel logisch als effectief is.
Denk bijvoorbeeld aan het individu dat een overval met geweldpleging heeft meegemaakt. Als ze zich de kleur van de schoenveters van de aanvaller zouden herinneren, de scheur in hun spijkerbroek, het geluid dat hun jas maakte als ze bewogen, of de hoek van de zon die erop weerkaatst, zouden ze nutteloze gegevens in hun hersenen opslaan.
Hun hersenen willen alleen de essentiële informatie van de ervaring bewaren om zich voor te bereiden op toekomstige situaties. De rest is overbodig. Het helpt het individu niet om te weten welke kleur haar de aanvaller had. Ze zijn meer geïnteresseerd in het vaststellen van de context waarin de gebeurtenis plaatsvond om voorbereid te zijn op een volgende keer.
Mensen die drinken van Mnemosyne (hyperthymesia)
Hyperthymetisch syndroom definieert een zeldzame aandoening waarbij een individu in staat is zich een groot deel van zijn levenservaringen in uitzonderlijk detail te herinneren.
Opgemerkt moet worden dat de incidentie onder de bevolking uiterst gering is. Maar in 2005 publiceerde de Universiteit van Californië (VS) een studie (Engelse link) waarin het geval van één bepaalde vrouw werd beschreven.
We zouden kunnen zeggen dat iemand met hyperthymesia gedronken heeft uit het water van de Mnemosyne rivier. Hun geheugen reageert niet op een geheugenstechniek, maar is automatisch en spontaan. Dit lijkt een buitengewone gave, maar dat is het niet. In feite vertonen degenen die deze bijzonderheid vertonen ook bepaalde kenmerken die lijken op autisme.
Bovendien voelen deze personen zich vaak geestelijk uitgeput. Dit belemmert hun cognitieve prestaties. Het onwillekeurig en voortdurend onthouden van gegevens, scènes en ervaringen is iets van een last. Deze personen zijn geen genieën en vertonen ook geen hoger dan gemiddelde intelligentie. Integendeel zelfs.
Mensen met hyperthymesie denken buitensporig veel aan het verleden en kunnen de herinneringen die in hen opkomen niet beheersen. Daardoor kunnen ze zich niet op de werkelijkheid concentreren.
Conclusie over de metafoor van Lethe en Mnemosyne
Het geheugen vergemakkelijkt ons leren en onze aanpassing aan de omgeving. Het is dankzij ons geheugen dat we ervaringen opdoen en onszelf dagelijks bijwerken in termen van kennis en wijsheid. Vergeten stelt ons echter in staat om als soort vooruit te komen door meer beweeglijke en efficiënte hersenen te modelleren, die in staat zijn waardevolle informatie op te slaan en dat wat niet bijzonder nuttig is te elimineren.
In het evenwicht tussen die twee ligt ons cognitieve succes. Daar liggen de geheimen van onze overleving verborgen.
Alle siterte kilder ble grundig gjennomgått av teamet vårt for å sikre deres kvalitet, pålitelighet, aktualitet og validitet. Bibliografien i denne artikkelen ble betraktet som pålitelig og av akademisk eller vitenskapelig nøyaktighet.
- Anderson MC, Bjork RA, Bjork EL. Remembering can cause forgetting: Retrieval dynamics in long-term memory. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition. 1994;20:1063–1087.
- Berry JA, Cervantes-Sandoval I, Nicholas EP, Davis RL. Dopamine is required for learning and forgetting in Drosophila. Neuron. 2012 May 10;74(3):530-42. doi: 10.1016/j.neuron.2012.04.007. PMID: 22578504; PMCID: PMC4083655.
- Bauer PJ. Remembering the times of our lives: Memory in infancy and beyond. Lawrence Erlbaum Associates; Mahwah, NJ: 2007
- Gravitz L. The forgotten part of memory. Nature. 2019 Jul;571(7766):S12-S14. doi: 10.1038/d41586-019-02211-5. PMID: 31341314.
