Het venuseffect, een fascinerende optische illusie
Heb je je ooit afgevraagd waarom kunstenaars spiegels gebruiken in hun schilderijen? Dat is geen toeval. Inderdaad, optische effecten in kunstwerken waren en zijn een veelgebruikt middel door kunstenaars. Hiermee proberen ze je zintuigen te prikkelen en je langer naar hun schilderijen te laten kijken. Een van deze middelen heet het venuseffect.
Het is een technisch middel. Het gaat echter verder dan alleen het creëren van een indruk. In feite maakt het deel uit van de psychologie van de waarneming. Het gaat om de manier waarop kunstenaars een toeschouwer van hun werken manipuleren, zodat die een verkeerde indruk van iets krijgt.
Deze verkeerde perceptie betekent dat wat je in een spiegel weerspiegeld ziet, niet is hoe het er echt uitziet of wat je verwachtte te zien.
“Ik weet dat spiegels ons een vals gevoel van vertrouwen geven.” vervolgde ik . “Het spiegelbeeld dat we elke dag zien, heeft niets te maken met hoe anderen ons zien .“
-Rasmenia Massoud-
Het venuseffect: overschatten wat je in de spiegel ziet
Spiegels zelf zijn uiterst kenmerkende objecten. Ze hebben een mysterieuze uitstraling. Elke dag zie je jezelf en je omgeving erin weerspiegeld. In die weerspiegeling schuilt een groot deel van het raadsel. Want niet alles is wat het lijkt. Mensen hebben inderdaad een aantal misvattingen over dit eenvoudige en alledaagse voorwerp.
Uiteindelijk is ons begrip van spiegels nogal gebrekkig. Tenminste, dat beweert een onderzoek (Engelse link) gepubliceerd in het European Journal of Cognitive Psychology . Het gaat over onze neiging om te overschatten wat we in de spiegel zien.
Blijkbaar anticipeer je op je spiegelbeeld voordat het daadwerkelijk verschijnt. Als je bijvoorbeeld in een bepaalde hoek staat en niet recht voor de spiegel, is de kans groot dat je verkeerd anticipeert op het moment dat je voor het eerst je spiegelbeeld ziet.
Volgens het onderzoek staat dit bekend als vroege fout. Het betekent dat je, in plaats van rekening te houden met het perspectief, denkt dat de spiegel alleen dat deel van de kamer kan weerspiegelen dat gelijk is aan de breedte van de spiegel.
Verschillende onderzoeken hebben dit effect bestudeerd. Een ervan is gepubliceerd in de National Library of Medicine (NLM – Engelse link). Hierin wordt beweerd dat kunstenaars opzettelijk beelden manipuleren om de indruk te wekken die je krijgt als je in de spiegel naar jezelf kijkt.
Sommige onderzoekers hebben zelfs gesuggereerd dat de hoofden van Venus die in de spiegels worden afgebeeld te groot zijn in verhouding tot hun gezichten. Bovendien zou Venus minstens half zo groot moeten zijn als de spiegel.
“We zien alleen wat we willen zien; we horen alleen wat we willen horen. Ons geloofssysteem is net een spiegel die ons alleen laat zien wat we geloven.”
Naar wie kijkt Venus?
Het Venus-effect betreft een visuele weergave van een spiegel. De spiegel wijst echter naar de kijker van het schilderij in plaats van naar het onderwerp van het kunstwerk. Dit merkwaardige effect is gebruikt door kunstenaars als Velázquez (Rokeby Venus), Titiaan (Venus met een Spiegel) en Veronese (Venus met een Spiegel).
Ons begrip van de reflecties in de spiegels van deze schilderijen is gebrekkig. In feite verwijst het venuseffect naar onze egocentrische houding in de veronderstelling dat wat het onderwerp van een schilderij in de spiegel ziet hetzelfde is als wat wij zien.
De meest voorkomende misvatting is om je voor te stellen dat de Venussen naar hun eigen spiegelbeeld kijken. De tweede is om je voor te stellen dat ze naar jou kijken. Geen van beide aannames is echter correct. Want in werkelijkheid kijken ze naar de reflectie van de schilder.
Daarom, zoals het eerdere onderzoek dat we noemden concludeerde, zouden de effecten minder realistisch zijn geweest als de kunstenaars deze beelden hadden geschilderd zoals ze ze in werkelijkheid zagen.
Dit verrassende effect is ook gebruikt bij film en televisie. Het wekt valse waarnemingen op en creëert emoties. Tot slot zet het je aan het denken over de mate waarin wat je op een schilderij en in een spiegel ziet waar is.
Alle siterte kilder ble grundig gjennomgått av teamet vårt for å sikre deres kvalitet, pålitelighet, aktualitet og validitet. Bibliografien i denne artikkelen ble betraktet som pålitelig og av akademisk eller vitenskapelig nøyaktighet.
Bertamini M, Latto R, Spooner A. The Venus effect: people’s understanding of mirror reflections in paintings. Perception. 2003;32(5):593-9. doi: 10.1068/p3418. PMID: 12854645.
Marco Bertamini, Lauren A. Wynne (Nov 2009): The tendency to overestimate what is visible in a planar mirror amongst adults and children
