Het bandwagon-effect: de meerderheid volgen

Zoals Facundo Cabral ooit zei: ‘We zouden alleen maar gras moeten eten. Miljoenen koeien kunnen het toch niet allemaal verkeerd hebben?’ Hij refereert hiermee aan de ironie van het volgen van de meerderheid zonder er kritisch over na te denken. In andere woorden: het volgen van anderen alleen maar omdat zij met meerderen zijn. Dit is een cognitieve bias, ofwel denkfout, die bekend staat als het bandwagon-effect.

Het bandwagon-effect omvat specifiek de overtuiging dat iets waar is omdat de meeste mensen het geloven. Mensen die slachtoffer zijn van deze cognitieve bias baseren hun oordeel niet op bewijs of logische redeneren. Zij baseren hun oordeel op de kracht van de meerderheid, want als zoveel mensen zus of zo denken, moet het toch wel waar zijn?

Politici kennen de kracht van het bandwagon-effect het beste. Er zijn honderden onderzoeken uitgevoerd naar hoe politici hier gebruik van maken om hun ‘waarheden‘ op ons te projecteren. Hierbij maakt het niet uit of deze waarheden nu wel of niet kloppen. Je ziet dit het vaakste gebeuren tijdens verkiezingsperioden. Mensen beginnen gaandeweg te geloven dat de kandidaat die steeds het beste uit de peilingen komt, ook daadwerkelijk de beste is. Het maakt geen verschil of de stemmer wel of niet op de hoogte is van hun ideeën of de validiteit van hun beweringen.

De oorsprong van het bandwagon-effect

Direct vertaald betekent ‘bandwagon’ een ‘wagen met een orkest.’ De eerste persoon die bewust de term ‘bandwagon-effect’ gebruikte was de Noord-Amerikaanse acteur Dan Rice in 1848. Tijdens de presidentiële campagne van dat jaar gebruikte Rice de bijbehorende uitdrukking ‘op de wagen springen’ (‘jump on the bandwagon’). Hiermee bedoelde hij ‘samen met alle anderen aan boord klimmen.’ Dit is hoe hij president Zachary Taylor aan de macht wist te helpen.

In deze periode werd het duidelijk dat een uitdrukking zoals deze een enorm vermogen had om indrukwekkende massa’s nog groter te maken. Dit resulteerde in een gigantisch domino-effect. Ofwel: het leek besmettelijk te zijn. Mensen wilden bijblijven en deel uit maken van hedendaagse trends.

Beetje bij beetje begonnen mensen te begrijpen dat het bandwagon-effect kon resulteren in enorme politieke voordelen. Mensen willen altijd bij het winnende team horen. Daarom kunnen ze zich simpelweg aansluiten bij degene die meer volgers weet te verzamelen, of dat nou een politicus is of een ander persoon. Dit creëert een klimaat waar alles de leidende persoon versterkt.

Het bandwagon-effect en de argumentum ad populum

Een argumentum ad populum — oftewel populistische drogreden — is een valse aanname die desalniettemin de meerderheidsopinie reflecteert.  Carl Sagan noemt tijdens het bespreken van dit onderwerp dat hij wel eens berispt is door een taxichauffeur. De chauffeur vroeg hem of hij in UFO’s geloofde, waarop Sagan reageerde van niet. De reactie van ed chauffeur was afwijzing en scepsis.

De chauffeur geloofde dat Sagan zijn echte mening verborg. Als hij had gezegd dat hij wel in aliens geloofde, ook al zou het een leugen zijn geweest, had hij de goedkeuring van de chauffeur gekregen.

Dit is dus een voorbeeld van hoe het bandwagon-effect zich kan uiten. Politici en marketeers proberen bijna altijd mensen te vertellen wat ze willen horen. Het doet er niet toe of het waar is of niet.  Waar het hun om gaat, is dat ze populaire meningen terugspelen naar de massa en daardoor de sympathie van de meerderheid winnen.

De risico’s van het bandwagon-effect

Het is echter niet alleen maar makkelijk voor mensen in machtsposities. Het voldoet niet om alleen leugens die iedereen wil horen te vertellen. Er is meer nodig om de stem van de meerderheid te verdienen. Het bandwagon-effect is namelijk een tweesnijdend zwaard. De populairste persoon worden betekent ook dat je blootgesteld wordt aan de massa. Elke nieuws omtrent deze persoon dat hun in een negatief licht zet, kan negatief uitpakken voor hun reputatie. Iedereen heeft namelijk veel meer aandacht voor de winnende partij, zoals eerder gezegd werd.

Overigens kan een van de deelnemers of kandidaten een nog sterkere trend loslaten op de mensen. Mensen volgen volgen leiders niet vanuit hun overtuiging, maar simpelweg vanwege het zware gewicht dat het bandwagon-effect voorstelt. Daarom kan men met gemak de rug toekeren naar degene die zwakker lijkt in het logisch redeneren. Als iemand in staat is om zichzelf als een mogelijke winnaar neer te zetten, zullen veel mensen overlopen naar deze persoon. Hierbij laten ze hun oorspronkelijke voorkeur achter.

Het bandwagon-effect wordt ook wel als kuddegedrag omschreven. Het is belangrijk om je hiervan bewust te zijn zodat je niet het slachtoffer wordt van iemand die niks dan leugens verkoopt.