'Gekke' en 'hysterische' vrouwen: de geschiedenis van de geestelijke gezondheid van vrouwen

Er is een lange geschiedenis van ongezonde discriminatie op het gebied van de geestelijke gezondheid van vrouwen. In feite draaide het veel te lang om beledigende concepten en praktijken. We gaan in op de oorzaken en gevolgen van dit fenomeen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Angela C. Tobias.

Laatste update: 16 april, 2023

Gedurende vele jaren rechtvaardigde de psychologie, net als de geneeskunde en andere gezondheidswetenschappen, genderrollen en nalatige praktijken tegen het vrouwelijk geslacht. Deze varieerden van onderschatting van emotionele symptomen, overmedicatie in de psychiatrie, paternalistische behandeling door professionals, nalatige praktijken en medisch geweld bij behandelingen voor de geestelijke gezondheid van vrouwen.

Net als veel andere vakgebieden bevat de geschiedenis van de geestelijke gezondheid van vrouwen een aantal gruwelijke verhalen. Kennis van deze praktijken uit het verleden is de enige veilige manier om dezelfde fouten niet te herhalen. Dit zal ook helpen om de ongewenste gevolgen van de reeds gemaakte fouten te beperken.

De mannen waren intellectuelen, de vrouwen waren ‘gek’

In de jaren ’70 begon men, dankzij de eerste feministische golven en werken als Madness and Civilization van Michel Foucault, de rol van vrouwen in de wetenschappen ter discussie te stellen.

Er begonnen stemmen op te komen die de onzichtbaarheid van het onderzoekswerk van vrouwen weerspiegelden, zowel als auteurs als patiënten. Ze becommentarieerden hoe androcentrisme het concept en de psychologische behandeling van vrouwen beïnvloedde.

Het seksuele dimorfisme tussen mannen en vrouwen was geen verklaring. Het werd gebruikt om de asymmetrische sociale organisatie en de discriminatie van vrouwen te rechtvaardigen. Wetenschappers begonnen echter vraagtekens te zetten bij het idee van het bestaan van een vrouw die biologisch bereid is te lijden aan bepaalde geestelijke gezondheidsproblemen.

Helaas moesten deze baanbrekende vroege onderzoekers een zware prijs betalen voor het uitdagen van de norm. Zo waren vrouwen die zich op wetenschappelijk terrein of in het parlement begaven, zoals de eerste suffragettes, uiterst controversieel. In feite werden deze vrouwen die uit hun huiselijke en verzorgende rol braken, gebrandmerkt als gek.

Vrouwen en psychiatrie: een horrorverhaal

Medische deskundigen gebruikten het argument van seksuele dimorfie om de vele misbruiken en zelfs onmenselijke praktijken in de psychiatrische en psychologische behandeling van vrouwen te rechtvaardigen. Ze beschreven de Victoriaanse vrouw als vatbaar voor duizeligheid, zwakte en prikkelbaarheid, met de neiging om problemen te veroorzaken.

Deze visie van hen als zwakke wezens die vatbaar waren voor geestelijke gezondheidsproblemen kreeg aanhangers uit de frenologie, het behaviorisme en de psychoanalyse. In plaats van dit argument in twijfel te trekken, begonnen deze professionals praktijken uit te voeren met betrekking tot het vrouwelijke voortplantingssysteem en het zenuwstelsel (Spaanse link).

Frenologie, psychoanalyse en onmenselijke praktijken

Met de opkomst van de frenologie in de 19e eeuw werden dualistische gendermetaforen versterkt. Bijgevolg was het vrouwelijke stereotype gebaseerd op genegenheid, gevoeligheid, zoetheid en zelfopoffering.

Anderzijds draaide de mannelijke rol om logica en intellectuele capaciteit. Daarom was het gerechtvaardigd dat vrouwen die toegang wilden tot een niet-huishoudelijke omgeving op de rand van de waanzin stonden.

Andere pioniers van de psychologie, zoals Freud en Watson, zagen vrouwen als geestelijk minderwaardige mensen. Zij degradeerden hen tot de huiselijke sfeer. Bovendien brachten verschillende verhandelingen over geestelijke gezondheid het vrouwelijke voortplantingssysteem in verband met het zenuwstelsel en geestelijke gezondheidsproblemen.

De zogenaamde ‘zwervende baarmoeder’ theorie van de Oude Grieken rechtvaardigde dat vrouwen aan geestelijke gezondheidsproblemen leden door hun seksuele onderdrukking. Op grond van dit argument richtten veel psychologische behandelingen zich op het voorschrijven van echtelijke gemeenschap, genitale massages door psychiaters, en het verwijderen van geslachtsorganen.

Hysterie en afwijken van de norm

De meeste gepsychologiseerde gevallen waren van vrouwen, zoals Anna O of Dora, die de stap namen om over hysterie te praten. Het waren jonge vrouwen, die men beschouwde als ontevreden en geneigd tot het creëren van problemen. Daarom “pathologiseerde” men vrouwen die prototypisch mannelijke rollen uitoefenden.

Het mannelijke stereotype was gebaseerd op rebellie, kracht en onafhankelijkheid. Vrouwen, vooral die revolutionaire suffragettes en baanbrekende onderzoekers, werden gebrandmerkt als hysterisch omdat ze hun emotionele en onderdanige rol opgaven.

Deze misbruikconcepten en -praktijken lijken vandaag de dag misschien ver van de werkelijkheid verwijderd. Maar pas in 1952 verklaarde de American Psychiatric Association hysterie tot een achterhaalde term.

Nieuwe horizonten: psychologie met een genderperspectief

Vrouwen zijn lang onzichtbaar geweest in studies over geestelijke gezondheid. In feite werden ze veranderd in passieve onderzoeksobjecten. Sandra Harding beschrijft dit in haar boek, Wetenschap en feminisme (Spaanse link). Zelfs nu nog sluit men bij recente onderzoeken vrouwen uit bij klinische proeven met psychotrope medicijnen.

Op dit moment blijft de aanname van genderrollen bestaan. Dit betekent dat er ook onevenwichtigheden blijven bestaan. Vooral als het gaat om het op zich nemen van verantwoordelijkheden in verband met huishoudelijke taken.

Vrouwen blijven namelijk gebukt gaan onder het gewicht van de rol van verzorger binnen het gezin. Dit creëert een dissonant en, bij uitbreiding, een gevoel van gebrek aan aanpassing als het gaat om hun verlangen naar onafhankelijkheid op verschillende gebieden.

Deze richtlijnen, samen met de alarmerende gegevens over gendergeweld, brengen de geestelijke gezondheid van veel vrouwen in gevaar. Dergelijke opvattingen geven geen biologische verklaring voor kwetsbaarheid. In feite rechtvaardigen ze de bedreigingen voor de geestelijke gezondheid van vrouwen.

Tegenwoordig stelt de psychologie steeds meer genderperspectieven voor. Ontegenzeggelijk hebben we duurzame veranderingen in kennis nodig als het gaat om concepten en procedures van evaluatie, interventie en controle van geestelijke gezondheid.

In feite zijn we allemaal verantwoordelijk voor het beëindigen van de geschiedenis van terreur in de geestelijke gezondheidszorg tegen vrouwen, waar die zich ook voordoet.