Gaslighting: de meest subtiele en bijtende vorm van misbruik

Beoordeeld en goedgekeurd door de psycholoog Gema Sánchez Cuevas.

Geschreven door Raquel Lemos Rodríguez

Laatste update: 27 december, 2022

Heeft iemand je ooit wel eens wijs proberen te maken dat je gek was? Dat je iets liep te vertellen dat eigenlijk nooit is gebeurd? Als iemand je doet twijfelen aan je eigen oordeel of in twijfel trekt wat er volgens jou gebeurd is, dan kan dit ervoor zorgen dat je erg in de war raakt en misschien wel depressief wordt. Dit is een zeer effectieve manipulatiestrategie die mensen gebruiken om misbruik te maken van anderen en hen pijn te doen. We hebben het in dit geval over gaslighting, the meest subtiele en bijtende vorm van misbruik.

De term ‘gaslighting’ is niet willekeurig. Het komt van de film ‘Gaslight’, waarin de protagonist zijn vrouw doet geloven dat ze gek aan het worden is en dat ze naar een psycholoog moet gaan. Zijn manipulatie heeft een duidelijk doel: ervandoor kunnen gaan met haar fortuin. Gaslighting is een ware marteling voor iedereen die slachtoffer wordt van deze wrede grap.

Gaslighting, een wapen voor manipulators

Hoewel de term misschien niet erg bekend is, wordt deze techniek vaker gebruikt dan je zou denken. Gaslighting is een flijmscherp wapen voor manipulators. Met dit wapen kunnen ze ervoor zorgen dat hun slachtoffers letterlijk gek worden en toestemmen in alles wat zij van hen willen. Heb je wat voorbeelden nodig? Wellicht komt dit je bekend voor.

Stel je eens voor dat iemand tegen zijn partner zegt dat hij hem tijdens een bepaald gesprek erg heeft gekwetst. De partner zegt dat hij zich dat helemaal niet kan herinneren, dat die ander het allemaal verzint, en dat hij zoiets nooit zou zeggen. Hoewel de ander er nog meer vragen over zou kunnen stellen, heeft de partner, de manipulator in dit geval, zojuist iets heel belangrijks voor elkaar gekregen: hij is erin geslaagd om een beetje twijfel te zaaien.

Vervolgens doen er zich een aantal omstandigheden voor die het slachtoffer herinneren aan dat moment waarop zijn partner hem vertelde dat de vork niet zo in de steel zat als hij dacht. In een andere, soortgelijke situatie, zal de manipulator zeggen dat de ander aan het overdrijven is, dat hij loopt te liegen, dat deze extreme gevoeligheid voor problemen zorgt etc. De twijfel die gezaaid is zal ontkiemen en beginnen te groeien. Beetje bij beetje, zal de andere persoon denken dat hij de dingen echt aan het opblazen is, of misschien zelfs uit zijn duim loopt te zuigen.

In de meest extreme gevallen, zal de manipulator expres dingen verstoppen en de andere persoon doen geloven dat hij het mis heeft en dat zijn geheugen niet meer betrouwbaar is. Het motief achter deze vorm van misbruik kan zijn de drang om controle te krijgen over de andere persoon, om zichzelf sterk en machtig te voelen, om schade aan te richten of om een bepaald doel te bewerkstelligen, zoals in de film ‘Gaslight’. Dit is duidelijk een voorbeeld van een giftige relatie. In een relatie als deze, wordt het slachtoffer erg onzeker, begint hij voortdurend te twijfelen aan zijn eigen overtuigingen, en wordt hij volkomen afhankelijk van het oordeel en de meningen van anderen.

Vertrouw op je intuïtie

Is het moeilijk om jezelf te bevrijden uit een dergelijke situatie? Ja, natuurlijk is dat moeilijk. Het is altijd moeilijk om jezelf te bevrijden uit een situatie waarin je te maken hebt met een persoon die bereid is om jou te manipuleren. Maar dit betekent niet dat het onmogelijk is. Het is belangrijk om een aantal goede strategieën in het achterhoofd te houden mochten we ooit in een situatie terechtkomen waarin iemand ons probeert te ‘gaslighten’. Deze strategieën helpen ons om onze ogen te openen en uit de situatie te ontsnappen.

De eerste strategie is om te leren vertrouwen op je eigen intuïtie. Als je het gevoel hebt dat er iets vreemds aan de hand is, dat iets niet helemaal snor zit, dan zou je niet zomaar alles moeten geloven wat die andere persoon tegen jou zegt. Je intuïtie probeert iets tegen je te zeggen en daar moet je dan ook naar luisteren. Je intuïtie is doorgaans minstens net zo ‘redelijk’ als die andere persoon.

De tweede strategie is om niet voortdurend goedkeuring te zoeken bij die andere persoon. Dit is iets dat veel mensen in een dergelijke situatie doen, vaak vanwege laag zelfvertrouwen of de behoefte aan acceptatie. Als onze intuïtie ons echter al duidelijk probeert te maken dat er iets mis is, dan zouden we niet blindelings moeten vertrouwen op iemand die ons wijs probeert te maken dat een bepaald gesprek helemaal nooit heeft plaatsgevonden.

De derde strategie is om duidelijk je grenzen te behouden. Als die andere persoon tegen jou schreeuwt, als hij kwetsende dingen zegt of als je kunt merken dat hij jou probeert te gebruiken om er zelf van te profiteren, dan moet je hier iets over zeggen en het niet zomaar laten gaan. Je mag niet toestaan dat iemand zo over je grenzen heen walst, anders zal hij denken dat hij hier ongestraft mee weg kan komen. Onze grenzen zouden onbegaanbaar moeten zijn. Zodra je hebt toegegeven, is er geen weg terug meer en zal deze psychologische manipulator misbruik maken van deze kans.

Het kan zijn dat je aan jezelf twijfelt, maar in dat geval is het verstandigst wat je kunt doen, zelf op zoek gaan naar bewijzen. Gaslighting is een strategie die het idee probeert te voeden dat we de werkelijkheid op een andere manier waarnemen dan een objectieve toeschouwer zou doen. Dit zorgt ervoor dat onze gedachten obsessief worden, wat dit idee alleen nog maar versterkt.

Het is belangrijk om afstand te nemen van de mensen die ons een slecht gevoel over onszelf geven. Afstand helpt ons om de situatie vanuit een nieuw perspectief te analyseren, ver weg van alle manipulatie. Het eens zijn met iemand die ervoor probeert te zorgen dat we aan onszelf gaan twijfelen, zal deze persoon de macht geven om ons te vernietigen.