Bijen kunnen rekenen, beweert onderzoek

Wat als we je zouden vertellen dat bijen oneven getallen van even kunnen onderscheiden? In feite hebben hun hersenen amper een miljoen neuronen, maar hun capaciteiten blijven de wetenschap verbazen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 04 maart, 2024

Het zijn kleine insecten en we zien hun met stuifmeel bedekte lichamen graag van de ene bloem naar de andere gaan. Bijen zijn die vliesvleugeligen die zo noodzakelijk zijn voor het voortbestaan van onze ecosystemen. Er zijn duizenden soorten in de wereld, die allemaal fungeren als bestuivers, en die rol heel goed vervullen.

We houden van bijen. Maar helaas zorgen we niet al te goed voor ze. Klimaatverandering, gevoegd bij het intensieve gebruik van giftige stoffen zoals pesticiden en insecticiden voor de landbouw, vernietigt ze geleidelijk aan. Deze belangrijke wezens zijn ook een uitdaging voor de wetenschap.

Naarmate we ze beter leren kennen, blijven hun intelligentie en complexe en gedurfde sociale organisatie ons verbazen. Bovendien weten we al lang dat honingbijen bedreven zijn in rekentaken. Onlangs leverde een onderzoek nog een verrassender feit op. Ze zijn in staat even van oneven getallen te onderscheiden.

Geloof het of niet, bijen kunnen rekenen

Je bent misschien sceptisch over deze bewering. Immers, hoe kan een insect met nauwelijks een miljoen neuronen (wij hebben er bijna 86 miljard) zulke verfijnde uitvoerende capaciteiten hebben? Scarlett Howard, een stagiaire aan de Universiteit van Toulouse, die al geruime tijd wiskunde leert aan bijen, legt het verder uit.

Ze beweert dat is aangetoond dat deze eusociale insecten kunnen optellen en aftrekken en zelfs het begrip nul begrijpen. Door verschillende experimenten waarbij ze bijen beloont, heeft ze ze getraind om wiskundige basisbegrippen onder de knie te krijgen.

Het helpt bij het ontdekken van hun cognitieve vermogens. Die variëren namelijk van het kunnen onderscheiden van menselijke gezichten tot het doorlopen van complexe doolhoven.

Scarlett Howard publiceerde haar onderzoek in 2019 (Engelse link). Ze beweert dat hoewel bijen en mensen gescheiden zijn door meer dan 400 miljoen jaar evolutie, we veel elementen gemeen hebben. Bijen kunnen inderdaad rekenen, regels leren en rekenkundige taken ondernemen die andere dieren met grotere hersenen niet kunnen.

Bijen kunnen het verschil zien tussen oneven en even getallen

Hoe moeilijk was het voor jou om op school het verschil te leren tussen oneven en even getallen? Misschien niet al te moeilijk. Maar je had zeker nooit gedacht dat insecten zoals bijen deze taak ook aankonden? De Deakin Universiteit in Australië publiceerde in 2022 een studie (Engelse link) over precies dit onderwerp.

Het onderzoek beweerde dat honingbijen de begrippen oneven en even getallen kunnen leren. De onderzoekers scheidden de bijen in twee groepen. De eerste groep werd getraind om even getallen te associëren met suikerwater en oneven getallen met een bitter smakende vloeistof (kinine). De andere groep werd getraind om oneven getallen te koppelen aan suikerwater, en even getallen aan kinine.

De wetenschappers trainden individuele bijen. Ze gebruikten vergelijkingen van oneven versus even getallen (met kaarten met daarop de getallen één tot tien gedrukt) totdat de bijen met 80% nauwkeurigheid het juiste antwoord kozen.

De resultaten toonden niet alleen aan dat bijen kunnen rekenen, maar ook dat ze oneven getallen eerder herkennen dan even getallen. Dit is tegengesteld aan onze ervaringen als mensen.

Als we klein zijn hebben we zelfs de neiging gemakkelijker even getallen (2, 8, 6, 10…) te leren, maar het lijkt erop dat deze kleine insecten een leervoorkeur hebben voor oneven getallen.

Waarom moet een bij wiskunde kennen?

Het bijenbrein is klein en mist, in tegenstelling tot de mens, een prefrontale cortex. Dit gebied dat ons in staat stelt complexere taken uit te voeren, zoals wiskunde, is niet aanwezig in deze insecten. Hoe kunnen ze dan deze verfijnde vaardigheid tonen? Bovendien… waarom moet een honingbij wiskunde kennen?

Insecten zijn intelligenter dan we denken

Bijen kunnen rekenen en zijn slimmer dan we denken. Om deze eigenschap te begrijpen moeten we echter niet vergeten wat intelligentie is. Het is het vermogen om informatie af te leiden, te interpreteren en te gebruiken om problemen op te lossen. Het is zowel eenvoudig als complex.

Uiteraard identificeren bijen in hun dagelijkse bezigheden niet welke bloemen bijvoorbeeld oneven of even bladeren hebben. Maar in experimentele situaties waarin ze getraind worden en versterking krijgen (suikerwater), leren ze sneller dan andere dieren.

Leren om te overleven

Het is duidelijk dat een bij geen wiskundige taken hoeft uit te voeren om zich te voeden. Toch is aangetoond dat ze in uitzonderlijke situaties nieuw leren kunnen integreren om te overleven. Dit wordt niet gedaan door andere insecten, noch door een groot deel van de gewervelde dieren.

Bovenstaande onderzoeken hebben aangetoond dat bijen uiterst geavanceerde cognitieve vermogens bezitten. Deze zouden hen bijvoorbeeld in staat stellen voedsel te verkrijgen in omstandigheden die het oplossen van elementaire problemen vereisen.

Een wereld om te ontdekken

Eén interessant feit is duidelijk geworden met deze experimenten. Het is het feit dat het niet nodig is om een prefrontale cortex te hebben om wiskundig te denken.

In feite is het voldoende om iets meer dan een miljoen neuronen en een klein brein te hebben om eenvoudige bewerkingen uit te voeren. Dat gezegd hebbende, dit bijzondere leervermogen is een unieke kwaliteit bij bijen en we moeten er nog veel meer van begrijpen.

Tot slot is er één feit dat niet genegeerd kan worden. De wereld, onze planeet, is veel beter met bijen in ons midden. We hebben ze nodig. Bovendien zijn ze een van de meest fascinerende wezens in onze ecosystemen.