Tár: een film over misbruik en zelfvernietiging
In sommige films is de angst onzichtbaar geïmpregneerd in de sfeer, de non-verbale communicatie, of, in dit geval, het getik van een metronoom. Dit soort elementen vormen meestal de complexe psychologische lagen van de hoofdpersonen, hun angsten en zelfs hun gevoelens van paranoia. De nieuwste productie van de tot acteur omgevormde regisseur Todd Field is zo’n voorbeeld.
Tár iseen audiovisueel portret van een orkestleider. Zij staat op het hoogtepunt van haar carrière. In feite is ze een duidelijk voorbeeld van hoe sommige vrouwen, verre van glazen plafonds te moeten doorbreken, ze weten op te lossen met hun persoonlijkheid en klinkende waarde. In deze film ontdekken we echter dat achter de maestro een monster schuilgaat.
Dit is een buitengewoon psychodrama. Hij doet denken aan de producties van Kubrick en is genomineerd voor zes Oscars. Velen zien de film als een parabel over de #MeToo beweging. Anderen zien het als de essentie van de cancelcultuur. Maar, de echte drijvende kracht van deze film is de titanische prestatie van Cate Blanchett.
“Muziek kan het onbenoembare benoemen en het onkenbare communiceren.”
Lydia Tár en meritocratische glorie
Tár speelt met de kijker. Het is een enigma, een mysterie dat ontrafeld moet worden, en een caleidoscoop van licht en schaduw. Het eerste deel van de film richt zich bijna uitsluitend op het tonen van hoe de hoofdpersoon, Lydia Tár, is. We zijn getuige van haar dirigeren op een podium in Manhattan. We zien zelfs hoe haar biografie wordt bewerkt op Wikipedia.
In feite is haar introductie zo geloofwaardig dat het ons vergeven zou kunnen worden dat we de plotselinge drang ervaren om haar naam te googelen. Dat komt omdat we bijna onbewust aannemen dat de film een biopic moet zijn.
Dat is het echter niet. Het personage is volledig fictief. Maar, waarom zou iemand als zij niet kunnen bestaan? Deze chef-dirigent van de Berliner Philharmoniker is immers het toonbeeld van meritocratische glorie.
Haar mentor is Leonard Bernstein. Ze heeft gespeeld in grote orkesten als New York, Cleveland en Boston en heeft een doctoraat van Harvard. Ze heeft een Emmy, een Grammy, een Oscar en zelfs een Tony gewonnen.
Nu staat haar boek, Tár op Tár, op het punt uit te komen. Haar succes, invloed in de media en zelfs haar macht zijn meer dan gerechtvaardigd. Maar soms wankelen degenen aan de top.
Afgesloten werelden en een hermetische persoonlijkheid
De film speelt zich af in grote gebouwen met lange, heldere witte gangen en hoge plafonds. De kamers waarin we Tár het absolute commando zien voeren, het reilen en zeilen van de muzikale politiek uitoefenend, zijn immens. Maar, alles lijkt koud en gereguleerd. Bovendien wordt de sfeer beheerst door de voortdurende behoefte van de hoofdpersoon om controle uit te oefenen (Engelse link).
In het eerste deel van de film zijn we getuige van Tár’s terugkeer naar Berlijn na een reis naar New York. Het duurt niet lang voordat we haar persoonlijke worstelingen aanvoelen. Ze heeft een moeilijk verleden dat ze probeert te vergeten, samen met bepaalde emotionele problemen die ze onderdrukt met het gebruik van psychoactieve drugs.
Haar assistente draait om haar heen met het verdriet en de fascinatie van iemand die het object van zijn verlangen niet kan bereiken of begrijpen.
Lydia woont samen met Sharon, de eerste violiste van de Berlijnse Philharmonie, en haar dochter Petra. Er is een subtiele wrok zichtbaar in de relatie. Er is ook een soort verdriet dat gecamoufleerd is in de dagelijkse routines van werk en opvoeding van het kind. In feite is Lydia’s beroep haar grootste schild. Het voedt haar ook door haar de macht te geven die ze zo hard nodig heeft.
“Het probleem met jezelf inschrijven als ultrasonische epistemische dissident is dat als Bachs talent gereduceerd kan worden tot zijn geslacht, geboorteland, religie, seksualiteit, enzovoort, dan kan dat van jou ook.”
-Lydia Tár-
Het monster achter esthetische perfectie
Deze film ademt de psychologische sfeer van Kubricks producties. In het tweede deel worden we onderworpen aan een vreemd gevoel van bedreiging. Lydia begint de sluier van iets kwaads om haar heen waar te nemen, iets dat snel nadert. Het blijkt echter niets meer te zijn dan de echo’s van haar eigen geweten (Engelse link) die zich manifesteren in het gevoel dat er iets ergs staat te gebeuren.
Ze hoort vrouwelijke kreten in de verte, het geluid van een metronoom in een afgesloten kast, en een piano die klinkt als de hare. Deze gebeurtenissen verhogen de spanning terwijl de duistere kant van haar karakter zich geleidelijk aan ons openbaart. Ze raakt geobsedeerd door een jonge cellist die ze extreem snel promoot. Aan de andere kant verbant en ontslaat ze andere figuren.
Kort daarna ontdekken we dat dit een gewoontepatroon is. Ze gebruikt mensen als en wanneer ze daar zin in heeft. Bovendien manipuleert ze hen op dezelfde manier als waarop ze de concertmusici met haar dirigeerstok dirigeert; met passie, maar gewelddadige krachtdadigheid. Toch heeft haar gedrag uiteindelijk dramatische gevolgen. Dan treedt haar val uit de gratie.
“Als je het masker wilt dansen, moet je de componist dienen. Je moet jezelf, je ego en, ja, je identiteit sublimeren. Je moet in feite voor het publiek en God gaan staan en jezelf uitwissen.”
-Lydia Tár-
Cancel culture of een paradox van de #MeToo beweging?
Tár is het wervelende verhaal van een vrouw die op eigen kracht een bevoorrechte positie heeft bereikt en vervolgens uit die gouden sfeer wordt verwijderd. We leren dat het niet gemakkelijk is om in zo’n positie te blijven als de publieke opinie is als een almachtige god die verheerlijkt en vernietigt. Als kijkers zijn we vrij om te beoordelen of de hoofdpersoon krijgt wat ze verdient.
We zijn ook in staat om te concluderen of het gedrag van een kunstenaar belangrijker is dan zijn werk. Cancel culture is een fenomeen dat tegenwoordig steeds meer publieke figuren overspoelt. Het doet zich voor wanneer bepaalde opmerkingen of gedragingen die ze maken als beledigend worden geïnterpreteerd.
Als kijkers kunnen we onze eigen mening over dit verhaal opbouwen. Maar het ene aspect waarover we het zeker allemaal eens zullen zijn betreft de buitengewone prestatie van Cate Blanchett. Zij brengt deze buitengewone vrouw tot leven die ons zowel boeit als verontrust.