Het konijnenhol-syndroom: ten prooi vallen aan samenzweringstheorieën
Sommige mensen leven onder de schaduw van een complot. Ze denken dat de werkelijkheid waarin ze leven gekenmerkt wordt door leugens en doofpotten. Ze geloven de complottheorieën en vertrouwen niemand die dat niet doet.
Dit betekent dat ze de neiging hebben zich af te zonderen van de wereld om hen heen en alleen om te gaan met anderen die hun ideeën delen. Om te beschrijven hoe en waarom deze transformatie plaatsvindt, is onlangs het concept van het konijnenhol-syndroom ontwikkeld. Het is een metafoor gebaseerd op het verhaal Alice in Wonderland.
Hoewel velen van ons samenzweringstheorieën met scepsis bekijken, zijn ze voor deze specifieke personen echte, absolute en onmiskenbare zekerheden. In feite vormen de overtuigingen die de samenzwering omringen een fundamenteel element van hun identiteit.
In feite vallen deze mensen in het konijnenhol van de samenzwering. Hun overtuigingen zijn herkauwende gedachten die neigen naar samenzwering. Bovendien geven ze vaak aanleiding tot intolerant gedrag.
Achter het konijnenhol-syndroom
Het konijnenhol-syndroom is een recente theorie. De auteurs ervan, Robbie M. Sutton en Karen M. Douglas hebben het gebaseerd op een gedeelte uit Lewis Carroll’s Alice in Wonderland.
In dit boek volgt Alice, bij het zien van het witte konijn in een vest met een zakhorloge, brandend van nieuwsgierigheid, hem in zijn hol, zonder een moment te twijfelen hoe ze eruit zal komen. Het konijnenhol dipt plotseling en Alice struikelt en valt in wat een extreem diepe put blijkt te zijn.
Deze metafoor van het konijnenhol wordt uitgelegd in een artikel (Engelse link) in het tijdschrift, Curre nt Opinion in Psychology. De onderzoekers wilden uitleggen hoe een individu in de val van de complottheorie kan trappen. Ze legden een opeenvolging van stappen uit die optreden wanneer een individu er in valt.
“Alice had geen moment om eraan te denken zichzelf te stoppen voordat ze merkte dat ze in een zeer diepe put viel.”
-Lewis Carroll-
1. Een onvrijwillig proces
Individuen omarmen niet vrijwillig complottheorieën. Hun aandacht hoeft er alleen maar door gevangen te worden (zoals in het konijnenvoorbeeld).
Complottheorieën zoals UFO’s, bovennatuurlijke ervaringen en een platte Aarde worden geboren, groeien en planten zich voort omdat ze verleidelijk zijn. De gelovige denkt dat hij zich in een bevoorrechte positie bevindt ten opzichte van de mensen om hem heen, die volgens hem bedrogen zijn.
Aanvankelijk worden ze aangetrokken door het mysterie en het plezier van het vreemde en excentrieke. Maar zonder dat ze het beseffen, kan dit contact een lont worden die verdere samenzweringsovertuigingen in hen doet ontbranden. Wat begon als nieuwsgierigheid, transformeert hen uiteindelijk. Met andere woorden, contact met complottheorieën kan een domino-effect hebben.
Voorbeelden hiervan zijn te vinden in de complottheorieën die opkwamen rond COVID-19 (Spaanse link) (Sutton, 2022). Complotdenkers realiseren zich niet hoe alleen al het feit dat ze met deze theorieën in aanraking komen hun manier van kijken naar de wereld verandert.
“Ze realiseren zich misschien niet wat er met hen gebeurt in deze vroege stadia van het konijnenhol-syndroom.”
-Robbie M. Sutton-
2. Een ‘cognitieve tachycardie’
Bij het begin van het konijnenhol-syndroom kan het individu sceptisch staan tegenover het soort informatie dat de maatschappij heeft weggegooid. Bijvoorbeeld het geloof dat de wereld plat is. Wanneer ze echter in samenzweringskringen komen en contact leggen met de mensen daarbinnen, treedt het “besmettingseffect” op.
Zo worden hun overtuigingen die gewoonlijk normaal zijn, samenzweerderig. In het begin lijkt het een langzaam proces. Maar na enige tijd herleven deze overtuigingen en nemen ze met buitengewone snelheid toe. Bovendien worden ze talrijker en steeds krachtiger.
Zodra deze rode lijn is overschreden, is de complotdenker geneigd zich af te zonderen van de echte wereld en zich uitsluitend te associëren met andere mensen die hetzelfde denken. Sterker nog, ze keren iedereen die er anders over denkt de rug toe.
Ze raken verwikkeld in een spiraal die bestaat uit het lezen en zien van steeds meer informatie die verband houdt met de inhoud van het complot. Dit versterkt hun samenzweringsovertuigingen nog meer.
“Ze hebben de neiging zich te identificeren als kritische en vrije denkers, wat op zijn beurt een diepere betrokkenheid bij deze overtuigingen bevordert.”
-Robbie M. Sutton-
3. Een ‘gepantserde’ geest
In de latere stadia van dit syndroom beginnen de overtuigingen van het individu te kristalliseren en te verharden. Als gevolg daarvan is het uiterst moeilijk voor hen om ze te veranderen en te herstructureren.
Interessant is dat de onderzoekers erop wijzen dat het bewijs over deze laatste fase schaars is. Dat komt omdat het moeilijk is om deelnemers te vinden die bereid zijn studies over complottheorieën te ondergaan. Dat komt omdat voor deze mensen de samenzweerders de anderen zijn, niet zijzelf.
Als iemand eenmaal samenzweringsovertuigingen in zijn cognitieve systeem heeft opgenomen, beïnvloeden die ook veel andere gebieden van zijn leven. Daarom is het gebruikelijk dat hun identiteit en geloofssysteem een metamorfose ondergaan.
Ze scheiden zich af van hun naasten en mengen zich met mensen die hun samenzweringsovertuiging delen. Ook zijn ze aantoonbaar ‘immuun’ voor elk bewijs tegen hun overtuigingen.
“In dit stadium kan betrokkenheid bij samenzweringsovertuigingen worden verankerd door het omarmen van radicaal getransformeerde epistemologieën.”
-Robbie M. Sutton-
Zoals je ziet is het genoeg om je gefascineerd te voelen door iets dat anders is om in een ‘konijnenhol’ van de samenzwering te vallen. Vervolgens, als het eerste contact is gelegd, komen complotdenkers terecht in een bodemloze put, zoals Alice overkwam.
Bovendien, als ze er eenmaal in zitten, vinden ze het moeilijk om eruit te komen, omdat hun geloof op een werkelijk diepgaande manier is veranderd.
Alle siterte kilder ble grundig gjennomgått av teamet vårt for å sikre deres kvalitet, pålitelighet, aktualitet og validitet. Bibliografien i denne artikkelen ble betraktet som pålitelig og av akademisk eller vitenskapelig nøyaktighet.
-
Sutton, R. M., & Douglas, K. M. (2022). Rabbit Hole Syndrome: Inadvertent, accelerating, and entrenched commitment to conspiracy beliefs. Current Opinion in Psychology, 101462.
-
Vega-Dienstmaier, J. M. (2020). Teorías de conspiración y desinformación entorno a la epidemia de la COVID-19. Revista de Neuro-Psiquiatria, 83(3), 135-137.