Achtzaamheid: de kunst om in het nu te leven

Heb je weleens gehoord over achtzaamheid of mindfulness? In Aziatische maatschappijen is meditatie al duizenden jaren een algemene bezigheid. Deze discipline helpt de beoefenaar om spirituele balans te vinden. Meditatie werd tijdens de jaren zeventig van de vorige eeuw naar het Westen gebracht.

Achtzaamheid, soms ook wel volledig bewustzijn genoemd, is een van de praktische toepassingen van meditatie. Deze vorm van meditatie wordt ook wel in de psychologie gebruikt als manier om met problemen, angst, stress en depressie om te kunnen gaan.

Wat is achtzaamheid precies?

Om achtzaamheid werkelijk te begrijpen, moeten we het bekijken in zijn context – kijken naar de boeddhistische wortels die het heeft. Over het algemeen wordt het leven binnen deze filosofie gezien als een samenstelling van aangename en onaangename gevoelens. Het leert ons de betekenis van gehechtheid – onze pogingen om in een aangename staat van welzijn te blijven en een onaangename staat te vermijden – en laat ons zien hoe gehechtheid lijden kan veroorzaken.

Door het leven op deze manier te bekijken, kun je erachter komen dat de oplossing voor ons lijden gevonden kan worden door het leven te omarmen zoals het is. Door zowel het goede als het slechte op zo’n manier te accepteren dat het ons bevrijdt van spanningen en ons duwt in de richting van een staat van rust.

Om deze staat van bewustzijn te kunnen bereiken, beoefent men in oosterse culturen verschillende vormen van meditatie. Achtzaamheid is een van deze vormen van meditatie en in het Westen heeft men deze vorm van meditatie aangepast als een manier om een staat van ontspanning te bevorderen die kan helpen om stressgerelateerde problemen, angst en zelfs depressie op te lossen.

In de praktijk gaat het er bij achtzaamheid om dat je stil blijft zitten en je aandacht richt op je ademhaling, je concentreert op je adem en elke gedachte en elk gevoel dat tijdens dit stille moment van concentratie in je lichaam en geest opkomt accepteert. Maak een mentale aantekening van elk van deze sensaties, maar laat ze los op dezelfde manier als dat ze binnenkwamen, zonder er iets mee te doen.

Hoe kun je deze gewoonte toepassen in het dagelijkse leven?

Veel mensen die achtzaamheid beoefenen, doen ongeveer veertig minuten per dag aan ademhalingsoefeningen. Er bestaat echter nog een manier om dit idee van volledig bewustzijn in je dagelijkse leven in de praktijk te brengen die ook psychologische voordelen biedt. We geven even een voorbeeld:

Stel jezelf voor dat je aan het ontbijten bent. Doorgaans is het zo dat je tijdens het eten aan duizend-en-één andere dingen zit te denken: hoe je werkdag er vandaag uit zal zien, je boodschappenlijstje, het gesprek dat je de vorige avond met je partner had etc… Of misschien probeer je te multitasken door tijdens het eten tegelijkertijd ook de krant te lezen of te chatten op je mobiele telefoon.

Om achtzaamheid goed in praktijk te brengen, moet je je aandacht volledig richten op wat je op dat moment aan het doen bent. In ons voorbeeld, waarin je aan het ontbijten bent, kun je dit doen door de volgende instructies toe te passen.

• Besluit dat je in de tijd dat je je ontbijt opeet, alleen bezig bent met het opeten van je ontbijt en met niets anders. Wees volledig aanwezig in dat huidige moment, zonder enige afleiding.
• Probeer eens om je slechts één keer, terwijl je je kop koffie en je geroosterde broodje voor je hebt (of wat het ook is dat je doorgaans eet als ontbijt), bewust te worden van de gedachtes die je hebt die niets te maken hebben met de handeling van het eten van je ontbijt. Erken deze gedachtes in je geest en accepteer ze, maar raak er niet in ‘verwikkeld’. Probeer je in plaats daarvan weer te richten op het eten van je ontbijt.
• Concentreer je op hetgeen je zintuigen ervaren. Richt je aandacht op de smaken en texturen van wat je aan het eten bent, de temperatuur in je keuken (of waar je doorgaans ook ontbijt) en welke sensaties je ook hebt in je lichaam. Ervaar dit alles zonder te oordelen. Dat wil zeggen, probeer om niet te bepalen of het bijvoorbeeld koud of warm is, maar maak een mentale aantekening van hoe jouw zintuigen de realiteit waar je je op dat moment in bevindt waarnemen. Wees bewust, zonder oordeel. Adem langzaam en gestaag.

Deze gewoonte kun je in elk deel van je dagelijkse leven toepassen: terwijl je aan het douchen bent, aan het koken, tijdens het rijden of wanneer je gewoon achter je bureau zit op je werk.

Deze gewoonte zal je helpen om beter in staat te zijn om je aandacht in onaangename situaties volledig te richten op het huidige moment. Daarnaast zal het je helpen om de verleiding om mensen en situaties te beoordelen te vermijden, wanneer je bijvoorbeeld in de file staat of in de rij staat te wachten bij de bank.

Wat zijn de voordelen van achtzaamheid?

Wetenschappelijke studies tonen aan dat deze gewoonte om je aandacht volledig op één ding te richten kan helpen om stress en angst te verminderen en depressie tegen te gaan. Dit komt doordat deze aandoeningen voor een groot gedeelte veroorzaakt worden doordat we onze geest richten op het verleden (vanuit spijt, nostalgie of de gedachte van hoe dingen zouden zijn gelopen als…) of op de toekomst (ons zorgen makende over wat er zal gebeuren of vanuit het verlangen om ons te bevinden in een hypothetisch beeld van de toekomst). In beide gevallen veronachtzamen we en hechten we niet genoeg waarde aan het huidige moment waar we ons in bevinden; het enige moment dat eigenlijk echt bestaat.

Bij achtzaamheid gaat het erom dat we onze geest aanleren om in het huidige moment te blijven. Het richt zich op de invloed die onze gevoelens hebben, zonder spijt, frustratie of verwachtingen. Deze drie factoren zijn belangrijk. Dit zijn namelijk fundamentele onderdelen van angst en depressie.

Door jezelf aan te leren om in het huidige moment te leven en hierin niet alleen te genieten van de positieve dingen (de smaak van je heerlijke, warme geroosterde broodje met boter), maar ook het negatieve te accepteren (de verstikkende hitte tijdens de zomer), zul je een soort rust ontdekken die je altijd al in je hebt gehad. Hierdoor zul je beter in staat zijn om de obstakels en de ongemakken in het leven te bekijken vanuit een staat van innerlijke rust.