Overgekwalificeerde werknemers en de moeilijkheid om een baan te vinden

Voel je je als een grote vis in een kleine vijver? Overgekwalificeerde mensen die ver onder hun capaciteiten werken, vertonen meer ontevredenheid en psychologisch ongemak. Wat kan er aan deze situatie gedaan worden?

De term “overgekwalificeerde werknemers” omschrijft een steeds duidelijker probleem in de huidige maatschappij. Het zijn personen met een hogere opleiding die geen baan kunnen vinden die in overeenstemming is met hun kennis en vaardigheden.

Dit toont aan dat het onvermogen om zich in een bepaald beroep te ontwikkelen niet altijd te wijten is aan een gebrek aan initiatief, inzet of doorzettingsvermogen.

In feite kan de fout wel eens liggen in een wereld die steeds meer door tegenstrijdigheden beheerst wordt. Er zijn zo weinig vacatures voor hoogopgeleide werknemers, dat er voor hen vaak geen andere mogelijkheid is dan het vizier op een lager pitje te zetten.

De enige uitweg is inderdaad te solliciteren naar banen in een lagere categorie en hun hoop en verwachtingen te verminderen dat ze een belangrijke bijdrage zullen leveren aan de vooruitgang op het gebied waarvoor ze gekwalificeerd zijn.

Dit verklaart bijvoorbeeld waarom, wanneer in een bedrijf een plaats voor technicus wordt aangeboden, er 100 ingenieurs verschijnen. Ook wanneer een administratieve functie wordt geadverteerd, solliciteren 100 afgestudeerden met één, twee of zelfs vijf masters. Ze willen gewoon werken, een salaris hebben, op de arbeidsmarkt zijn, en het gevoel hebben dat ze iets waard zijn.

Dat laatste is echter niet altijd gemakkelijk te bereiken. Ook de hoogopgeleide heeft soms grote moeite om een baan te krijgen, zelfs als die ver onder zijn capaciteiten ligt. Dit alles vertaalt zich in grote psychologische angst.

Overgekwalificeerde werknemers, een zwijgend lijden

Er zijn veel mensen die in deze situatie terecht zijn gekomen. Ze bekijken dagelijks de vacatures en, als ze er een zien die geschikt kan zijn, solliciteren ze ernaar. Er volgt een telefoontje, een gesprek, en een selectieprocedure. Tenslotte krijgen ze te horen dat hun cv uitstekend is, maar omdat ze overgekwalificeerd zijn, wijst men hen af.

“Je zou je hier gaan vervelen” krijgen ze te horen. “Je vaardigheden liggen ver boven deze baan, je verdient beter,” dringen de werkgevers aan. Maar als het aanbod van banen voor geschoolden minimaal is, dringt dit iemand om voor lager gekwalificeerde banen te kiezen. Daar ontstaat het probleem: ontdekken dat veel werkgevers geen overgekwalificeerde werknemers willen.

Hier is duidelijk sprake van een latente paradox. Het productieve systeem van veel landen past niet bij de kwalificaties die aan jongeren worden aangeboden. De werkelijke werkaanbiedingen blijven ver achter bij het aantal afgestudeerden dat elk jaar op de markt komt.

Niettemin zijn er altijd uitzonderingen, en overkwalificatie treft niet alle afgestudeerden in gelijke mate, hoewel de meesten zich wel op dit persoonlijke, werk- en existentiële kruispunt bevinden. De gevolgen die aan dit soort situaties worden ontleend zijn veelvoudig.

Frustratie, demotivatie en ongelukkigheid

Overkwalificatie kan opgevat worden als de perceptie dat we over vaardigheden beschikken die veel beter zijn dan de eisen van een bepaalde baan. Dit is een realiteit die door een aanzienlijk aantal werknemers op de huidige arbeidsmarkt wordt ervaren. Bovendien voelen ze zich, als ze er eindelijk in slagen een baan te bemachtigen, vaak gefrustreerd.

De Florida International University (VS) voerde een meta-analyse (Engelse link) uit van waargenomen overkwalificatie. Ze analyseerden 25 jaar onderzoek.

De onderzoekers ontdekten dat overgekwalificeerde werknemers zich voelen als grote vissen in kleine vijvers. Ze zijn niet tevreden met het werk dat ze doen, ze voelen zich niet betrokken bij de organisatie. Ook ervaren ze stress, psychologische spanning en ongelukkigheid.

Dit is iets waarvan managers en werkgevers zich ten volle bewust zijn. Ze weten dat als iemand een baan heeft waarvoor hij overgekwalificeerd is, hij door zijn ongemak waarschijnlijk te laat op het werk zal gaan komen en meer ziekteverlof zal opnemen.

Overgekwalificeerde werknemers: een steeds vaker voorkomend verschijnsel

De auteurs van de eerder genoemde studie beweren dat bijna de helft van alle afgestudeerden in de Verenigde Staten werkt in banen waarvoor geen diploma nodig is. Hetzelfde gebeurt in andere landen. In Spanje bijvoorbeeld zijn er tien miljoen universitair geschoolden, maar slechts zes miljoen relevante banen beschikbaar.

Dit betekent dat een groot deel van die mensen overgekwalificeerde werknemers zullen zijn. Met andere woorden, ze zullen gedwongen worden te solliciteren naar functies die ver beneden hun capaciteiten liggen. Een bijkomend probleem is dat niet alle werkgevers dit soort werknemers willen. Waar laat dit hen dan?

Ze leiden afgeknotte levens en zijn gefrustreerde slachtoffers van een onderwijsmodel dat niet past bij de productiemodellen. We leven in een maatschappij die niet moderniseert.

In feite biedt ze, hoewel ze van vooruitgang spreekt, geen posities voor onderzoek. Het is een wereld die beweert steeds gevoeliger te zijn voor menselijke behoeften, maar die niet op een praktische en reële manier op deze realiteiten reageert.

Wat is de oplossing?

Er zijn veel mensen die, als ze een baan nodig hebben, hun studies en ervaringen uit hun cv schrappen. Deze strategie is echter niet altijd een goede optie. Het betekent oneerlijk zijn en, vroeg of laat, zal dat tegen hen werken. De beste strategie is, waar mogelijk, om banen te blijven kiezen volgens de opleiding die ze hebben.

Ze moeten geduldig, strategisch en vernieuwend zijn. Sommigen nemen misschien risico’s en slaan hun vleugels uit en beproeven hun geluk in andere steden of zelfs landen.

De grootste uitdaging is echter weggelegd voor oudere geschoolde werknemers die hun baan verliezen. In deze gevallen is het altijd moeilijk om terug te keren naar een arbeidsmarkt die zo weinig kansen biedt. Vooral voor mensen van een bepaalde leeftijd.

Dat gezegd hebbende, is het belangrijk dat ze zich niet laten ontmoedigen. Ze moeten steun zoeken bij vrienden, familie, en andere beroepsgenoten.

Ze moeten inzien dat het probleem niet bij hen ligt, want zij bundelen hun inspanningen om de best mogelijke opleiding te verwerven. Het probleem ligt in een productiesysteem dat talent niet waardeert en niet beantwoordt aan de behoeften van de maatschappij.